ایران و سوریه: «گزینه‌های روی میز» سال‌هاست خاک می‌خورند!

رضا تقی‌زاده – دو روز بعد از انتشار گزارش کشته شدن بیش از یکصد نفر در نتیجه حمله هوایی روسیه و دولت اسد علیه مواضع شورشیان سوری در ادلب، مایک پنس معاون رییس جمهوری آمریکا اعلام داشت «درمورد سوریه همه گزینه‌ها روی میز است!»

این عبارت شناخته شده که به دلیل تکرار به یکی از واژه‌های ترکیبی فرهنگ لغات سیاسی خاورمیانه تبدیل شده یادگار دوران جرج بوش پسر است که برای نخستین بار  در رابطه با جمهوری اسلامی و فعالیت‌های اتمی و موشکی آن مورد استفاده قرار داد.

دولت اوباما با وجود تغییر نگاه و مشی سیاسی دولت آمریکا در رابطه با جمهوری اسلامی، به دفعات ناگزیر شد «همه گزینه‌ها» را به شکل خبری و تبلیغاتی روی میز بگذارد، هر چند در کنار بسته‌ی مبهم گزینه‌ها، شاخه‌ی زیتون بزرگی هم به نشانه‌ی آمادگی برای سازش و آشتی با حکومت مذهبی تهران روی میز قرار داده بود.

به دنبال استفاده دولت بشار اسد از سلاح شیمایی در ماه مارس ۲۰۱۳ علیه ساکنان شهر حلب، و ماه اوت همان سال علیه مواضع شورشیان در حومه‌ی دمشق، دولت اوباما تعریف بیشتری از «همه گزینه‌های روی میز» به دست داد و اعلام داشت دولت اسد از «خط قرمز» عبور کرده و برای متوقف ساختن آن، آمریکا مبادرت به استفاده از ظرفیت نظامی خواهد کرد.

پیش از سر آمدن مهلت یک ماهه‌ای که اوباما در سال ۲۰۱۳ برای تدارک حمله نظامی آمریکا علیه حکومت اسد در نظر گرفته بود، کاخ سفید در یک تغییر سیاست غیر منتظره و حیرت‌انگیز اعلام کرد با روسیه برای خارج ساختن ذخایر سلاح‌های شیمیایی در اختیار دولت دمشق به توافق رسیده، و به این ترتیب موضوع حمله نظامی به سوریه منتفی و بشار اسد در دمشق ماندگار شد.

موضوعی که در این رابطه هرگز مستقیم مورد اشاره اوباما، و یا جان کری وزیر خارجه او قرار نگرفت مذاکراتی بود که همزمان با تهران برای رسیدن به توافق اتمی با جمهوری اسلامی جریان داشت و کاخ سفید علاقمند بود به هر ترتیب و با هر قیمت آن را به نتیجه برساند.

حفظ دولت اسد، جایزه توافق اتمی

علی خامنه‌ای که دولتیان خود را ظاهرا پرهیز داده بود طی مذاکرات اتمی با آمریکا به گفتگوهای دیگری با «شیطان بزرگ» وارد نشوند، خوب می‌دانست که پرهیز از انجام «مذاکرات موازی» با آمریکا اجتناب‌ناپذیر، و بعلاوه، خلاف مصلحت و منافع آنهاست.

دلیل ساده این بود که پرداخت همه جایزه‌های تسلیم ظرفیت اتمی ایران و مزد خودداری از ادامه حرکت به سوی بمب هسته‌ای نمی‌توانست تنها به شکل رسمی و قراردادی صورت گیرد.

یکی از جوایز رسمی مذاکرات اتمی که به صورت پیش‌پرداخت به جمهوری اسلامی صورت گرفت، خودداری ایالات متحده از حمله نظامی علیه سوریه و حفظ اسد در دمشق بود.

اهمیت دفاع از دولت سوریه برای جمهوری اسلامی در حدی است که یکی از مسئولان شناخته شده سپاه، طائب رئیس قرار گاه عمار، مدعی شد: «اگر دشمن به ما هجوم کند و بخواهد سوریه یا خوزستان را بگیرد اولویت با این است که ما سوریه را نگه داریم.»

