رضا تقی‌زاده(+عکس) نماینده کنگره آمریکا، پیتر رسکام از حزب جمهوری‌خواه، در حالی با توافق اولیه جمهوری اسلامی و شرکت بوئینگ برای خرید ۱۰۰ فروند هواپیمای مسافری انتقاد به عمل آورده، که معامله یاد شده، مشابه توافق‌های پیشین دولت روحانی با فرانسه، ایتالیا، برزیل و روسیه، تا آینده قابل پیش‌بینی از حدود اسناد کاغذی عبور نخواهد کرد.
روسکام دلیل مخالفت خود را اقدام سپاه پاسداران در استفاده از هواپیماهای بوئینگ برای انتقال نیرو‌های نظامی به سوریه معرفی کرده که به همین اتهام شرکت هواپیمایی «ماهان» نیز مورد تحریم آمریکا قرار دارد.
وزارت راه جمهوری اسلامی در حالی از موضوع خرید و حتی دریافت تخفیف چند میلیون دلاری برای دریافت هواپیماهای بوئینگ خبر داده که واقعی شدن توافق یاد شده علاوه بر روبرو بودن با اتهام دخالت حکومت ایران در اقدامات تروریستی، پولشویی، نیاز به دریافت مجوز خاص از وزارت خزانه‌داری و همچنین رفع مشکل قانونی استفاده از دلار به عنوان پول پایه در انجام معامله، نیازمند داشتن اعتبار مالی کافی برای پرداخت به فروشندگان هواپیما است.
تابوت‌های پرنده
به دلیل اعمال تحریم‌هایی که از ۳۷ سال پیش به این سو علیه جمهوری اسلامی اعمال شده (که تحریم‌های اتمی از جمله سنگین‌ترین آنهاست) ایران از خرید عادی هواپیماهای مسافربری تازه از آمریکا محروم مانده است.
در حال حاضر از مجموع ۲۳۰ فروند هواپیمای مسافربری، تنها ۱۶۰ فروند هواپیمای قادر به پرواز در اختیار ایران قرار دارد. با متوسط سن ۲۳ سال، هواپیماهای مسافربری ایران در ردیف کهنه‌ترین ناوگان‌های مسافری جهان است.
ضریب امنیت پرواز هواپیماهای مسافربری ایران به دلیل کهنگی و (و مجموعه‌ای از دلایل دیگر) به شدت پائین و به این دلیل شرکت‌های هواپیمایی ایران، از جمله «ایران ایر» از فرود در بسیاری از فرودگاه‌های شهرهای بزرگ اروپایی محروم شده‌اند.
از سال ۲۰۰۹ تا کنون در نتیجه ۹ حادثه هوایی عمده شرکت‌های ایرانی، صدها مسافر جان خود را از دست داده‌اند.
با وجود مخاطرات پرواز، و به دلیل نیاز، و با همت کارکنان فنی شرکت‌های هواپیمایی داخلی برای حفظ قابلیت پرواز هواپیماها، در سال گذشته ۴۸ میلیون مسافر از فرودگاه‌های کشور پرواز کرده‌اند، که از این رقم ۷۵ درصد سهم پروازهای داخلی و از مجموع پروازهای داخلی ۶۲ در صد سهم فرودگاه‌های تهران و مشهد بوده است.
شمار پروازهای مسافری در جهان در سال ۲۰۱۵ ، ۳٫۵ بیلیون بوده که پیش‌بینی می‌شود این رقم در سال جاری به ۳٫۸ بیلیون مسافر افزایش یابد. مسافرت با هواپیما، بعد از کشتی و ترن، امن‌ترین وسیله مسافرت به شمار می‌رود، اما ضریب امنیت برای مردم کشورهای مختلف جهان یکسان نیست و از این لحاظ مسافران شرکت‌های هوایی ایرانی با مخاطرا ت امنیتی بیشتری روبرو هستند.
