رفع تحریمها وگسترش تفاهمهای بینالمللی در نتیجه توافق هستهای، امیدهایی را در بهبود وضعیت محیط زیست ایران ایجاد کرده است؛ اما آیا میتوان بحران زیست محیطی ایران را در سالهای اخیربه تحریمها نسبت داد؟ و یا رفع تحریمها خواهد توانست در بهبود وضعیت زیست محیطی تاثیر به سزایی داشته باشد؟
خبرگزاری ایرنا در این زمینه مینویسد، در میان مواردی که تحریمها توانسته تخریب زیست محیطی داشته باشد میتوان به بی کیفیت شدن بنزین مصرفی اشاره کرد. در طول تحریم، کیفیت اتومبیلهای داخلی به دلیل محدودیت واردات در قطعهها کاهش یافت، هوا آلودهتر و روز به روز بر قربانیان آلودگی هوا افزوده شد. در این میان امکان واردات تجهیزات و دستگاههای حفاظت محیط زیست مانند دوربینهای تلهای برای عکسبرداری از حیات وحش، هلیکوپترهای آبپاش به منظور خاموش کردن آتش، دستگاههای از بین برنده لکههای نفتی و… یا به طور کلی از بین رفت یا در صورت تهیه در موارد محدود، با قیمتی چند برابر قیمت اصلی وارد ایران شدند. اینها تنها گوشهای از مشکلهای ایجاد شده ناشی از تحریمها علیه ایران است.
نتیجه تحریمها و بی توجهی به مسایل زیست محیطی کشور تا پیش از روی کار آمدن دولت یازدهم منجر به سقوط ۷۰ پلهای ایران از جایگاه پیشین خود در همه شاخصهای زیست محیطی شد.
در این موردحسن روحانی رییس دولت یازدهم گفت که تحریمهای ظالمانه باید از بین برود تا سرمایه بیاید و مشکل محیط زیست، اشتغال، صنعت و … حل شود.
معصومه ابتکار رییس سازمان حفاظت محیط زیست نیز تاثیر تحریمها بر محیط زیست را این گونه بیان کرده است: به دلیل وجود تحریمها و محرومیت ایران از دسترسی به فناوریهای نوین در عرصههای محیط زیست و فناوری سبز، کشورمان دوران سختی را تجربه کرده است. تحریمها آثار متعدد و مخربی را روی محیط زیست و طبیعت کشور داشته است. این در حالیست که طبیعت و محیط زیست کشورمان به دلیل تغییرات آب و هوایی و خشکسالیهای پی در پی، دچار آسیبهای فراوانی شده است. به دلیل وجود تحریمها و محرومیت ایران از دسترسی به فناوریهای نوین در عرصههای محیط زیست و فناوری سبز، ایران دوران سختی را مانند آلودگی هوا تجربه کرده است.
اسماعیل کهرم مشاور رییس سازمان حفاظت محیط زیست در گفت وگو با ایرنا در بیان چالشهای به وجود آمده از اعمال تحریمها در عرصه محیط زیست گفت: یکی از این نمونهها به پتروشیمی «جم» واقع در منطقه عسلویه مربوط میشود. این منطقه از داشتن دستگاههای مکانیزه برای ساماندهی و انبار گوگردهای حاصل از تصفیه گاز محروم است. به همین دلیل گوگردها در کنار جاده جمعآوری و به صورت تودههایی انبار میشود. این گوگردها به وسیله ماشینهای عبوری پودر و وارد آب و هوا و در نتیجه وارد ریه و بدن انسان میشود. از سویی دیگر این گوگردها با ابزارهای ابتدایی مانند بیل جمعآوری و در بندر ماهشهر برای فروش به کشتیهای چینی میآید که در این میان نیز ۱۰ درصد از گوگردها وارد آب و هوا میشود و این جفایی است که به دلیل نبود یک دستگاه مکانیزه برای ساماندهی و انتقال درست گوگردها به محیط زیست این منطقه میشود.
