نوروز، عیدی برای سیصد میلیون نفر در ۱۲ کشور

احمد رافت – نوروز در چندین کشور دیگر غیر از ایران نیز عید رسمی است و در چند کشور دیگر هم اگرچه از این چنین رسمیتی برخوردار نیست ولی از سوی بخش های قابل توجهی از اهالی اش جشن گرفته می شود.

نوروز در سال ۲۰۱۰ میلادی از سوی سازمان ملل متحد به رسمیت شناخته شد، زیرا آنچنانکه در معرفی این مصوبه آمده است توسط بیش از ۳۰۰ میلیون نفر در ۱۱ کشور عضو سازمان ملل متحد جشن گرفته می شود. البته سنت های نوروزی در تمام این کشورها یکسان نیستند، اگرچه در بسیاری موارد شباهت هائی بین آنها وجود دارد.

آذربایجان
با آنکه مردم جمهوری آذربایجان سالهاست کریسمس را به عنوان مبنای سال میلادی جشن می گیرند، اما نسبت به عید نوروز و آئین های سنتی آن دیدگاه ویژه ای دارند و آن را بخشی از سنت های خود می دانند.  عید نوروز در زمان شوروی سابق به صورت رسمی از فرهنگ و سنن مردم جمهوری آذربایجان برچیده شده بود، اما پس از استقلال این کشور در سال ۱۹۹۱ میلادی، جشن نوروز بار دیگر رایج شد. جمهوری آذربایجان هم پس از استقلال این کشور، عید نوروز را را برسمیت شناخت و ۶ روز را در تقویم رسمی تعطیل اعلام کرد.

خانواده ها طبق سنت گذشته ، چند روز مانده به عید نوروز با تهیه پوشاک نو، طبخ انواع شیرینی های محلی نظیر باقلوا، شکربورا ، بادام بورا و گوغال شور، انجام خانه تکانی، کاشت سبزه و رنگ کردن تخم مرغ به استقبال بهار و عید نوروز می روند. در شب پیش از نوروز همه افراد خانواده در خانه یکی از بزرگترهای فامیل جمع می شوند و شام را با هم صرف می کنند. مهمترین و اصلی ترین خوراک نوروزی در آذربایجان ماهی است که باید حتماً سر سفره باشد. روی سر ماهی حلقه ای قرار می دهند که آن را باید بزرگترین دختر دم بخت خانواده در انگشت خود کند. براساس باورهای مردم، این کار دختر را خوشبخت می کند.

در آذربایجان مردم  شب های  چهار چهارشنبه ی آخر سال شمسی بر مبنای عناصر چهارگانه طبیعت، یعنی  آب ، آتش ، خاک و باد، مراسم ویژه چهارشنبه سوری را نیز برگزار می کنند که آق شامی نام دارد. بر اساس فرهنگ عامیانه و ادبیات شفاهی این سرزمین ، ˈآبˈ و منابع آبی در چهارشنبه اول تازه می شوند و به جریان می افتند و درختان و گیاهان به کمک چهارشنبه دوم (آتش)، چهارشنبه سوم (خاک) و چهارشنبه آخر ( باد) جوانه می زنند و نوید آمدن بهار را می دهند. پژوهشگر شناخته شده آذربایجانی نبی اف در اشاره به چهارشنبه سوری می گوید: «این عید ملی به آفرینش انسان مربوط است، زیرا درک انسان از هستی با چهار عنصر آب، باد، خاک و آتش پیوند می خورد. از یک ماه مانده به عید نوروز در چهارشنبه های آخر سال جشن ها و مراسم مختلفی برگزار می شد که تا به امروز باقی مانده و به ما هم رسیده است». بعد از آتش بازی بعضی بچه های آذری پاپاق آتماق می کنند، که مراسمی شبیه فالگوش است. در مراسم پاپاق آتماق یا کلاه گردانی اکثراً پسرها شرکت دارند که درِ خانه همسایه را می زنند و صاحب خانه در کلاه آنها چیزهای خوردنی مانند شکر بوره، باقلوا، فندق، سیب و شکلات می گذارد.

ازرسوم دیگر ایام قبل از نوروز می توان به سبز کردن گندم و یا عدس اشاره کرد. این کار که از یکی دو هفته مانده به عید آغاز می شود به نشانه ی تجدید حیات در طبیعت و آمدن بهار صورت می گیرد. در باکو، پایتخت جمهوری آذربایجان، همه ساله در ایام نوروز بناهای اداری و تجاری مرکز شهر به شیوه با شکوهی نورپردازی می شود و مراسم ویژه عید نیز در نزدیکی درهای ورودی ایچری شهر،شهر قدیم و تاریخی باکو با بیش از ۸۰۰ سال قدمت، با حضور رییس جمهور و مقامات دولتی این کشور برگزار می گردد. با وجود آنکه اغلب مراسم عید نوروز در جمهوری آذربایجان با آئین های نوروزی ایران یکسان است، اما مراسم روز سیزده بدر در این کشور برگزار نمی شود.