ایران دارای ۵۰ فرودگاه است که ۹۰ در صد پروازهای مسافری از ۱۰ فرودگاه اصلی آن صورت می‌گیرد. در ابتدای انقلاب، جمهوری اسلامی بجز فرودگاه مهرآباد، پرواز به خارج از کشور را در بقیه فرودگاه‌های شهر های بزرگ متوقف ساخت و به این ترتیب کلیه فرودگاه‌های کشور بجز تهران، از شکل بین‌المللی خارج شدند.
سابقه درخشان
انقلاب سال ۵۷، مانند بسیاری عرصه‌های دیگر، عقبگرد بسیار بزرگی در خدمات مسافرت هوایی ایران به شمار می‌رود. عرضه خدمات پروازهای تجاری در ایران، همزمان با کشورهای پیشرفته و صنعتی جهان، به سال‌های ابتدایی بعد از جنگ جهانی اول باز می‌گردد که با همت رضا شاه و به عنوان بخشی از تلاش‌های او برای نوسازی و توسعه ایران، در سال ۱۹۲۲ باخرید و ورود نخستین هواپیما از آلمان آغاز شد.
سه سال بعد، علاوه بر حمل مسافر، حمل کالا و توزیع محموله‌های پست هوایی نیز بین شهرهای ایران برقرار شد. در سال ۱۹۲۵، نیروی هوایی ایران، آموزشگاه خلبانی و آموزشگاه فنی بنیاد نهاده شد و در سال ۱۹۳۸ نخستین هواپیمای ساخت ایران از کارخانه‌ای که با کمک آلمان ایجاد شده بود از خط تولید خارج گردید.
یک سال بعد از پایان جنگ جهانی دوم نخستین شرکت هواپیمایی ایران که پرچم رسمی کشور را بر خود داشت به کمک بخش خصوصی شکل گرفت. در شرکت یاد شده هواپیماهای دی-سی داگلاس ساخت آمریکا و تعدادی هواپیمای افزون بر خدمات نظامی بعد از جنگ، مورد استفاده قرار گرفت. در سال ۱۹۶۲ «ایران ایر» یا شرکت هواپیمایی ملی ایران (هما) با ادغام سه شرکت خصوصی متولد شد.
در سال ۱۹۶۵ ایران ایر نخستین هواپیمای جت «بوئینگ ۷۰۷ » را به خدمت گرفت و با خرید هواپیمای بوئینگ ۷۴۷ در ردیف نخستین شرکت‌های هواپیمایی غیر آمریکایی بود که هواپیماهای بدنه بزرگ نسل نو را در خطوط بین قاره‌ای خود مورد استفاده قرار می‌داد.
در سال‌های منجر به انقلاب ۵۷، ایران ایر شرکت «ایر تور» را تاسیس کرد که پروازهای ارزان قیمت را عرضه می‌داشت. «ایران ایر» پیش از انقلاب از بالاترین ضریب امنیت پرواز در میان شرکت‌های هواپیمایی پیشرفته جهان برخوردار بود.
«ایران ایر» در مقایسه با شرکت‌های هواپیمایی اصلی کشورهای جهان، ۴۰ سال پیش در موقعیتی بود که امروز شرکت‌های هوایی«امارات» و «قطر ایرلاین» قرار دارند، در حالی که امروز «ایران ایر» شرکت فرتوت و از نظر مالی ورشکسته‌ای است که تعطیل نشدن آن تنها مدیون اصرار دولت برای حفظ ظاهر است.
رابطه ثروت و مسافرت هوایی
مطالعات آماری و اقتصادی سال‌های اخیر نشان می‌دهد که رابطه مستقیم بین درآمد سرانه کشورها و برخورداری مردم از تعداد صندلی در هواپیماهای مسافری دیده می‌شود. از این لحاظ با وجود داشتن فاصله کمتر از لحاظ درآمد سرانه با مردم ترکیه، سرانه صندلی هواپیما برای ۸۰ میلیون مردم ایران یک سوم مردم ترکیه و در ردیف کشورهای فقیر آفریقایی و بعضی کشورهای آسیای مرکزی است در حالی که مردم قطر و امارات به لحاظ سرانه صندلی در هواپیمای مسافری از بالاترین نسبت‌ها در جهان برخوردارند.
