وزارت اکران یا توقیف؛ سینما در ماه‌های آخر دولت روحانی

آزاده کریمی – حذف نام‌هایی چون کیانوش عیاری، بهمن فرمان‌آرا، تهمینه میلانی و معرفی ۱۰ فیلم «فمینیستی» و «نامناسب» در آستانه سی‌ و‌ پنجمین دوره جشنواره فیلم فجر، وزارت ارشاد دولت روحانی را در آخرین ماه‌های فعالیت‌اش رکورددار کرد.

پس از اعلام اسامی فیلم‌های راه‌یافته به جشنواره فیلم فجر، سیدرضا صالحی امیری وزیر ارشاد اسلامی در دیداری که با آیت‌الله مکارم شیرازی داشت، جشنواره امسال را «جشنواره‌ای انقلابی» خواند که ۱۰ فیلم با مضامین «فمینیستی» و «نامناسب» از آن پالایش شده‌ است.

او که برای دیدار با علما و مراجع تقلید به قم رفته بود، تاکید کرده که قشر انقلابی و ارزشی در جشنواره امسال حمایت شده‌اند تا جشنواره رنگ و بوی انقلابی بیشتری داشته باشد.

با اینکه سازمان سینمایی، اسامی فیلم‌های مسئله‌دار را اعلام نکرده‌ ولی برخی از اعضای هیات انتخاب همچون عماد افروغ، فیلم‌های کاناپه (کیانوش عیاری)، هجوم (شهرام مکری) و لرد (محمد رسول‌اف) را به عنوان آثاری معرفی کرده که کنار گذاشته شده‌اند.

بوف کور (احمدرضا معتمدی)، گیلدا (کیوان علیمحمدی-امید بنکدار)، دل دیوانه (بهمن فرمان‌آرا)، شعله‌ور (حمید نعمت الله)، خانه کاغذى (مهدی صباغ زاده)، ملى و راه‌هاى نرفته‌اش (تهمینه میلانی)، لابی (محمد پرویزی) و بی‌حساب (مصطفی احمدی) نیز از فیلم‌هایی به شمار می‌آیند که جایی در جشنواره فیلم فجر ندارند.

بر اساس اظهارات وزیر ارشاد اسلامی، از مجموع بیش از ۶۰ فیلم متقاضی حضور در جشنواره فیلم فجر، ۱۰ فیلم یعنی معادل ۱۷ درصد تولیدات سینمای ایران مضامینی «فمینیستی» و «نامناسب» داشته و قابل نمایش در جشنواره انقلابی فجر نبوده‌اند.

سخنان وزیر ارشاد همچنین شائبه دخالت در تصمیم‌‌گیری هیات انتخاب را نیز برانگیخته است؛ چنانکه حجت‌الله ایوبی رئیس سازمان سینمایی مجبور شد هرگونه دخالت وزیر ارشاد در انتخاب آثار شرکت‌کننده را مردود اعلام کند.

او گفت که وزیر ارشاد پایبند به ضوابط است و اجازه چنین مداخلاتی را به هیچ‌کس نمی‌دهد.

همچنین محمد حیدری دبیر جشنواره گفت که همه انتخاب‌ها توسط هیات انتخاب و دبیر انجام شده و بنابراین هیات انتخاب پاسخگو است.

این در حالیست که چینش هیات انتخاب با هدف گزینش آثاری محافظه‌کارانه و مصلحت‌جویانه صورت گرفته؛ چنانکه سه نفر از اعضای شورای پروانه نمایش و دو نفر از سینماگران نزدیک به حکومت کنار هم قرار گرفتند.

با این ترکیب، به نظر می‌رسد سانسور یا توقیفی که قرار بوده در زمان اکران با اعتراض امامان جمعه و تندرویان اعمال شود، پیشاپیش با کمترین تنش و هزینه در خود وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی اعمال شد.

کیانوش عیاری که «کاناپه»‌اش به دلیل استفاده بازیگران زن از کلاه‌گیس در خانه و در حضور محرمان به محاق حذف رفته، گفته است دیگر حاضر نیست فیلمی بسازد که زنان در خانه و در حضور افراد خانواده‌ی خود حجاب داشته باشند.

به گفته‌ی محمد حیدری دبیر جشنواره فیلم فجر، شورای عالی نظارت و شورای پروانه نمایش باید در مورد فیلم «کاناپه» تصمیم بگیرند و نمایش این فیلم در توان تصمیم جشنواره نبوده است.