بعدازظهر آخرین روز اسفند  گورستان های باکو مملو از کسانی است که به تعداد رفتگان شان، سینی های سمنو در دست دارند. بر روی بعضی گورها دو یا سه سینی سبزه گذاشته شده، گویی آذربایجانی ها مردگان خویش را نیز در جشن نوروز شرکت می دهند.

ازبکستان

در ازبکستان پس از فروپاشی شوروی نوروز مجددا با شکوه و عضمت جشن گرفته می شود، ولی ربطی به تحویل سال جدید ندارد و اکثر مردم راجع به موضوع تحویل سال خورشیدی اطلاع کمتری دارند زیرا تقویم این کشور میلادی است و تحویل سال نو را ساعت دوازده شبسی و یک دسامبر تجلیل می‌کنند و تا روز دهم ژانویه با شکوهی گسترده جشن می‌گیرند.
مراسم نوروزی از اوائل اسفند با سبز کردن گندم و عدش،  و سمنو پزی شروع می‌شود. به سمنو در ازبکستان، سوملک و گاهی سومنک می‌گویند و هرچند در این کشور چیدن  هفت سین رایج نیست ولی در حضور سمنو در سفره نوروزی بنوعی اجباری است. تا دهه های سی و چهل قرن گذشته میلادی در برخی از مناطق تاجیک نشین سفره هفت سین تا اندازه ای رایج بود ولی با مخالفت حزب کمونیست که نوروز را خطری برای خود می دید بسیاری از سنت های نوروزی از بین رفتند. مراسم از روی آتش پریدن هم فقط در برخی از روستاهای دوردست  بهنوز برقرار است ولی از چهارشنبه سوری و سیزده به در هیچ نشانی نمانده است.
در ازبکستان هفته پیش از آغاز نوروز جویبارها، میدان و خیابان‌ها، باغ و پارک‌ها، مدارس و دانشگاه‌ها، مقبره و گورستان‌ها، منابع آب و کلاً گرد و اطراف محل زیست را به صورت دسته جمعی تمیز می‌کند و حتماً نهال می‌نشانند. در ایام نوروز در سرتاسر ازبکستان تا دوردست ترین روستاهای کوهستانی و بیابانی نوروز فرصتی است برای برگزار کردن برنامه‌های موسیقی، هنری، ورزشی، بازیهای سنتی، نمایش‌های آثار هنر دستی و برنامه‌های گوناگون دیگر، و در تمام شهرها و روستاها صدای سرنا و نقاره رسیدن نوروز را نوید می دهد.
یکی از مهم ترین مراسم نوروزی، همانگونه که اشاره شد سمنو پزان است. هیچ  محله ای را نمی‌توان پیدا کرد که زنان در دیگ‌های بزرگ سمنو آماده نکنند. مراسم سمنوپزان تا حدی در فرهنگ کشور ازبکستان رایج است که حتی دانشجویان و دانش آموزان روزانه در صحن دانشگاه و دبیرستان و خوابگاه‌های دانشجوئی گردهم می آیند و همراه استادان شان سمنو درست می‌کنند. جوانان شب هنگام در حیاط یمدرسه و دانشگاه گرد هم می آیند و شبی دراز سر دیگ سمنو شب زنده داری می‌کنند، می خوانند و می رقصند. مراسم سملک یا سمنو در ازبکستان نوعی  بزم دوستانه اقشار گوناگون جامعه، زنان، دانشجویان، دانش آموزان و هم محلی‌هاست، ولی در این مراسم مردان شرکت نمی‌کنند و فقط در درست کردن اجاق و آتشدان و نشاندن دیگ‌های بزرگ و سنگین روی آتشدان‌ها به زنان و دختران کمک می کنند

افغانستان
در افغانستان مراسم نوروز به نوعی با مراسم مذهبی جشن گل سرخ که در مزار شریف برگزار می شود جوش خورده است. میله گل سرخ یک جشن خاص است که درمزار شریف  در ۴۰ روز اول سال و به مناسبت روئیدن گل های سرخ برگزار می شود و در طول این مدت مردم از هر نقطه افغانستان برای حضور در این جشن به این شهر می آیند. این مراسم به طور همزمان با مراسم جهنده علی یا ژنده علی انجام می‌شود. مراسم جهنده علی، مراسمی دینی است که به مناسبت خلافت علی ابن ابی طالب در مسجد مقدس این شهر که گفته می شود آرامگاه این امام است اجرا می‌شود. این مراسم با برافراشتن یک علم، که ترکیب رنگ آن به درفش کاویانی  شباهت دارد، و به آن ژنده سخی می گویند، در حرم و در اولین روز سال اجرا می شود. جشن گل سرخ برای چهل روز در دشت های لاله و حرم ادامه دارد.

