از میراث فرهنگی خود و جهان مراقبت کنیم

کامیار بهرنگ- مجمع عمومی سازمان ملل در سال ۲۰۰۲ با تصویب سند کنفرانس عمومی سازمان علمی- فرهنگی ملل متحد ۲۱ ماه می را «روز جهانی تنوع فرهنگی، گفتگو و توسعه» نامگذاری کرد.

ماده ۵ بیانه جهانی یونسکو تاکید دارد که ««حقوق فرهنگی بخشی مهم از حقوق بشرند. این حقوق جهانی است و از حقوق بشر جدایی‌ناپذیر و در ارتباطی تنگاتنگ با آن می‌باشد […] بنابراین همه افراد حق دارند خود، افکار و ایده‌هایشان را بیان کنند و به زبان مورد علاقه‌شان و به‌خصوص به زبان مادری‌شان آثاری را تهیه و منتشر کنند. آموزش کیفی حق همه است. همه حق استفاده از آموزش‌هایی را دارند که در آن هویت‌های فرهنگی آنان به رسمیت شناخته و به آن احترام گذاشته شده است. همه افراد حق دارند زندگی فرهنگی خود را به گونه‌ای که مایلند بسازند و فعالیت‌های فرهنگی‌ای متناسب با آن را به سلیقه خود اختیار کنند، تا جایی که به حقوق و آزادی‌های بنیادین بشر لطمه‌ای وارد نشود».

شاید بتوان گفت در جوامع چندفرهنگی، هر روز را باید به موضوع تنوع فرهنگی اختصاص داد. تنوع فرهنگی جدا از تمام ارزش‌های فرهنگی و اخلاقی خود امروز به عنوان یکی از پایه‌های رشد اقتصادی جوامع مطرح می‌شود. از سویی دیگر چنین جامعه‌ای فرصت‌های بیشتری برای مبارزه با تمام شئون نابرابری خواهد داشت و می‌تواند تضمینی برای برقراری و استمرار دموکراسی باشد.

ایرینا بوکووا، دبیر کل یونسکو در پیامی که به همین مناسبت منتشر کرده است به همین موضوع اشاره داشته و تاکید دارد که «این روز تنها برای رسیدن به دستاوردهایی فرهنگی نیست بلکه فرصتی برای تاکید به نقش اساسی گفتگوهای میان فرهنگ‌ها به منظور دست‌یابی به صلح و توسعه پایدار است». او همچنین اضافه کرده است: «این روز فرصتی برای افزایش ظرفیت موجود در فرهنگ‌ها برای ایجاد رفاه و همزیستی مسالمت آمیز جهانی نیز خواهد بود».

دبیرکل یونسکو همچنین با اشاره به برنامه ۱۵ ساله سازمان ملل متحد برای توسعه پایدار در سال ۲۰۳۰ با توجه به نقش محوری فرهنگ در این برنامه، «روز جهانی تنوع فرهنگی، گفتگو و توسعه» امسال را اتفاقی «مهمتر از همیشه» عنوان کرد. او تحقق ۱۷ هدف اصلی توسعه پایدار را با تکیه بر ظرفیت‌های خلاق موجود در فرهنگ‌های گوناگون جهانی و همچنین ایجاد یک گفتگوی همه‌جانبه که بتواند منافع همه‌ی اعضا را تامین کند، ممکن می‌داند.

از میراث‌های خود مراقبت کنیم

در سال‌های گذشته ظهور اسلام افراطی در خاورمیانه که با تخریب آثار تاریخی این منطقه همراه بوده توجه‌ها را به حفظ میراث‌های کهن بیشتر جلب کرده است. شاید روزی که جهانیان در شبکه‌های خبری تخریب مجسمه بودا در بامیان (افغانستان) توسط طالبان را مشاهده می‌کردند هرگز تصور نمی‌کردند که چندسال بعد مردانی مسلح با کلنگ و چکش به ویران کردن شهر و هر مجسمه‌ی تاریخی بپردازند که بر سر راه خود می‌بینند.

شاید آن روزها کسی باور نمی‌کرد که می‌توان طاق نصرت ۲۰۰۰ ساله و شیر آتن در شهر تاریخی پالمیرا را منفجر کرد.

به همین دلیل است که امسال یونسکو محور برنامه‌های خود را حمایت از میراث‌های تاریخی قرار داده است. کمپینی با هشتگ Unite4Heritage# در تلاش است تا با افزایش حساسیت در محیط آنلاین، حرکت‌هایی جهانی را ایجاد کند.

اما باید توجه داشت که اگر داعش و اسلام افراطی خطری جدی برای میراث‌ تاریخی خاورمیانه محسوب می‌شود اما در سراسر جهان آنها یک دشمن بزرگ دیگر هم دارند؛ قاچاق کالاهای فرهنگی.

بعد از جنگ جهانی دوم حفظ آثار فرهنگی اهمیت بسیاری پیدا کرد. در سال ۱۹۵۴ تفاهم‌نامه «کنوانسیون حفاظت از دارایی‌های فرهنگی در صورت بروز درگیری‌های نظامی» به امضا رسید. بر اساس این معاهده کشورهای امضا کننده آن متعهد شدند در زمان جنگ از خروج دارایی‌های فرهنگی کشور تحت اشغال جلوگیری کنند. بر اساس همین معاهده ضبط این اموال به عنوان غرامت جنگی ممنوع شده است.

در سال ۱۹۷۰ نیز کنوانسیون دیگری از سوی یونسکو با عنوان «روش‌های ممنوعیت و جلوگیری از واردات، صادرات، و انتقال مالکیت اموال فرهنگی» تصویب شد. بر اساس این کنوانسیون تعریفی برای «اموال فرهنگی» معرفی شده است و صادارات، وارادات و انتقال غیرقانونی اموال فرهنگی را یکی از عوامل اصلی «تضعیف میراث فرهنگی کشورهای این اموال» معرفی کرده‌اند.

کنوانسیون ۱۹۷۰ تاکید دارد که کشورهای امضا کننده «می‌بایست اقدامات لازم برای جلوگیزی از به دست آوردن اموال فرهنگی دیگر کشورها را که به صورت غیرقانونی صادر شده و یا از موزه‌ای دزدیده‌ شده است را انجام دهند».

در این روز ما چه می‌توانیم انجام دهیم

هرکدام از ما می‌توانیم نقشی مهم در حفظ آثار میراث‌ فرهنگی داشته باشیم. آموزش و گسترش‌ دست‌آوردهای فرهنگی به نسل‌ جوان در کنار تنوع زبانی و دینی می‌تواند یکی از مهمترین اقداماتی باشد که هر کدام از ما انجام دهیم. در این میان یونسکو چند توصیه نیز به تمام مردم جهان دارد:

– آشنا کردن کودکان با قصه‌های سنتی
– ایجاد فرهنگ قصه‌خوانی برای کودکان
– آموختن و آموزش زبان‌های جدید
– ایجاد زمینه‌های سفر آسان‌تر برای ایجاد تقویت ارتباط میان فرهنگی
– برگزاری جشنواره‌های فرهنگی و تاکید بر اقلیت‌های فرهنگی
– برگزاری کنسرت‌های موسیقی مربوط به فرهنگ‌های متفاوت
– تشویق جوانان به پیدا کردن دوستان مکاتبه‌ای به منظور فراگیری فرهنگ‌های دیگر

میراث فرهنگی هر کشوری، میراث همه‌ی جهان، و تنوع فرهنگی به خودی خود یک ثروت و میراث جهانی است.