پرویز شهبازی کارگردان سینما نیز در حمایت از عملکرد عیاری اظهار داشت: «کیانوش عیاری را درک و از او حمایت می‌کنم. شاید این فرصتی باشد تا راه حلی برای روسری‌های غیر ضروری در فیلم‌های ایرانی پیدا شود.»

این کارگردان همچنین گفته است مسئله حجاب برای وی محدودیت‌های روایی و داستانی ایجاد کرده ولی این محدودیت‌ها را به ساختن صحنه‌هایی با روسری‌هایی که عرف نیست ترجیح داده است.

«هجوم» ساخته شهرام مکری نیز از فیلم‌های توقیفی است که دلایل آن روشن نیست. داستان این فیلم درباره یک تیم ورزشی آماتور و مربی‌شان است. اعضای این تیم رازی برای پنهان کردن دارند و گروهی در جست‌وجوی پیدا کردن سرنخ‌هایی از این راز هستند.

دبیر جشنواره فیلم فجر درباره حذف «هجوم» از جشنواره تنها به بیان اینکه به انتخاب هیات انتخاب احترام می‌گذارد، اکتفا کرده است.

محمد رسول‌اف که به دلیل ساخت فیلم قبلی‌اش درباره قتل‌های زنجیره‌ای به نام «دست‌نوشته‌ها نمی‌سوزند»  ممنوع‌الخروج بود، این بار نیز با فیلم «لرد» در گروه کارگردانان مسئله‌دار قرار گرفت.

«لرد» داستان مردی به اسم رضاست که برای دوری جستن از زندگی شهری به مزرعه‌ای رفته ولی اداره مزرعه با مشکلاتی روبرو شده و او می‌خواهد این مشکلات را با دوری از  زنجیره‌ی روابط فاسد محلی پشت سر بگذارد.

کارگردان فیلم «لرد» نیز در واکنش به توقیف فیلم‌اش گفته، تمام تلاش‌اش را برای دوری از خودسانسوری و حرکت در چارچوب قانون به کار می‌گیرد.

وی همچنین تاکید کرد که به مقامات وزارت ارشاد این اطمینان را داده که حتی هر ممیزی بر فیلم‌ را می‌پذیرد تا فیلم‌اش به نمایش در بیاید ولی آنها ترجیح دادند فیلم او را «خفه» کنند.

فیلم تازه‌ی تهمینه میلانی نیز که همواره مشکلات زنان را مورد نظر قرار می‌دهد، با نام «ملی و راه‌های نرفته‌اش» از حضور در جشنواره فجر امسال بازماند.

این فیلم داستان ملیحه، دختر جوان و کم‌تجربه‌ای است که عاشق جوانی به نام سیامک می‌شود و برخلاف میل خانواده، با او ازدواج می‌کند و به زودی تفاوت دیدگاه و اختلاف فرهنگی بین این دو آشکار می‌شود.

میلانی در واکنش به حذف فیلم‌اش از جشنواره در این باره در اینستاگرام‌اش نوشته: «فیلم به دلیل موضوع آن (خشونت خانگی) که از نظر من و همسرم اولویت فرهنگی است و می‌تواند راهگشای زوج‌های جوان به زندگی بهتر شود، مورد پذیرش هیئت انتخاب قرار نگرفته است.»

او همچنین در سخنان دیگری گفته: «آمدن روحانی فشار بیشتری به ما وارد کرد و جلب مشارکت مردمی در انتخابات پیش رو، مشکل خواهد بود.»

پرویز پرستویی بازیگر سینما و تلویزیون در انتقاد به حذف فیلم‌ها از جشنواره فجر به کنایه گفته، واقعا آیا کیانوش عیاری، احمدرضا معتمدی، تهمینه میلانی، مهدی صباغ‌زاده، شهرام مکری، مصطفی احمدی، محمد رسول‌اف و… فیلم‌سازی بلد نیستند که بتوانند نظر بعضی از اعضای غیرمتخصص سینمایی را در هیئت انتخاب جلب کنند؟!

وی با اشاره به مقاله کیهان تهران که روند انتخاب ها را تایید کرده، اظهار داشت کار به کجا کشیده که کیهان از هیات انتخاب تقدیر می‌کند!