در افغانستان در کنار هفت سین هفت سین، هفت میوه هم رسم است. این هفت میوه عبارتند از:  کشمش، سنجد، پسته، فندق، قیسی یا زردآلوی خشک، گردو و آلو. هفت سین افغان ها  سیب، سنجد، سبزی، سمارق (نوعی قارچ) سرکه، سمنو و سیر را در بر می گیرد. مردم برای روزهای نوروز به ویژه شب سال نو اقدام به پخت غذاهای خاصی می کنند. معمولاً سبزی چلو در این شب پخته می شود.  البته کباب ماهی هم  جای خود را در سفره نوروزی دارد. نانوایی ها نیز در این روزها نوعی کلوچه می زند که به آن کلوچه  نوروزی می گویند و فقط در نوروز پخته می شود. در افغانستان نیز سمنو پزان یکی از سنت  های پر طرفدار است. زنان در یکی از شب های آخر سال مراسم خاص برای سمنو برگزار می کنند و از اواخر عصر تا صبح روز بعد مشغول پختن آن هستند و شعری به این مضمون را تکرار می‌کنند: سمنک در جوش، ما کفچه زنیم، دیگران در خواب، ما دفچه زنیم.
جوان هایی که هنوز در دوره نامزدی به سر می برند و در انتظار ازدواج هستند در شب نوروز به خانه پدر زن خود رفته و برای خانواده آنها هدیه می برند. هدایایی چون لباس، جواهر و حنا به همراه غذاهایی مانند ماهی و کلوچه های متنوع برای تبریک گوئی عید. خانواده عروس هم در مقابل، لباس مردانه و شرینی برای داماد آماده می کنند.  تعطیلی عید نوروز در افغانستان فقط یک روز است اما در همین فرصت اندک نیز دید و بازدیدها در حد مقدور میان مردم این کشور انجام می شود. کشتی گیری، پهلوانی و بزکشی از جمله بازی هایی سنتی هستند که در این روزها رواج دارد.

پاکستان
در پاکستان نوروز را عالم افروز، به معنای روز تازه رسیده، که با ورودش جهان را روشن و درخشان می کند، می نامند.  از آداب و رسوم عید نوروز در میان مردم پاکستان، می توان به خانه تکانی،  پوشیدن لباس نو، تهیه انواع شیرینی مانند لدو، گلاب حامن، رس ملائی، برفی، شکرپاره،  سوهن حلوا، عیدی دادن و گرفتن و دید و بازدید اقوام اشاره کرد. در این ایام رسم است از گفتار نامناسب پرهیز و با محبت، احترام و اخلاص با دیگران برخوردکرد. همچنین سرودن اشعار نوروزی به زبان های اردو، دری و عربی در این عید مرسوم است که بیشتر در قالب قصیده و غزل بیان می شود.

در نواحی گلگت در شمال کشمیر برگزاری جشن نوروز همراه با اجرای برنامه های آتش بازی و تیراندازی و چوگان بازی می باشد. برنامه های جشن نوروز در پاکستان باختری که به ایران نزدیکتر است، پوشیدن لباس نو و تبریک گفتن به یکدیگر پس از تحویل سال و ترتیب دادن مجالس قصیده و شعر خوانی  را در بر می گیرد. در این نواحی تهیه  هفت نوع میوه و کلوچه نوروزی ار رسوم دیگر است. سفره عید با پلو و گوشت مرغ و تخم مرغهای رنگی  تزئین می شود. در این بخش از پاکستان گوشت مرغ بگفته مردم شگون دارد و به همین مناسبت در سفره نوروز جائی همیشگی دارد.  یک سنت جالب  ناحیه پاراچنار، در غرب پاکستان، شکار رفتن زنان در روز نوروز است.

تاجیکستان

جشن سنتی نوروز در این کشورهم با فروپاشی شوروی احیا شده و پنج روز اول بهار هر سال نیز به مناسبت جشن‌های نوروزی در این کشور تعطیل رسمی اعلام شده است. بسیاری از نوزادانی که روز ۲۰ یا ۲۱ مارس در استان بدخشان تاجیکستان به دنیا می‌آیند، به دلیل محبوبیت فراوان جشن نوروز در این سرزمین، نوروز یا نوروزشاه یا نوروزگل نام می‌گیرند. در تاجیکستان مراسم سیزده بدر و یا مراسم چهارشنبه سوری وجود ندارد و فقط جشن نوروز در یک یا دو روز برگزار می‌شود. نوروز در این کشور به نام جشن بزرگ معروف است. در این روز همه مردم شهر در محلی به نام نوروزگاه جمع شده و در این مکان، بخصوص روز اول برنامه‌های مختلف فرهنگی‌؛ هنری و ورزشی اجرا می‌شود.