کهرم افزود: بر اساس پژوهشهای انجام شده، آلودگی هوا در سال ۲۰۰۵ میلادی، ۹ میلیارد تومان خسارت مالی بر جای گذاشت و تنها خدا میداند که چه تعداد از مرگ و میرها به دلیل آلودگی هوا در آن سالها رخ داد. تشدید آلودگی هوا به دلیل تحریم بنزین و استفاده نکردن از قطعات استاندارد در تولید و مونتاژ خودروهای ساخت داخل بود. تحریمها باعث تاخیر در خودروهای داخلی برای رسیدن به استاندارد یورو-۴ شد. بر اساس آمار ارایه شده، حدود ۶۵ میلیون لیتر مصرف روزانه بنزین در ایران است که حدود ۴۵ میلیون لیتر آن تولید داخلی بود و باقی مانده از خارج از کشور با کیفیت یورو-۴ وارد ایران میشد اما زمانی که پیچ تحریمها سفت شد، توانایی واردات بنزین از ایران سلب شد و به تولید داخلی با کیفیت نازل و البته سرطانزا با ترکیب «بنزن» مجبور شدیم.
این کارشناس محیط زیست همچنین به آسیب دیگری ناشی از نبود فناوریهای نوین حفاظت زیست محیطی اشاره کرد و گفت: بخشهایی از صنعت نفت ایران، پس از سالها دچار فرسودگی شده است و نه تنها نفت و گاز تولیدی از چاههای قدیمی با ابزارهای فرسوده دارای کیفیت یورو-۴ نیست بلکه یورو یک نیز نخواهد بود و دود آن تنها به چشم مردم خواهد رفت.
بنا بر گفتههای کهرم، یکی دیگر از مانعهای ناشی از تحریمها در مسیر پیشرفت و حفظ محیط زیست، نصب نشدن ماهواره رصدکننده تالابها در شهر رامسر بود. ابتدا قرار بود کنوانسیون بینالمللی رامسر، دستگاه رصدکننده تالابها را در ایران و در شهر رامسر نصب کند که به دلیل تحریمها و محدودیت زمانی برای در اختیار داشتن ماهوارهها و تجهیزات این عملیات، این پایگاه در شهر رم در ایتالیا تاسیس شد.
این فعال محیط زیست با انتقاد از نحوه مدیریت مسایل زیست محیطی گفت: کاهش ارزش پول ملی ایران در سالهای اخیر نیز امکان خرید سیستمهای آبیاری پیشرفته مانند سیستم قطرهای، بارانی و مهپاش و همچنین سایر تجهیزات پیشرفته در زمینه حفاظت محیط زیست را کاهش داد. قیمت بالای این ابزار از سویی و بسته شدن راههای ورود آنها به ایران از سویی دیگر این مساله را تشدید میکرد. باید اعتراف کرد که ایران قادر به حل مشکلهای زیست محیطی به تنهایی و بدون کمکهای خارجی نخواهد بود.
کهرم همچنین به چالشهای تهیه دستگاه و تجهیزات لازم برای جمع آوری لکههای نفتی در بندر ماهشهر اشاره و اظهار کرد: لکههای نفتی نیاز به دستگاههای کنترل کنندهای دارد که در صورت افزایش، باید از سطح آب جمعآوری شود. قیمت این دستگاهها ۱۰ میلیون دلار است در حالی که ایران برای خریداری یکی از آنها در زمان تحریم ۱۵۰ میلیون دلار هزینه کرد. این دستگاهها از آمریکا به بلژیک و از آنجا به هلند رفت و به دلیل طی مسیر طولانی چندین برابر قیمت اصلی برای ایران تمام شد.
وی گفت: با توافق هستهای و گشایشهای صورت گرفته در عرصه بینالمللی ایران، میتوان نسبت به ورود هیاتهای کارشناسی، فناوری نوینِ حفاظت محیط زیست و ورود تجهیزات و ابزارآلات مجهز و پیشرفته امیدوار بود.