احمد رأفت – (+عکس) برای اولین بار برخی اشیای موزه تخت جمشید و موزه ملی ایران به خارج سفر کردند. «شیر و گاو ایران باستان در آکوئیلئا» عنوان نمایشگاهی است که ۲۵ ژوئن در موزه ملی هنرهای باستانی شهر تاریخی آکوئیلئا، در شمال ایتالیا، افتتاح شد و تا ۳۰ سپتامبر ادامه خواهد یافت.از این نمایشگاه می‌توان هر روز، به استثنای دوشنبه ها که روز تعطیلی اکثر موزه‌ها در ایتالیا و کشورهای اروپاست، از ۸:۳۰ تا ۱۹:۳۰ بازدید کرد. این نمایشگاه ۲۵ قطعه بسیار با ارزش را در بر می‌گیرد. قطعاتی که در جریان حفاری در اماکن باستانی چون تخت جمشید، همدان، املش، کردستان، عمارلو و حاجی آباد فارس به دست آمده‌اند و امروز در موزه تخت جمشید و موزه ملی ایران نگهداری می‌شوند. این مجموعه شامل اشیائی چون پیکره، ریتون، بشقاب، خنجر، دستبند، پلاک، سنگ وزنه و ظرف‌های سفالی است. اشیائی که قدمت آنها به ابتدای دوران هخامنشی تا پایان پادشاهی ساسانیان باز می‌گردد. تمامی اشیائی که در آکوئیلئا به نمایش گذارده شده‌اند با نقش های دو حیوان یعنی شیر و گاو ارتباط دارند.
جبرئیل نوکنده، مدیر موزه ملی ایران در حاشیه نشست مطبوعاتی مربوط به این نمایشگاه که دو روز قبل از افتتاح آن در وزارت میرات فرهنگی ایتالیا در شهر رم برگزار شد، گفت :«گفتگو در رابطه با برگزاری این نمایشگاه در سال ۱۳۹۴ و همزمان با یرگزاری نمایشگاه «پیکره‌ای برای صلح: تندیس‌های پنلوپه از تخت جمشید تا رم» آغاز شد و بالاخره وارد مرحله اجرائی شد». گویا در جریان بازدید حسن روحانی از ایتالیا و در توافقنامه همکاری‌های فرهنگی بین دو کشور برگزاری این نمایشگاه نهائی شده است.
نمایشگاهی با حمایت مالی صنایع ایتالیا
البته باید به حامیان مالی این نمایشگاه نیز اشاره کرد. نمایشگاه «شیر و گاو ایران باستان در آکوئیلئا» با حمایت اطاق بازرگانی ایالت ونزیا جولیا، نهاد صنفی کارآفرینان ایتالیا، و به ویژه شرکت دانیلی که اخیرا دو قرارداد برای کارخانه‌های ذوب‌آهن و فولاد سازی با جمهوری اسلامی ایران به امضاء رسانده است، برگزار می‌شود. برای افتتاح این نمایشگاه مسعود سلطانی‌فر، یکی از معاونین حسن روحانی که مسئولیت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و جهانگردی را عهده‌دار است، در راس هیاتی به ایتالیا سفر کرد.
در مقدمه کاتالوگ ۱۱۱ صفحه‌ای این نمایشگاه در مورد انتخاب شهر باستانی آکوئیلئا آمده است: «تخت جمشید مهم‌ترین و زیبا‌ترین شهر زمان خودش بود که در سال ۳۳۰ قبل از میلاد مسیح به تصرف اسکندر مقدونی درآمد و سه ماه بعد از اشغال در یک آتش‌سوزی مهیب ویران شد. امروز می‌توان از ویرانه‌های تخت جمشید، که ۵۰ کیلومتر با شهر شیراز در ایران امروزی فاصله دارد ، و نشان از عظمت یک امپراتوری دارند، بازدید کرد. آکوئیلئا نیز یکی از مهم‌ترین شهر‌های امپراتوری روم بود. یکی از مهم‌ترین مراکز تجاری و دیوان‌سالاری این امپراطوری که در سال ۴۵۲ بعد از میلاد مسیح توسط آتیلا اشغال و به آتش کشیده شد».