خانه تکانی یا جاروب بندان یکی از سنت های رایج در ازبکستان است که معمولاً دو روز مانده به عید انجام می شود. در تاجیکستان تمام اشیای خانه را به بیرون می‌برند، خانه را ز سر تا پا تمیز می کنند و در آخرهزار اسپند دود می‌کنند. زنان با آرزوی پرباری و برکت سال نو، جلد منقش کلاه های گردی را به آرد می‌زنند و بر دیوارهای دودخوردۀ خانه، نقش گل می‌آفرینند. کودکان با گچ سفید روی دیوار نقش گل و بلبل و آهو و بز کوهی می‌کشند. رنگ سفید در روزهای نوروز نقش نمادین دارد. درحالی که زنان و کودکان سرگرم آرایش خانه هستند، مردان خانواده شاخه های بلند درختان را می برند و با کارد روی آنها گل می تراشند. سپس شاخه های آراسته را با گفتن شاگون بهار مبارک وارد خانه می کنند و در سوراخ های پنج ستون خانه قرار می دهند. در ازبکستان بر سر میز هفت شین قرار می دهند: شهد، شیر، شیرینی و شکر ناب، شمع، شمشاد و شایه اندر خوان.

یکی دیگر از آئین های نوروزی  کلا غزغز است. کودکان و نوجوانان و گاه افراد بزرگسال روسری می بندند و گروه گروه کو به کو می گردند و با شعر و شعارهای نوروزی به خانه های مردم سر می زنند. در جریان این آئین برخی به خواسته های دیرین خود می رسند اما برای برآورده شدن خواسته شان این افراد باید روسری خود را به گونه ای بر فراز خانه ها پرت کنند که از راه روزنه  واقع در مرکز سقف خانه های چارگوش بدخشانی، به درون خانه بیفتد. آن گاه آن فرد خوش اقبال می تواند با صدای بلند ای پدر، برخیز، نوروزی بیار  بخواند و از صاحب خانه ارمغان نوروزی بخواهد. در گذشته خواسته ها  به شیرینی و حلوا محدود می‌شد، اما در این سالها برخی حتی تلفن همراه می خواهند.

سمنوپزان یکی از این آئین های نوروزی در تاجیکستان است. این غذا در کشورهای دیگر به نام های سمنی٬ سوملک٬ سومنک و سومولوک هم شناخته می شود، در تاجیکستان مهمترین خوراکی ایام نوروز است. هنگام پختن آن نواهایی نظیر بوی بهار است سمنک، آش نهار است سمنک از گل گندم سمنک، خوردن مردم سمنک را سر می دهند. آئین پخت سمنک نوروزی که تا به حال بیشتر خاص مردم روستاهای تاجیکستان بود، هم اکنون در میان ساکنان شهرها نیز اجرا می شود. سمنک را در تاجیکستان عمدتا زنان می پزند و برای این کار از قبل در ظروف رو باز گندم را به خیس می گذارند و تا زمان سبز شدن دانه های گندم انتظار می کشند.  پخت سمنک از صبح زود دو روز قبل از عید آغاز می شود و برای این که سمنک خیلی دیر می پزد، زنان گرد دیگ جمع شده و تا پخت آن با زدن دف در وصف نوروز ترانه می خوانند. به عقیده تاجیک ها، در زمان پخت سمنو حاجتمندان می توانند حاجت بگیرند و بیماران نیز شفا یابند و به این خاطر سمنو در بین تاجیک ها شفابخش است. در مراحل آخر پخت این خوراکی زنان  به داخل دیگ سمنک هفت دانه سنگ خرد و چهارمغز گردو می اندازند. گفته می شود هنگام توزیع سمنو این سنگ ها و گردوها به کاسه هر کسی افتاد، وی به آرزویش خواهد رسید.