این را هم باید یادآوری کرد که سازمان سینمایی دولت روحانی که با شعار «اکران، نه توقیف» بر سر کار آمد، توانست فیلم‌های توقیفی «قصه‌ّها»، «پاداش»، «گس»، «فصل باران‌های موسمی»، «مهمونی کامی»، «یک شب»، «باز هم سیب داری» و «پرونده هاوانا» را روانه اکران کند.

ولی فیلم‌های «خانه پدری»، «آشغال‌های دوست‌داشتنی»، «صدسال به این سال‌ها»، «گزارش یک جشن»، «بلوک ۹ خروجی ۲»، «آمین خواهیم گفت»، «فرزند صبح»، «خیابان‌های آرام» و «پریناز» که از دوران دولت احمدی‌نژاد در محاق حذف و سانسور باقی مانده بودند، در وزارت ارشاد دولت یازدهم هم مجوز اکران نگرفته‌اند.

این در حالیست که حجت‌الله ایوبی رئیس سازمان سینمایی، توقیف فیلم‌ها را به «حادثه‌ای نادر» همچون سقوط هواپیما تشبیه کرده حال آنکه اتفاقا فیلم‌های «خانه دختر»، «ارادتمند نازنین بهاره تینا»، «عصبانی نیستم»، «پریناز»، «مادر قلب اتمی» و «روز رستاخیز» در دوران مدیریت وی سقوط کرده‌اند!

افزایش رویکرد محافظه‌کارانه وزارت ارشاد با وسواس در سانسور فیلم‌ها پیش از اکران عمومی تولیدات سینمایی پیش می‌رود؛ «مالاریا»، «خشکسالی و دروغ»، «دراکولا»، «متولد ۶۵»، «آس و پاس»، «سه بیگانه»، «مشکل گیتی»، «سلام بمبئی» و «سینما نیمکت» آثاری هستند که در اکران ۹۵ با سانسور روبرو شدند.

در کنار بسته شدن راه برای نمایش فیلم‌های ایرانی مستقل در فستیوال فیلم برلین، فیلمسازان تنها امید نمایش آثارشان را جشنواره فیلم فجر می‌دیدند که اکنون با سد بزرگ‌تری مواجه شده‌اند.

هنرمندان در زندان: سکوت نکنید!

علاوه بر ممنوع‌الخروجی، سانسور و توقیف آثار این سینماگران‌ هنرمندانی چون کیوان کریمی و حسین رجبیان فیلمساز، مهدی رجبیان و یوسف عمادی موزیسین‌ به واسطه خلق آثار هنری‌شان اکنون در زندان بسر می‌برند.

این هنرمندان که مجموعا به ۱۰ سال حبس تعزیری، شلاق و پرداخت جریمه محکوم شده‌اند، در آستانه‌ی جشنواره فیلم و همچنین موسیقی فجر نامه‌ای سرگشاده خطاب به هنرمندان داخل ایران نوشته‌اند.

۴ هنرمند زندانی در نامه خود از «سکوت» جامعه‌ی هنری نسبت به آنچه بر آنها رفته گلایه کرده‌ا و این سوال را طرح کردند که آیا «مصلحت‌اندیشی» و «منفعت‌طلبی» دلیل این سکوت نیست؟

در نامه‌ی این هنرمندان با اشاره به اینکه آثار آنها به شکل مستقیم و غیرمستقیم مصادره و توقیف شده، آمده که «هنرمندان داخلی روی از این حقیقت برگردانده و چشم بر آن بسته‌اند و گویی این بی تفاوتی نصیبی برایشان در پی داشته که این چنین بر آن پای می‌فشارند.» با اینکه وضعیت  این هنرمندان در رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از کشور بازتاب یافت و هنرمندان خارجی نیز از آزادی آنها حمایت کردند اما در جامعه‌ی هنری ایران در این‌ زمینه سکوت حکم‌فرماست.

توقیف، سانسور، احکام جزایی و به دنبال آن بیکاری، مشکلات اقتصادی و روحی و روانی برای سینماگران و هنرمندان عرصه‌های مختلف، برخلاف وعده‌ی حقوق شهروندی از سوی دولت یازدهم همچنان ادامه دارد. حال باید دید جشنواره‌ای که حاصل قلع و قمع فیلم‌ها و حذف نام‌های سینماگران شناخته‌شده و حرفه‌ای است در سی و هشتمین سالگرد انقلاب اسلامی چه سرانجامی خواهد یافت.