خرید جنجالی هواپیماهای ایرباس:
آیا سرنوشت پژو در انتظار ایرباس است؟

علیرضا اکبری – این روزها موضوع خرید ۱۱۸ فروند هواپیمای فرانسوی ایرباس، نقل و نبات هر مجلسی است. داستان رسانه‌‌ای آن از ۸ مهر ۱۳۹۳ شروع شد.

آن هم زمانی بود که یک فروند ایرباس غول­‌پیکر A380 متعلق به شرکت هوایی امارات برای اولین بار در فرودگاه بین­‌المللی تهران به زمین نشست. به ­نظر می­‌رسد معامله تجاری با ویترینی از محصولات ایرباس قبل از فرجامِ برجام در دستور کار دولت جمهوری ­اسلامی قرار گرفته بود.

به دنبال اجرایی شدن برنامه جامع اقدام مشترک در ماه گذشته میلادی، قرارداد فروش هواپیماهای ایرباس به ایران­ ایر نهایی شد. به گفته عباس احمد آخوندی، وزیر راه و شهرسازی، چهل و پنج فروند مدل A320، چهل و پنج فروند مدل A330، شانزده فروند مدل A350، و دوازده فروند مدل A380 در مجموع ۱۱۸ فروند هواپیما به ارزش ده­­ و نیم میلیارد دلار خریداری شده است. وی اظهار داشت: بر اساس آنچه در قرارداد تعیین شده، مبنای تأمین مالی خرید هواپیماها از سوی شرکت فروشنده و شرکت­‌های اروپایی خواهد بود که دست­ کم دوره قرارداد آن ۱۶ سال است. آخوندی با اشاره به موضوع «اجاره به شرط تملیک» یا «لیزینگ»، شروع تحویل را از ماه آینده اعلام کرده و اضافه نمود که فروشنده حدود ۸۵­درصد فاینانس را تعهد کرده و ما اقساط را از محل درآمد و فروش بلیط بازپرداخت خواهیم کرد.

فرهاد پرورش، مدیر عامل ایران­ ایر، نیز در واکنش به این خرید گفته است: سال گذشته مصوبه‌ای در صندوق توسعه ملی به تصویب رسید تا ایران‌ ایر بتواند برای خرید هواپیماهای نو از منابع مالی این صندوق استفاده کند و ما در صددیم بخشی از این ۱۵درصد را از محل آن تأمین کنیم. بخشی دیگر از این منابع را می‌توانیم از فاینانس خارجی و بانک‌های داخلی تأمین کنیم و اگر این قضیه عملی نباشد، ایرباس وعده داده است از طریق فاینانس بخشی از این ١۵‌درصد را تأمین کند. وی اضافه نمود: همه این هواپیماها به صورت اجاره به شرط تملیک خریداری شده و با پرداخت اقساط آن مالکیت این هواپیماها به ایران‌ ایر منتقل می‌شود. پرورش در مورد زمان تحویل گفت: تحویل ٢ تا ٣ فروند هواپیمای ایرباس به هما تا پایان‌ سال قطعی نیست چون کمپانی ایرباس هواپیمای آماده تحویل به این زودی ندارد. از این گذشته از پارسال و با آغاز برجام مذاکرات با ایرباس آغاز شد، در این جلسات آنها مرتب اعلام می‌کردند که از‌ سال ٢٠١٧ می‌توانند هواپیما به ما تحویل دهند، اما ما تأکید کردیم که از‌ سال ٢٠١۶ تحویل هواپیما آغاز شود. پرورش افزود: حدود ۵ تا ٨ فروند هواپیمای ایرباس در این قرارداد در ‌سال ٢٠١۶ میلادی تحویل خواهد شد. البته ما باید ابتدا هواپیماها را ببینیم و سیستم آنها را مطابقت دهیم که مناسب شرایط ماست یا خیر و اگر مناسب بود، وارد می‌کنیم. تعدادی از این نوع هواپیماها در حال حاضر در ناوگان شرکت هواپیمایی هما عملیاتی هستند و حق انتخاب با ایران است که چه تعداد از ۴۵ فروند A320 و چه تعداد A321 باشد و تعیین آن با نظر تخصصی کارشناسان شرکت هواپیمایی هما و نیاز بازار تعیین خواهد شد. او با اشاره به استفاده از هواپیماهای بزرگ ٣٨٠ ایرباس در فرودگاه‌های ایران اظهار داشت: تعداد نهایی مدل A380 نیز بسته به نیاز کشور قابل تغییر است و تحویل این هواپیماها طی ۴ تا ۵ سال آینده پیش‌­بینی شده است.