در تاجیکستان کشاورزان از گذشته مراسم خاصی پیش از نوروز داشتند یکی از این مراسم مراسم حوت نام دارد. حوت اخرین ماه سال بوده و به همین دلیل به عنوان زمانی مناسب برای کشت و کار بهاری. در این مراسم مردم با فراهم کردن وسایل جشن سه شب اول ماه حوت در مهمانی ها گرد هم می آیند و در کنار آتش به شنیدن موسیقی، رقصیدن یا بازی می پردازند. یکی دیگر از مراسم مهم  نوروزی گل گردانی نام دارد. مردم تاجیک از زمان های قدیم به مناسبت بیداری طبیعت و آغاز شکوفه زدن گل ها و درختان به گل گردانی می‌ پرداختند. در گذشته وظیفه گل گردانی بر عهده بزرگسالان بود. اما این مراسم اکنون  توسط کودکان و نو جوانان انجام می گیرد. گل گردان ها از دره و تپه و دامنهٔ کوه ها، گل چیده و  با اهدای این گل ها به به اهالی روستا یا محله خود پایان یافتن زمستان و فرا رسیدن بهار و آغاز کشت و کار و آمدن نوروز را مژده می‌دهند.

این مژده با شعر زیر داده می شود:
خبرت می کنم دهقان
بته غله به گل گردان
بهار نو مبارک باد
گله زردک ثنا می گه
ثنای مصطفی می گه
به هر پهلو خدا می گه

در مراسم نوروزی تاجیک ها تأثیراتی از جشن های دیگر رایج در شوروی سابق، چون سال مسیحی ، نیز دیده می شود مانند بابا دهقان و ملکه نوروز، دو قهرمان اصلی برنامه های نمایشی نوروزی که تقلیدی از  بابا نوئل و برفک  است. این در حالی است که بسیاری از آئین های کهن نوروزی، مانند چهارشنبه سوری، رسم تحویل سال، حاجی فیروز و سیزده به در، به فراموشی سپرده شده اند یا اجرای آنها دیگر به پررنگی گذشته نیست.  صدرالدین عینی درباره اهمیت نوروز در گذشته  این کشور می نویسد: «در بخارا در آن وقت ها نوروز را که عید بهار عمومی فارسی زبانان است، بسیار حرمت می کردند. حتی علمای دینی به این عید که پیش از اسلامیت – پیش از استیلای عربها، عادت ملی بوده و بعد از مسلمان شدن هم مردم این عید را ترک نکرده بودند، رنگ دینی اسلامی داده، از وی فایده می بردند. از آیت‌های قرآن “هفت سلام” نوشته به غولینگاب (آب زردالو) که خوردن وی در نوروز از عادت های ملی پیشتره  بود، تر کرده، می خوراندند و پول می گرفتند».

ترکمنستان

پس از استقلال به فرمان رئیس جمهور این کشور به منظور احیای رسوم کشور سال نو را نوروز اعلام کردند و هر سال ۲۱ مارس جشن گرفته می شود. در این کشور طبق رسم قدیم و جدید، دو بار در سال جشن سال نو گرفته می‌شود: یکی به استناد تقویم میلادی و دیگری عید نوروز به نشانه احیای دوباره آداب و رسوم دیرینه مردم ترکمنستان. در ترکمنستان عید نوروز هم چنین جشن کشاورزان است  و به همین دلیل کشاورزان در دامنه های کوه کپت داغ و در کنار آمودریا  نوروز را جشن می گیرند. به اعتقاد مردم ترکمنستان، زمانی که جمشید به عنوان چهارمین پادشاه پیشدادیان بر تخت سلطنت نشست، آن روز را نوروز نامید.

زنان ترکمن از روزها قبل از نوروز اقدام به طبخ انواع شیرینی که سمنو یکی از آنهاست می کنند. از غذاها و شیرینی‌های سنتی و محلی ترکمن ها می توان به نوروز کچه و نوروز بامه اشاره کرد. روزهای عید در ترکمنستان معمولاً در میادین اصلی شهرها و روستاها برگزار می شود و مردان و زنان جوان ترکمن نیز در روزها، بازی ها و سرگرمی های ویژه ای از جمله سوار کاری، کشتی، پرش برای گرفتن دستمال از بلندی، برپایی جنگ خروس و شاخ زنی قوچ ها برگزار می‌ نند. پوشیدن لباس نو، دید و بازدید و پریدن از روی آتش از دیگر رسوم ترکمن ها در ایام عید نوروز است.