سابقه حضور باستان‌شناسان ایتالیائی در ایران به ده‌ها سال پیش باز می‌گردد. پروفسور جوزپه توچی، ایران‌شناس و باستان‌شناس معروف ایتالیائی، بهترین سال‌های عمرش را در ایران صرف حفاری کرد و جامعه اروپائی ایران‌شناسان را بنیانگذاری کرد که مرکز آن در رم و در موزه‌ای است که به یاد او برپا شده است. از سال ۱۹۶۴ میلادی تا روز‌های انقلاب باستان‌شناسان ایتالیائی در تخت جمشید کار می‌کردند. یکی از آنها جوزپه تیلیا بود که ۱۵ سال سرگرم حفاری و مرمت در تخت جمشید بود. این باستان‌شناس ایتالیائی در هفته‌های اول انقلاب با شهامت جلوی بولدوزر‌هائی را که شیخ صادق خلخالی با آنها قصد تخریب تخت جمشید را داشت ایستاد و آنها را مجبور به عقب‌نشینی کرد.
شیر بالدار اکباتان
بدون شک مهم‌ترین و زیبا‌ترین قطعه‌ای که می‌توان در این نمایشگاه دید، ریتون طلائی اکباتان است. این ریتون از نمونه معروف‌تر و مشابه‌اش که در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری می‌شود، به گفته کارشناسان زیبا‌تر است زیرا در ساخت آن ظرافت بیشتری به کار رفته است. این ریتون در موزه ملی ایران در خیابان سی تیر نگهداری می‌شود. این شیر نماد هنر فلزکاری در دوران هخامنشی است. از این جام در آن دوران برای نوشیدن شراب استفاده می‌شده است. نقش‌هائی مشابه این شیر، و جام متصل به آن که ۱۸۷۵ گرم وزن دارد و از طلای ناب ساخته شده، در بسیاری از نقش برجسته‌های تخت جمشید دیده می‌شود.
شیر و گاو، دو نماد باستانی
شیر و گاو که این نمایشگاه به آنها اختصاص دارد دو نمادی هستند که در جهان باستان در بسیاری مناطق مطرح بوده‌اند. شیر که با عنوان «سلطان جنگل» از او یاد می‌شود، در حالی که در دشت زندگی می‌کند، زمانی در ایران و تمام مناظق بین‌النهرین زندگی می‌کرد. گفته می‌شود آخرین شیر ایرانی را حدود ۸۰ سال پیش شکار کردند. شیر در فرهنگ‌های باستانی نشان پادشاهی، قدرت و در مذاهبی چون میترائیسم نمادی همپای خورشید و نور بود. برای سومری ها شیر نشان یکی از مهم‌ترین خدایان، یعنی مردوک بود.
شیر برای هندو‌ها نماد درنده خوئی مخرب یکی از خدایانشان است. مسیحیان شیر را که گفته می‌شود با چشمان باز می‌خوابد مظهر هوشیاری و پاسداری می‌دانند. در مصر باستان، شیر با خدای خورشید رابطه مستقیم داشت. در تخت جمشید در بسیاری از نقش‌برجسته‌ها شیر مشاهده می‌شود. در پلکان کاخ آپادانا نمایندگان مردم شیر و بچه شیر برای پادشاه هدیه می‌آورند، البته گاهی نیز پادشاهان به جنگ شیر می رفتند.
گاو حیوان دیگریست که در گذشته از نماد‌های مهم بوده است و در هندوستان امروز نیز حیوان مقدسی به حساب می‌آید. در مذاهب و فرهنگ‌های گذشته، و البته در برخی موارد حتی امروز، قربانی کردن جانوران مرسوم بوده است. تصویری از میترا که گاوی را سر می‌برد و از خون جاری شده گندم جوانه می‌زند، یکی از قدیمی‌ترین نقش‌های قربانی گردن یک حیوان است. البته گاو نماد باروری نیز بوده است. هنوز هم در ورودی برخی معابد هندو که به افتخار خدائی به نام شیوا بر پا شده‌اند گاوی دیده می‌شود که زنان هنگام ورود به معبد دستی بر بیضه‌های آن می‌کشند تا بارور شوند. بر مبنای حفاری‌هائی که در شهر سوخته با قدمت ۷۰۰۰ سال، در نزدیکی زابل، انجام گرفته این‌چنین بر می‌آید که اهالی این شهر چون ایلامی‌ها گاو می‌پرستیدند. پیکره معروف گاو زانو زده که جامی در دست دارد و به دورران ایلامی‌ها باز می‌گردد، و در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری می‌شود، گویا دلیلی بر این باور است.
در آیین میترائی جهان هستی به دو گروه تقسیم می‌شد: زمستان و تابستان، یا سرما و گرما. شیر نماد گرما و خورشید بود، در حالی که گاو را نماد زمستان و سرما می‌دانستند. نتیجه غلبه شیر بر گاو که در برخی از نقش‌برجسته‌ها دیده می‌شود، فرا رسیدن نوروز و بهار و آغاز گرماست.
