روسیه و ایران: اهدافِ مشترک، رقابتِ مستمر

سفر حسن روحانی به مسکو در هفته جاری، به گفته‌ی حاضران، چنان که در دستور کار آمده بود، به فهرست رسمی موضوعات مطروحه محدود نماند.

حسن روحانی و ولادیمیر پوتین، رییس جمهوری روسیه در سال گذشته چندین ملاقات داشته‌اند، با این وجود، سفر اخیر، اولین دیدار رسمی روحانی و پوتین در پایتخت روسیه بود. فهرست موضوعات مورد بحث که  توسط رسانه‌های خبری مسکو و تهران منتشر شده ممکن است برای دیدار اول میان دو مقام عالی رتبه، ساده به نظر برسد.

پرویز اسماعیلی، معاون ارتباطات و اطلاع‌رسانی رئیس‌جمهوری اسلامی ایران، به خبرنگاران در تهران گفت که روحانی و پوتین درباره موضوعات مهم دو جانبه، مسائل منطقه‌ای و بین‌المللی گفتگو خواهند کرد. Press TV  در گزارشی از امضای اسناد و توافقنامه‌های متعدد همکاری درحوزه‌های قضایی، راه و شهرسازی، فناوری و ارتباطات، نیرو و انرژی، امور استاندارد و ورزش میان مقامات دو کشور خبر داد. خبرهای منتشر شده در مسکو نیز به جزییات بیشتری اشاره نکرده‌اند.

پتر توپچیکانوف، تحلیلگر مرکز کارنگی در مسکو (وابسته به بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی) در این زمینه گفت: «درباره این دیدار اطلاع‌رسانی عمومی چندانی نشده و در مورد موضوعات مورد بحث طرفین جزییاتی اعلام نکرده‌اند. آنچه می‌دانیم این است که آنها قرار است در مورد برنامه‌ریزی پروژه‌های مشترک در زمینه انرژی و حمل و نقل مذاکره کنند.»

در این سفر یک هیئت بزرگ تجاری روحانی را همراهی خواهند کرد و انتظار می‌رود توافقنامه‌های زیادی به امضا برسد که احتمالاً یکی از آنها ایده‌ای است که از مدت‌ها پیش مطرح شده: ساخت یک خط راه آهن شمال به جنوب (NSTC) که ایران و روسیه و هند و آذربایجان را به نقاط مختلف اروپا متصل می‌کند.

اخیراً هند چندین موافقتنامه دوجانبه و سه‌جانبه با ایران و افغانستان امضا کرده تا دو لنگرگاه در بندر چابهار در جنوب ایران بسازد و زیرساخت‌های افغانستان را بهبود بخشد تا از این طریق بتوانند محصولات خود را از طریق راه دریایی پاکستان عبور دهد؛ همه اینها با امید به راه‌اندازی خط آهن NSTC صورت می‌گیرد.

جالب آنکه دستور کار رسمی پوتین و روحانی به نظر همه ناظران و سیاستمداران دو کشور اهمیت دارد اما از جنبه‌های مختلف:

برای ایران، سوریه اولویت کار و مسایل منطقه‌ است.

بهنام طالب‌لو، تحلیلگر ارشد مسائل ایران در بنیاد دفاع از دموکراسی‌، اتاق فکر واشنگتن دی سی گفته است که این نشست، ادامه‌ی رفت و آمدهای دیپلماتیک ایران و ترکیه و روسیه است که از ماه دسامبر آغاز شده و ما شاهد بعضی مذاکرات جنبی سطح بالا در ماه ژانویه بودیم. به گفته‌ی وی، روحانی به دنبال جلب حمایت روسیه برای فعالیت‌هایش در سوریه است زیرا ایران مایل نیست چنین به نظر برسد که تنها کشوری است که پشت اسد ایستاده است.

طالب‌لو افزود: «ایران می‌خواهد مطمئن شود روسیه طی مذاکرات تصمیم‌گیری درباره سوریه ،منافع ایران را لحاظ می‌کند.»

این در حالیست که توپیچکانف می‌گوید، روسیه قضیه سوریه را متفاوت می‌بیند و حاضر به مصالحه درباره‎ی این تفاوت با ایران است، اما هنوز روشن نیست که در نهایت چطور با این موضوع کنار می‌آیند.