یکی از سنت های رایج در ترکمنستان مونجوق آتدی نام دارد. دخترهای جوان شبانگاهان جمع می‏ شوند و در یک کاسه منجق های خود را یک  به یک می ندازند.دختری  که ظرف  منجق ها را در دست دارد، ظرف را بالای سر دخترها برده و منجق ها را با هم مخلوط می کند و شعری می خواند. آنگاه یکی  از منجق ها را از ظرف  بیرون  می آورد، منجق متعلق به هر دختری باشد، معنی آن شعر را در ارتباط با او قلمداد می کنند.  یکی از شعر های رایج این است:
باشلاندی قیز باشلاندی (آغاز شد دختران)
کأسأ مونجوق  تاشلاندی (منجوق کاسه انداخته شد)
سؤز آیدیجی گلیپدیر (خواستگار آمده است)
بویداشینا بوشلادی (به دوستم مژده دادم)

ترکیه
مردم عثمانی که ترکیه امروز بخشی از آن امپراطوری به شمار می رود ،عید نوروز را به عنوان یکی از معدود ایام جشن می گرفتند. در این روز حکیم باشی معجون مخصوصی که نوروزیه نامیده می‌‌شد جهت پادشاهان و درباریان تهیه می‌ نمود که گفته شده است این معجون از چهل نوع ماده مخصوص تهیه می‌ شده که شفابخش بسیاری از بیماری ها و دردها بوده و باعث افزایش قدرت بدنی می‌‌شده است. نوروز تا نخستین سال‌های تشکیل جمهوری ترکیه در میان شهروندان این کشور برگزار می شد اما به تدریج این مراسم اهمیت پیشین خود را از دست داد و تا مدتها این جشن  تنها در مناطق کردنشین و در پاره ای از مناطق شمال برگزار می شد. اما در چند سال اخیر دولت ترکیه برگزاری این عید را به صورت رسمی اعلام کرده است تا جاییکه وزارت آموزش و پرورش ترکیه در اواسط ژانویه ۲۰۰۵ طی بخشنامه ای به مراکز آموزشی این کشور، خواهان برگزاری آئین‌های ویژه عید نوروز به عنوان عید رسمی‌شد. در خارج از کردستان ترکیه  نواختن پر سر و صدای سورنا و دهل از جمله مراسم رایج است. پختن شیرینی و بویژه باقلوا وغذا های خاص نوروزی مثل کباب ماهی از  دیگر سنت های رایج است.

قزاقستان
مردم قزاقستان نوروز را اعتدال بهاری دانسته و بر این باورند که در این روز ستاره های آسمانی به نقطه ابتدایی می رسند و همه جا وهمه چیز تازه می شود و زمین را شادمانی فرا می گیرد. در شب سال تحویل صاحبخانه دو عدد شمع در بالای خانه اش روشن می کند  و زنانخانه تکانی می کنند زیرا قزاق ها عقیده دارند که تمیز بودن خانه در آغاز سال نو باعث می شود افراد آن خانه دچار بیماری و بدبختی نشوند. بعد از فروپاشی شوروی این عید رسمیت یافت و پنج روز در تقویم تعطیل اعلام شد.

در شب نوروز دختران روستایی با آخرین تکه های باقیمانده از گوشت اسب که سوقیم نام دارد غذایی به نام اویقی آشار می پزند و از جوان هایی که دوست شان دارند پذیرایی می کنند . آنان نیز به دختران آینه و شانه و عطر هدیه می کنند که این هدایا را  سلت اتکیتر می نامند که به معنای علاقه آور است. در عید نوروز ساعت سه صبح جوانان یک اسب سرکش را زین کرده و به همراه عروسکی که به گردن زنگوله ای دارد رها نموده تا از این طریق مردم را بیدار کنند. عروسک در حقیقت نمادی از سال نو است که آمدن خود را سوار بر اسب اعلام می کند.

مسابقاتی نیز در ایام نوروز در قزاقستان برگزار می شود که یکی از مهمترین آن ها  قول توزاق است. در این مسابقه که بین گروههای مرد و زن برگزار می شود، اگر برنده زن ها باشند قزاق ها معتقدند آن سال خوب و پربرکتی خواهد بود. از دیگر مراسم می توان به آیتیس اشاره کرد، که نوعی مشاعره است، و عصر اولین روز سال برگزار می شود اشاره کرد .

در گذشته معمولا صبح  نوروز  سه نفر که آنان را جارچی می نامند  به کوچه ها رفته و مردم را به بزم گاه دعوت می‌کردند. جارچی ها با پوشش اسطورهای قزاق ها با نام های الدر کاسه، ژرینشا و قراشاش در خیابان ظاهر می شوند. قزاق ها به مناسبت نوروز نوشیدنی ویژه ای درست می کنند با نام نوروزکاژه  یا نوشیدنی نوروزی  که با استفاده از هفت نوع دانه زراعتی آماده می‌شود. غذای ویژه این ایام نوروز گوجه نام دارد و آشی است که با استفاده از  گوشت کهنه زمستانی ، کله گوسفند ، شی، کشک ، گندم ، پیاز و هویچ پخته می شود. رسم است بر سر سفره نوروزی سفیدی (لبنیات) سبزی (میوه و سبزی) و سرخی (گوشت ) قرار داده شود. خوردن کله گوسفند و گوشت کهنه به معنی وداع با زمستان است . محصولات لبنی در سفره به معنی دیدار با تابستان محسوب می شود .  و تره بار هم بهار را نوید می دهد. یکی دیگر از مراسم جالب درختکاری است.  مردان صبح بیل به دست گرفته و به باع می روند تا درخت و گل بکارند ، زیرا ضرب المثلی در بین مردم قزاق وجود دارد که  می گوید : «اگر یک درخت قطع کردی ، بجایش ده درخت بنشان».