دولت اوباما در آخرین ماه‌های عمر خود در کاخ سفید به روسیه، که واسطه خارج ساختن سلاح‌های شیمایی از سوریه بود، و حالا در کنار جمهوری اسلامی متهم به مشارکت در جنایت ناشی از استفاده مجدد از سلاح‌های شیمایی است، فرصت داد نیروی هوایی خود را در سوریه مستقر ساخته و بشار اسد را که با وجود خودداری آمریکا از حمله نظامی تنبیهی، همچنان به ریسمانی آویخته بود در دمشق تثبیت کند.

حکومت اسلامی تهران نیز بر اساس نمونه‌برداری خاک از پارچین توسط ماموران خودی و تحویل «نمونه‌های پاک» به ماموران آژانس بین‌المللی انرژی اتمی  مدعی شد در گذشته خطای اتمی نکرده، و دولت آمریکا با رضایت کامل این ادعا را پذیرفت و به این ترتیب همه گزینه‌های روی میز دولت آمریکا علیه حکومت اسلامی در ایران و رژیم اسد در سوریه، به بایگانی سپرده شد.

بازگشت گزینه‌ها به روی میز

پس از حمله‌ی هوایی روز سه‌شنبه ۴ آوریل ۲۰۱۷ در ادلب و اظهارات روز چهارشنبه مایک پنس در مورد «همه گزینه‌ها»، دونالد ترامپ هم که در واشنگتن میزبان عبدالله پادشاه  اردن بود طی اظهارات سیاسی نه چندان وزن‌دار و نامتعارف خود، در اشاره به استفاده از سلاح شیمایی گفت: «رفتار من در قبال سوریه و اسد خیلی عوض شد… شما حالا در مورد سطح متفاوتی صحبت می‌کنید!»

البته مانند قبل، رییس جمهوری تازه‌ی آمریکا که عملا کیلومترشمار آن در عرصه سیاست خارجی پیش از راه یافتن وی به کاخ سفید روی عدد صفر قرار داشت و بعد از آن نیز به دلیل عدم حرکت سفینه‌ی سیاست خارجی دولت او رشد محسوسی نشان نمی‌دهد، توضیح بیشتری در مورد اظهارات خود نداد ولی با تکرار انتقاد از اوباما طی همان جلسه کنفرانس مطبوعاتی مشرک با عبدالله، تلاش کرد غیرمستقیم بگوید که او متفاوت از ساکن سابق کاخ سفید عمل می‌کند!

ترامپ در شرایطی از «تغییر رفتار» خود در رابطه با سوریه و اسد می‌گوید که تا کنون بجز سکوت و توقف در این رابطه، نشانه دیگری از او دیده نشده. چه کسی قادر است «سیاست خارجی» ترامپ را در قبال سوریه تعریف کند، چه رسد به «رفتار» او را که وی مدعی تغییر آن شده؟

در رابطه با حمله‌ی شیمیایی ادلب، رکس تیلرسن وزیر خارجه‌ ترامپ که درک و شناخت و تجربه وی در حیطه مناسبات خارجی کوس رقابت با رییس‌اش را می‌زند، تنها یک بیانیه بی رنگ و بی محتوا صادر کرد.

تنها صدایی که بلندتر از زمزمه‌های نامفهوم دیگر نمایندگان دولت تازه آمریکا در قبال جنایت جنگی اسد و هم‌پیمانان او شنیده شد از سوی خانم نیکی هیلی سفیر آمریکا در سازمان ملل بود که روز چهارشنبه گفت: «شورای امنیت  برای برخورد با جنایت جنگی سوریه در بن‌بست است و به این علت آمریکا ممکن است خود را به طریقی ناگزیر از نوعی مداخله ببیند.» این در حالیست که هیلی هفته قبل گفته بود: «کنار گذاشتن اسد اولویت آمریکا نیست!»