«نوروز امسال ۴۰۳ نفر در جاده‌های ایران بر اثر تصادف جان باختند»؛ جمله‌ای خبری که شوک و تأسف را توأمان منتقل می‌کند. بنا به گفته حمید جمال‌الدینی، معاون جمعیت هلال‌احمر ایران این تعداد در «صحنه تصادف» جان خود را از دست داده‌اند و آمار دقیقی از مرگ مصدومان تصادف‌ها که در حین انتقال به بیمارستان یا در بیمارستان جان خود را از دست داده‌اند، هنوز در دست نیست.
پزشکی قانونی آمار ناگوارتری را ارائه داده و اعلام کرده است در تعطیلات نوروزی پنج سال اخیر در ایران بیش از پنج هزار و ۷۰۰ تن در حوادث رانندگی جان خود را از دست دادند. همچنین این آمار می‌افزاید سالانه ۶۰۰ هزار مجروح تصادفات، دچار معلولیت می‌شوند.
پیشتر هم اعلام‌شده بود که سوانح رانندگی پس از بیماری‌های قلبی و سرطان، سومین عامل مرگ و میر در ایران است اما پرسش اینجاست که این تعداد تصادف به چه دلیل رخ می‌دهد. ناایمن بودن اتومبیل‌ها، تخلفات رانندگان و مشکلات جاده‌ها سه عاملی هستند که آمار فجیع مرگ جاده‌ای در ایران را رقم زده‌اند.
هرچند سرهنگ محمدحسین حمیدی فرمانده پلیس‌راه کشور بیشترین علت مرگ و میر در تصادفات نوروزی را واژگونی خودروها اعلام کرده و برای این موضوع دلایلی چون خواب‌آلودگی رانندگان مطرح‌شده است اما به نظر می‌رسد نا ایمن بودن اتومبیل‌ها عامل اصلی مرگ و میر هستند. شاید بتوان تخلفات رانندگان مانند تخطی از سرعت مجاز، انحراف به چپ، سبقت غیرمجاز و … را عامل اصلی بروز تصادف‌های رانندگی ارزیابی کرد، اما در آن‌سوی ماجرا علت مرگ و میر بالا، ماشین‌های غیر ایمن و غیر استاندارد هستند.
برای نمونه اتومبیل پراید که چند سال است رتبه نخست مرگ سرنشینان در تصادفات رانندگی را از آن خود کرده است، امسال نیز رتبه نخست را در پرتصادف‌ترین اتومبیل کشور در تعطیلات نوروز از آن خود کرد. پراید یکی از محصولات شرکت اتومبیل‌سازی سایپا در ایران است؛ اتومبیلی که با وجود غیراستاندارد بودن، به دلیل قیمت پایینش به نسبت دیگر ماشین‌های ساخت ایران یا کشورهای دیگر، با توان خرید قشر متوسط و ضعیف جامعه بیشتر سازگار است و درنتیجه خریداران زیادی اگرچه ناراضی دارد.
ناایمن بودن پراید در حدی است که دی ماه سال ۹۴ سیدحسن امامی رضوی، قائم مقام وزیر بهداشت در امور دانشگاه‌ها گفته بود از آنجا که ۱۶ درصد تلفات جاده‌ای در سال ۱۳۹۳ مربوط به کودکان است، اصلا نباید به خودروهای ناایمن مانند پراید مجوز ورود به جاده داد. او اعلام کرده بود تمام تصادفاتی که با پراید صورت می‌گیرد به علت ناایمن بودن، مشکلات جدی برای سرنشینان آن ایجاد می‌کند و هر تصادف با این وسیله نقلیه منجر به مرگ می‌شود. همچنین در اواسط سال ۹۰ فرمانده نیروی انتظامی ضمن تاکید بر تصادفات خونباری که با پراید صورت گرفته و با انتقاد از برخی مجوزها برای ادامه تولید اتومبیل‌های ناایمن گفت: اگرچه ممکن است خودروی پراید یک روز ایمن بوده باشد، اما امروز پراید ایمن نیست و باید بگوییم ناایمن‌ترین خودروی کشور محسوب می‌شود.
این اخطارها و درخواست‌های گسسته از سوی برخی مسئولان نه تنها هیچ‌گاه سبب نشد اتومبیل‌های ناایمن از سوی مراجعی چون راهور ناجا معرفی شوند، بلکه دولت حسن روحانی در شهریورماه ۹۴ با حمایت مالی خود از شرکت اتومبیل‌سازی سایپا زیر طرح «بسته ضد رکود» با دادن وام به مردم امکان فروش ۳۹ هزار دستگاه اتومبیل غیراستاندارد پراید را فراهم کرد؛ آن هم بدون اینکه این شرکت را ملزم کند بخشی از درآمد حاصل از فروش محصولات را صرف بهبود کیفیت ماشین‌های پراید و ایمن ساختن آن کند.