قیرقیزستان
اگرچه نوروز سنت  تاجیک های قیرقیزستان است، ولی از سالها پیش دیگر اقوام این کشور نیز نوروز را جشن می گیرند.  البته در این کشور رسم و رسوم نوروزی تفاوتی با تاجیکستان ندارد. تنها تفاوت در غذاهای نوروزی است. در قرقیزستان بر سر سفره نوروزی غذاهائی چون بش بارماق، مانته برسک و کاتما خواهید یافت.

کردستان
در چهار پاره کردستان نوروز که نه وروز گفته می شود، از جایگاه ویژه ای برخوردار است. در تمامی مناطق کردنشین نوروز با شکوه بسیار برگزار می شود. کردها نوروز را جشن رهائی مردم کرد از قید ظالمان می دانند و به همین دلیل این مراسم بار سیاسی هم دارد. در دادستان های کردی روایت می شود که چهار هزار سال پیش از میلاد مسیح کی مورس یا کیومرث نامی از مردم کرد پیدا شد و از همان ابتدای کار اهریمن نامی با وی به دشمنی برخاست. او در کوهستان های رواندز با اهریمن به جنگ پرداخت و در آغاز پیکار به سپاهیانش فرمان داد که در صورت پیروزی بر دشمن و کشتن اهریمن بر ستیغ کوه ها و بالای تپه ها و گردنه ها، برج هایی از آتش برافروزند تا هم نشانی بر اعلام پیروزی باشد و هم فرمانی بر بازگشت سپاه از جبهه ها. سرانجام پیکار با اهریمن با پیروزی سپاه کی مورس پایان یافت و آتش ها بر بالای کوه ها روشن شد. روز پیروزی بر دشمن ده روز پیش از زمان نوروز کنونی بود.

چهار سال سال بعد از کی مورس،  ضحاک نامی با سپاه عظیم خود به سوی کردستان روی آورد و این سرزمین را اشغال کرد. ضحاک دو مار داشت که آنها را می پرستید و به مردم نیز دستور داد که در مقام پرستش مارهای وی برآیند. پا به پای این فرمان ظلم و ستم آغاز کرد و به اذیت و آزار مردم پراخت. کردها مدتی تحمل کردند سرانجام آهنگری بنام کاوه پیدا شد و گروهی از ستمدیدگان را به دور خود جمع کرد. کاوه مدت ها در اندیشه بود تا موقع مناسبی برای قیام علیه ضحاک بیابد، تا آنکه شب جشن نه روز را برای این کار مهم برگزید. در سپیده دم آن روز به همدستی یارانش به سوی مرکز ستمگری ضحاک یورش برد و آن را به زیر نفوذ خود درآورد. او پس از کشتن ضحاک با انبوه ستمدیدگان پیروز، به سوی اقامتگاه شاهزاده ای به نام فریدون حرکت کرد و او را به پادشاهی خواندند.

در کردستان یک ماه پیش از عید به پیروی از سنت های قدیمی در خانه ها به کاشت دانه هایی مانند: گندم، نخود، عدس و کنجد در بشقاب ها و ظرف های گوناگون می پردازند. خصوصاً کاشتن کنجد بر روی بطری ها و ظرف های کوچک و بزرگ رواج دارد. این سبزه ها را کرد ها سمنی گویند. ازغداهای ویژه نوروز می توان به  دوخوا (آش دوغ)، دوینه (ترخینه)، شله گنیه، شوروا، شل کینه، گرماو، رشته رون، یک آبه، پرشتین ، شلغم باغی یا شلغم ترش، کلانه، بریان یا کباب کردی اشاره کرد.
هیله مارانی یا تخم مرغ بازی، یکی از تفریحات رایج کودکان کرد در ایام نوروزی است. این بازی که به صورت برد و باخت انجام می گیرد، به این صورت بود که در هر مرحله دو نفر با هم روبرو می شوند؛ هر کدام از طرفین تخم مرغی را محکم در دستش نگه می داشت به طوری که یک سر تخم مرغ به طرف بالا باشد و دیده شود سپس فرد دیگری تخم مرغ خود را از طرف سر آن به تخم مرغ طرف مقابل می زد اگر تخم مرغ یکی از آنها ترک بر می داشت این بار دو سر دیگر تخم مرغ را به هم می زدند اگر این بار نیز همان تخم مرغ ترک بر می داشت صاحب این تخم مرغ بازنده محسوب می شد و می بایست تخم مرغ خود را به طرف مقابل بدهد.