این همه اما در حالیست که تحویل این ۱۲ فروند هواپیمای قاره­‌پیما و دوربرد مشروط به فراهم شدن شرایط بازرگانی و توسعه زیرساخت‌­های فرودگاهی کشور است. فقط فرودگاه بین‌­المللی تهران (خمینی) پذیرای این هواپیمای بزرگ است. برای نشست و برخاست هواپیماهای پهن‌­پیکر در فرودگاه‌ها باید زیرساخت‌های آن آماده شود و بنا شده است ایران متناسب با آماده‌سازی زیرساخت‌های فرودگاهی خود، ناوگان جدید را تحویل بگیرد.

حسن روحانی، رییس ­جمهوری اسلامی هم سه شنبه ۱۳ بهمن در مصاحبه با تلویزیون دولتی در مورد این خرید بزرگ هوایی گفت: در موضوع قرارداد ۱۶ ساله خرید هواپیما یک دلار از پول نفت را هزینه نمی‌­کنیم بلکه هواپیما اینجا حمل مسافر می‌­کند و بخشی از درآمد به عنوان اجاره هواپیما پرداخت می‌شود و ظرف ۷ سال با پرداخت این اجاره‌ها که بابت قیمت هواپیما حساب می‌­شود، ما مالک هواپیما می‌شویم.

برای درک بهتر، خرید جنجالی ایرباس را از زاویه‌­ای دیگر نگاه می­‌کنیم:

• در تارنمای رسمی ایرباس خبر ۲ توافق­‌نامه مربوط به سفارش ۱۱۸ فروند هواپیمای نو به همراه بسته جامع همکاری­‌های هوانوردی درج شده است. این توافق­‌ها شامل آموزش خلبان، پشتیبانی و خدمات جانبی پرواز می­‌باشد.
• قیمت فروش سال ۲۰۱۵ محصولات در تارنمای رسمی ایرباس، متناسب با طراحی، وزن، نوع موتور و انتخاب مشتری متغیر است. ازاین ­رو، نمی‌توان رقم دقیق این معامله بزرگ را به ­دست آورد.
• امکان دسترسی به شرایط قرارداد «اجاره به شرط تملیک» وجود ندارد. در حال حاضر دشوار بتوان ادعای بُرد-بُرد بودن چنین معامله‌­ای را به قضاوت نشست. لینک سفارشات- تحویل در تارنمای رسمی ایرباس تا آخر ۲۰۱۵ به‌­روز شده است، و برای آگاهی از جزئیات مربوط به حقوق خریدار و فروشنده، جزئیات مالی، سفارشات ایران و زمان تحویل به ایران­ ایر، باید تا پایان فوریه ۲۰۱۶ صبر کرد. اینکه، اصولا ایرباس تمایلی به افشای این اطلاعات داشته باشد نیز داستان دیگری است.
• هزینه‌­­های سرویس نگهداری هواپیما به­ ویژه نوع قاره‌­پیما سرسام‌­آور است. میزان این هزینه‌­ها، و نحوه پرداخت آن بر ما پوشیده است.
• به ­تازگی، بانک مرکزی جمهوری‌ ­اسلامی ۲ قرارداد با شرکت‌­های بیمه­‌گذار کوفس فرانسه (Coface) و ساچه (SACE) ایتالیا منعقد کرد. این شرکت‌­های ارائه­ دهنده اعتبارات صادراتی، تضمین­‌های مالی برای بانک‌­های اروپایی طرف معامله با ایران فراهم می‌­کنند. کوفس در برآورد سالیانه خود از شرایط تجاری و میزان ریسک اقتصادی کشورها منتهی به ژانویه ۲۰۱۶، از جمهوری ­اسلامی با شرایط ناپایدار و پرخطر سیاسی و اقتصادی، و بازپرداخت ضعیف مالی یاد کرده است.
• نکته‌ی دیگر اینکه ایران به دلیل خرید عمده، از تخفیف برخوردار خواهد شد. میزان تخفیف، در هاله‌­ای از ابهام قرار دارد.
• در عین حال مشخص نیست کانون­‌های قدرت در جمهوری ­اسلامی چه میزان سهم برای خود از کلکسیون عظیم ایرباس در نظر گرفته‌اند.
• ناقوس پژو در خودروی ایران، به نعل وارونۀ خودکفایی صنعت خودروسازی تبدیل شد. این تجربه‌­ای است که می‌­تواند با ایرباس، هم­وطن پژو، نیز تکرار شود.