از دیگر عواملی که در تصادفات جاده‌ای نقش مهمی بازی می‌کند، کیفیت جاده‌های کشور است. بانک جهانی در بررسی و مطالعات خود، وضعیت حوادث جاده‌ای ایران را بحرانی عنوان کرده است. بر اساس اعلام پژوهشکده بیمه مرکزی، ایران از نظر تصادفات ناایمن رانندگی در بین ۱۹۰ کشور جهان، رتبه ۱۸۹ را به خود اختصاص داده و از این جهت، تنها کشور سیرالئون در غرب قاره آفریقا است که وضعیت نامناسب‌تری نسبت به ایران دارد. در این بین جاده‌های بسیاری از مناطق ایران با ایرادهای بسیار جدی ساختاری مواجه‌اند که برخی از این مشکلات اصلاح‌پذیر نیست و نیازمند تغییر زیر ساخت‌هاست. بر اساس تحقیقات به عمل‌آمده توسط کارشناسان اداره راهور پلیس راهنمایی و رانندگی در سال ۹۳ نزدیک به ۱۵۶ هزار تصادف در جاده‌های کشور ثبت شد که ۵۴ هزار مورد تصادف که نزدیک به یک سوم کل تصادفات را تشکیل می‌داد مربوط به عوامل ناشی از مشکلات مربوط به جاده‌ها بود.
مشکلات مربوط به جاده‌ها را می‌توان در دو بخش تقسیم‌بندی کرد، «ساخت جاده‌های غیر استاندارد» و «استهلاک و تخریب جاده‌ها». در مورد اول مشکل حادی در جاده‌های اصلی کشور دیده نمی‌شود و از استانداردهای نسبی برخوردارند اما برخی جاده‌های فرعی با مشکلاتی که به ویژه در طراحی پیچ‌ها دارند سالانه سبب تعدادی تصادف منجر به زخمی شدن و مرگ می‌شوند. از جمله این جاده‌ها می‌توان به جاده‌های فرعی در استان خوزستان اشاره کرد. بنا به گزارش خبرگزاری ایرنا جاده‌های آبادان- ماهشهر، بندر امام- اهواز، شوش- اهواز، اندیمشک- شوش و شوشتر به گتوند و دزفول، همه مشکل دارند، یا پر از دست‌انداز و خرابی‌اند یا دارای نقاط حادثه‌خیز و کم‌عرض و باریک هستند.
اما مشکل اصلی جاده‌های ایران بحث استهلاک و تخریب آنها است. بسیاری از جاده‌های کشور دچار خرابی و دست‌انداز هستند و نیاز به تعمیر و بهسازی دارند که به گفته کارشناسان راه، هزینه کافی برای این مشکل مد نظر دولت قرار نمی‌گیرد و اعتبارات تخصیصی با نیاز موجود همخوانی ندارد. هر چند سال‌هاست بودجه اندکی که به تعمیر و نگهداری راه‌های کشور اختصاص می‌یابد مورد بحث بوده اما امسال عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی دولت یازدهم هم نسبت به این موضوع واکنش نشان داد و گفت بیش از ۱۰ هزار میلیارد تومان برای هزینه نگهداری راه‌ها نیاز است و بودجه عمومی کشور توان پرداخت آن را ندارد. وزیر راه دولت یازدهم پیشنهاد کرده است که مصرف‌کننده و بهره‌بردار نهایی هزینه استفاده خود را به شکل عوارض پرداخت کنند.
این پیشنهاد چندسالی است از سوی دولت مطرح است اما هنوز عملی نشده و باید امیدوار بود تا حل بحران تامین بودجه تعمیر و نگهداری جاده‌ها، آمار مرگ و میر جاده‌ای در ایران به طور تصاعدی بالا نرود.
اما تصادفات جاده‌ای، غیر از مرگ و میر مردم، روی دیگری هم دارد و آن خسارت‌های مالی ناشی از تصادفات جاده‌ای است. جانشین فرمانده نیروی انتظامی یازدهم فرودین ۹۵ گفت در طول سال هزینه‌ای که از سوانح ترافیکی به کشور تحمیل می‌شود، شش درصد تولید ناخالص ملی است. همچنین عباس آخوندی، وزیر راه دولت یازدهم نیز اسفندماه ۹۴ این خسارات را معادل هفت درصد تولید ناخالص ملی عنوان کرده بود.
با همه آنچه گفته شد، معلوم می‌شود مشکل و دلایل آن ظاهرا بر کسی پوشیده نیست! اما باز هر ساله شاهد تلخ شدن کام صدها خانواده ایرانی در تعطیلات نوروز هستیم که با اتومبیل‌های شخصی عازم سفرهای نوروزی در داخل کشور هستند و سال نو و سرورشان به اندوه و سوگواری می‌انجامد.