مصر
نوروز در کشور مصر از اهمیت بسیاری برخوردار است. به نظر می­رسد سنت نوروز که امروزه در میان قبطیان مصر پابر جا است، از دوران باستان به این کشور رسیده است. گرچه قبطیان آن را به جا مانده از دوران مصر باستان می­دانند.  نیروز قبطی با نوروز ایرانى از نظر زمان برگزارى تفاوت هایى دارد ولى در اصل و ریشه با آن یکسان است. نوروز قبطى هر سال با آغاز فصل زراعى و زمانى که رود نیل طغیان کرده و زمین هاى اطراف خود را سیراب مى کند آغاز مى شود. به عبارت دقیق تر روز اول ماه توت که یکى از ماه هاى مصر باستان است روز نخست نیروز قبطیان محسوب می­شود.

مولف کتاب صبح الاعشى مى نویسد: «نوروز که یکى از مشهور ترین اعیاد مصر است از ایران باستان گرفته شده و به آن نام نیروز قبطى داده­اند. این عید با همان نام و آداب و سنن ایرانى در مصر برگزار مى شود. مصریان در این روز شادى کرده، آتش مى افروزند و آب بر روى یکدیگر مى پاشند که از مراسم ایرانیان به مراتب مفصل تر است». برخی معتقدند که نوروز از زمان کمبوجیه وارد این سرزمین شده است، یعنى از سال ۵۹۵ قبل از میلاد که کمبوجیه سرزمین مصر را تسخیر کرد. گروهى نیز معتقدند که نوروز در زمان خسرو پرویز در سال ۶۱۹ وارد مصر شده و برخى دیگر بر این عقیده اند که نوروز پس از ورود اعراب در مصر متداول شده است.

یکی از سنت های بسیار رایج  میان قبطی ها  شخصیتی شبیه حاجی فیروز است. در این رابطه در برخی کتاب های قدیمی این چنین نوشته شده است: «مردم در این مراسم از میان خود مردی را به نام میر نوروز انتخاب می کردند و او معمولا صورت خود را با آرد یا ذغال می پوشاند، سوار بر الاغ می شد و جامه قرمز به تن می کرد و در کوچه و بازار شروع به گشت و گذار می نمود. او از مردم طلب عیدی می کرد و مانند مامور مالیات دفتر مخصوصی در دست می گرفت و در صورت عدم دریافت پول و عیدی به صورت آنها ابی آغشته به کثافات می ریخت . مردم در آن روز به شوخی می پرداختند و به طرف یکدیگر پوست و آشغال پرتاب می کردند. در آن روز معمولا در خیابان ها به گشت و گذار مشغول می شدند».

هند
جشن نخستین روز بهار، یا همان نوروز در کشور هندوستان نیز جشن گرفته می‌شود. پارسیان یا همان زرتشتیان هند بیش از هزار سال است که این سنت ایرانی را به هندوستان منتقل کرده و تا به امروز آن را حفظ کرده اند. پارسیان هند نوروز را کم و بیش چون دیگر ایرانیان  جشن می گیرند و سفره‌ ی را با نام هفت سین پهن می کنند. در این سفره، سبزه گندم یا عدس که نماد تولدی دوباره، زندگی نو و آغاز بهار است، وجود دارد. سمنو و میوه خشک هم دیگر عناصر سفره هستند.  شراب و شیر  هم بر سر سفره هفت سین پارسیان دیده می شود. عسل و یا شیره هم بر سر این سفره گذاشته می شود. و همچنین سرکه به عنوان نماد طول عمر و سیر به عنوان نماد سلامتی سفره نوروز پارسیان دیده می شود.

پارسیان هند صبح نخستین روز فروردین به همراه اقوام و آشنایان شان به آتشکده می‌روند و پس از بازگشت به منزل به جشن و پایکوبی می‌پردازند. اما با گذشت زمان بسیاری از آداب ایرانیان قدیم در میان پارسیان هند به فراموشی سپرده شده است. پارسیان هند تنها یک روز را به عنوان نوروز جشن می‌گیرند. بدین ترتیب مراسم چهارشنبه سوری و سیزده به در که تا به امروز هم یکی از عناصر مهم جشن سال نو به شمار می‌آید، در میان پارسیان هند جایگاهی ندارد.

[کیهان لندن شماره ۵۱ / ویژه نوروز ۹۵]