او گفت: «چنان که سرگئی لاوروف، وزیر امورخارجه روسیه و همچنین سایر مقامات بلندپایه این کشور اشاره کرده‌اند، برای روسیه، بشار اسد  به عنوان یک شخصیت سیاسی اهمیتی ندارد و رئیس جمهور ماندن او چندان مهم نیست. روسیه آماده است تا درباره انتقال قدرت از رژیم اسد به گروه‌های جدید، شامل گروه‌ها و قدرت‌های مختلف و حتی مخالفان مسلح رژیم اسد مذاکره کند. انعطاف‌پذیری روسیه در این حد است.»

برای ایران اما این استدلال قابل قبول نیست. این به تسلط ایران در منطقه مربوط می‌شود که آن هم به خاطر رقابتی است که با کشورهای عربی منطقه دارد. بیشتر از روسیه، برای ایران خیلی اهمیت دارد که اسد در سوریه بر سر کار بماند.

از سوی دیگر، پوتین در نشست با روحانی جنبه‌های ساسی و اقتصادی را با هم در نظر خواهد گرفت.

طالب‌لو و توپچیکانوف هر دو بر این توافق دارند که پوتین– و چین- مشتاقانه منتظر سال ۲۰۲۰ هستند که تحریم‌های تسلیحاتی سازمان ملل در باره فروش برخی تجهیزات و تکنولوژی‌های نظامی و هسته‌ای به ایران پایان می‌یابد. بر اساس گفته‌های طالب‌لو، روسیه بسیار علاقمند است که ایده‌ی ساختن یک نیروگاه هسته‌ای جدید در بوشهر را دنبال کند.

توپچیکانوف می‌گوید در حالی که هر دو طرف علاقمند به پیشبرد همکاری‌های نظامی هستند، اما هیچ‌یک از آنها شتابی در اعلام آن ندارد.

او می‌گوید: «این موضوع ممکن است بسیار مهم باشد، اما نکته‌ی جالب برای من این است که در خبرها هیچ اشاره‌ای به همکاری‌های نظامی نشده است.»

اواضافه کرده: «این نشان می‌دهد که حتی اگر ایران و روسیه برنامه‌ای برای قرار دادن این مسئله در دستور کار خود داشته باشند، اما سندی از آن منتشر نخواهند کرد. ایران همچنان تحت تحریم است و هنوز در تامین تجهیزت نظامی خود محدودیت‌هایی دارد. بنابراین هرچند موانعی در رابطه با این قضیه وجود دارد، اما روسیه قطعا به آن علاقمند است.»

در عین حال پوتین نیز می‌خواهد به دلایل استراتژیک  دیگری از دیدار با روحانی استفاده کند. به گفته‌ی توپچیکانوف، «روسیه می‌خواهد نشان دهد که ما روابط ویژه‌ای با ایران داریم، و روسیه بهترین میانجی‌ برای رابطه ایران با اروپا و آمریکاست.»

توپچیکانوف همچنین گفت: «روسیه در تلاش است از ایران به عنوان یک ابزار استفاده کند تا موضع و موقعیت خود را در چشم غربی‌ها (پس از تصرف کریمه) بازسازی و تقویت کند.»

وی افزود: «صادقانه بگویم به نظر من آنچه مقامات روسی قصد دارند به آن برسند متحقق نخواهد شد، زیرا ایران در برقراری ارتباط با غرب و یافتن کانال‌های مخصوص خود موفق عمل کرده و غرب نیز برای برقراری رابطه با ایران به مسکو نیازی ندارد.»

طالب‌لو نیز این ایده را که ممکن است پوتین چنین نیتی داشته باشد تایید می‌کند و آن را هشداری برای مقامات تهران می‌داند.

طالب‌لو در این باره گفت: «من همیشه رابطه و همکاری بین ایران و روسیه را گواهی بر کوته‌نظری رهبران جمهوری اسلامی می‌دانستم، چرا که ما در تاریخ دیده‌ایم طی پانصد سال گذشته روسیه مناطق بسیاری از ایران را گرفته است. این کشور، چه در زمان امپراتوری تزارها و چه در دوران اتحاد جماهیر شوروی، همواره با دموکراسی در ایران سر عناد داشته است.»

*منبع: کیهان لندن به زبان انگلیسی