روشنک آسترکی- وضعیت آثار تاریخی در ایران سال‌هاست مورد توجه رسانه‌ها و دوستداران میراث تاریخی و ملّی قرار دارد. حال آنکه بیش از سه دهه است که شاهد بی‌توجهی به میراث فرهنگی و تاریخی هستیم. تخریب آثار تاریخی و تبدیل شدن آنها به ساختمان‌های چند طبقه در شهر‌ها، از بین رفتن این آثار به دلیل بی‌توجهی و عدم مرمت، ساخت کارخانه و مسجد در محوطه میراث تاریخی از نمونه تهدیدهایی هستند که همواره روی آثار فرهنگی و تاریخی کشور سایه انداخته‌اند.
یکی از شهرهایی که چهره جذاب توریستی‌اش به دلیل همین آثار تاریخیِ به جا مانده از سده‌های مختلف، همواره مورد توجه گردشگران داخلی و خارجی بوده و شهرت جهانی دارد، اصفهان است. کلان‌شهری تاریخی در قلب کشور که از دیرباز «نصف جهان» لقب داشته است. اما آثار تاریخی نصف جهان نیز سال‌هاست به دلیل بی‌کفایتی مسؤلان سازمان‌های مربوطه با مخاطراتی جدی روبرو شده‌اند.
خشکسالی پیاپی در سال‌های گذشته و کم‌آبی و حتا خشک شدن زاینده‌رود باعث آسیب به پایه پل‌های بی‌نظیر این شهر شده است. میدان نقش جهان نیز که یکی از بزرگ‌ترین میدان‌های جهان به شمار می‌آید و قدمتی چندصدساله دارد هر روز با مشکلی تازه مواجه می‌شود. از سوی دیگر توسعه سریع و تاثیرات مخرب پروژه‌های شهری در اصفهان بدون نظارت دقیق کار‌شناسی سبب شده که هم‌اکنون بسیاری از آثار و بناهای تاریخی مورد تهدید طرح‌های توسعه‌ای چون مترو و احداث گذر‌ها و خیابان‌های شهری قرار بگیرند. طرح‌هایی که هر چند با حضور و دخالت به‌موقع کار‌شناسان و فعالان میراث‌فرهنگی اصفهان متوقف شده یا از تسریع روند آن کاسته شده اما سال‌هاست که در کمین آثار تاریخی اصفهان نشسته‌اند و زنگ خطر را به صدا در آورده‌اند. این در حالیست که شهرداری و سازمان میراث فرهنگی به عنوان دو نهاد مسؤل همواره با هم در تقابل قرار دارند.
در همین زمینه کیهان آنلاین – لندن گفتگویی با دکتر شاهین سپنتا، فعال میراث فرهنگی در اصفهان انجام داده است که در ادامه می‌خوانید:
-دکتر سپنتا، در خبر‌ها آمده بود که خشکسالی باعث ترک خوردن پایه پل‌های تاریخی اصفهان شده است، همچنین چندی پیش نیز خبر ترک خوردن سطح رویی سی و سه پل منتشر شد. مشکل اصلی پل‌های تاریخی شهر اصفهان چیست؟
-پل‌های تاریخی اصفهان نیاز به مرمت دائمی دارند. با اینکه در سال‌های گذشته مرمت‌هایی روی پل خواجو و سی و سه پل و چند پل دیگر انجام شده اما این مرمت‌ها نباید متوقف شود و به صورت دوره‌ای طبق یک برنامه مدون باید ادامه یابد. پل‌های تاریخی و کهنسال اصفهان نیاز به پایش و مراقبت دائمی دارند.
-آیا در زمینه اثری که خشکسالی روی پل‌ها داشته اقدامی از سوی سازمان‌های مسئول صورت گرفته است؟
-هنوز هیچ پایش علمی درباره تاثیرات خشکی زاینده‌رود روی پل‌ها و بناهای تاریخی اصفهان انجام نشده است. برخی از بناهای تاریخی مثل مدرسه چهارباغ در مجاور شاخه‌های فرعی و دست‌کند زاینده‌رود که اصطلاحا مادی نامیده می‌شوند ساخته شده‌اند. اخیرا نشست‌هایی پایین دیوارهای مدرسه چهارباغ دیده شد که برخی آن را به خاطر خشکی مادی این مدرسه و برخی به خاطر حفر تونل مترو دانستند. علت اصلی این نشست‌ها هرچه باشد باید بررسی و رفع شود.
-در آخرین خبرهای منتشر شده از اصفهان می‌خوانیم حفاری مترو در چهارباغ عباسی و محدوده دروازه دولت باعث تخریب یک بافت تاریخی قدیمی شده است. پیش‌تر هم در زمینه آسیب‌های مترو و عدم دقت لازم در طراحی نقشه و اجرا و ساخت آن هشدارهایی جدی از سوی فعالان میراث فرهنگی داده شده بود. وضعیت مترو را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
-بزرگ‌ترین آسیبی که تا به حال مترو به اصفهان زده عبور از زیر محور تاریخی چهارباغ و مجاور سی و سه پل و تخریب زیرساخت‌های تاریخی این محور است. خسارت جبران‌ناپذیری که قابل جبران نیست. در آینده نیز با راه‌اندازی مترو و عبور آن از این محور باز هم ممکن است خسارات دیگری در اثر لرزش به بنا‌ها وارد شود. سازمان قطار شهری اصفهان ادعا می‌کند که این آسیب‌ها به وقوع نمی‌پیوندد اما با توجه به عمل‌کرد ضعیف این سازمان در پیشگیری از بحران‌های احتمالی در مرحله حفر تونل و انحراف تی بی‌ام این احتمال هست که در مرحله بهره‌برداری نیز آسیب‌های جدی به خاطر سوء مدیریت به بنا‌ها وارد شود.
-وضعیت آثار تاریخی در اصفهان با تقابل شهرداری و سازمان میراث فرهنگی همراه است. گویا این دو سازمان نه تنها همکاری در زمینه پاسداری از آثار تاریخی و هویت این شهر ندارند بلکه به طور دائمی در حال رد کردن ادعا‌ها و محکوم کردن طرف مقابل هستند. نظر شما چیست؟
-شهرداری معمولا اشتباهات خود را لاپوشانی می‌کند و آن را به عوامل نفوذی و… ارتباط می‌دهد. تا کنون هم دیده نشده که شهرداری اصفهان به خاطر خطا یا سهل‌انگاری از شهروندان عذرخواهی کرده باشد. از طرفی شهرداری عمدا جایگاه سازمان میراث فرهنگی را تضعیف می‌کند و نقش آن را در مدیریت شهر تاریخی اصفهان با این همه بنای ارزشمند تحقیر می‌کند.
سازمان میراث فرهنگی هم از موضع ضعف با شهرداری و شورای شهر و هیات امنای مساجد و اداره اوقاف روبرو می‌شود و در عمل قافیه را باخته است. حتی پیگیری‌های حقوقی این سازمان نیز معمولا به نتیجه نمی‌رسد. مدیران بی‌کفایت از دلایل اصلی ضعف این سازمان است. اما دست‌هایی که پشت پرده از انتخاب مدیران شایسته ممانعت می‌کنند و راه را برای روی کارآمدن مدیران ناکارآمد باز می‌کنند علت اصلی این وضعیت هستند و معمولا این دست‌های پنهان در شهرداری و شورای شهر مشغولند.
-با سپاس از شما برای این گفتگو.