کیفیت هواپیما و امنیت پرواز نیز مسئله دیگری است که مسافران هوایی ایران را در کنار عقب‌مانده‌ترین مردم دنیا قرار می‌دهد. برای جبران کمبودها، مقابله با فقر مالی و تحریم، جمهوری اسلامی همسو با سیاست «نگاه به شرق» به خرید و اجاره هواپیماهای ارزان قیمت ساخت روسیه و همزمان، ایجاد شرکت‌های کوچک هواپیمایی خصوصی برای استفاده از هواپیماهای ارزان کرد.
از سال ۲۰۰۰ تا سال ۲۰۰۹ هواپیماهای مسافربری ارزان‌قیمت ساخت روسیه در ایران ۱۰ حادثه منجر به کشتار مسافران را به همراه داشته‌اند.
در مقایسه با امارات و قطر که سرانه هواپیماهای مسافربری آنها برای یک میلیون جمعیت ۹۲ تا ۱۰۰ فروند هواپیما (با کیفیت بالا و عمر متوسط زیر ده سال) است، سرانه هواپیماهای مسافربری ایران برای یک میلیون جمعیت تنها ۱٫۶ فروند است آن هم با کیفیت پائین و عمر متوسط ۲۳ سال!
مقایسه کیفیت پرواز مسافران هوایی ایرانی با همتایان آنها از امارات و قطر، مقایسه خرید لباس از بوتیک‌های گران قیمت برای قطری‌ها و اماراتی ها، و خرید لباس دست دوم و مندرس برای پوشش نیاز مسافران ایرانی است.
حکومت ایران مدعی است که قصد دارد بر اساس «سند چشم‌انداز» در سال ۱۴۰۴ ایران را در ردیف نخست کشورهای منطقه قرار دهد. در مورد عرضه خدمات پرواز مسافربری برای رسیدن به استاندارد ترکیه برای مسافرت‌های هوایی (۳٫۵ فروند هواپیما برای هر یک میلیون نفر)، ایران نیازمند در اختیار داشتن دست کم ۲۵۰ هواپیمای تازه است.
عمر مفید هواپیمای مسافربری ۳۰ سال است و با در نظر گرفتن عمر متوسط هواپیماهای ایران، ناوگان کنونی در شش سال آینده از رده خارج خواهد بود و برای جانشین ساختن آنها نیاز به داشتن هواپیماهای بیشتر (بیش از ۴۰۰ فروند) است.
سرمایه لازم برای نوسازی و تجهیز ناوگان مسافرت هوایی ایران بین ۵۰ تا ۱۰۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود. با امضای دو توافق کاغذی در فرانسه و ایتالیا، و تعهد ۲۰ میلیارد دلارخرید، حسن روحانی یکصد فروند هواپیمای ایرباس و هواپیماهای کوچک ساخت ایتالیا را به روی کاغذ تامین کرده است. در فاصله زنگ تفریح تا خرید هواپیماهای بیشتر از بوئینگ آمریکا، تعدادی هواپیمای مسافربری از برزیل نیز (باز هم به روی کاغذ) خریداری شد.
به این ترتیب، با امضای توافق اخیر در زمینه‌ی خرید یکصد فروند هواپیمای بوئینگ از آمریکا، نیازهای ایران به هواپیمای مسافری به روی کاغذ تامین شده است، و تنها نیازمند تدبیر دولت است که هواپیماهای کاغذی را برای حمل مسافر و بار، آماده پرواز نماید؛ امیدی که واقعیت یافتن آن بدون تردید آسانتر از برآورده شدن دیگر تعهدات دولت «تدبیر و امید» نیست.
