مانی گیلانی – تمام کسانی که با کامپیوتر یا موبایل کار کرده‌اند حداقل یک‌بار مجبور به ثبت نام در یک نرم‌افزار بوده‌اند.
هنگام ثبت نام اکثر نرم‌افزارها از شما می‌خواهند تا جنسیت خود را وارد کنید. در تقریباً تمام نرم‌افزارها برای این گزینه دو انتخاب بیشتر وجود ندارد (مرد یا زن). این موضوع احتمالاً بدیهی به نظر می‌رسد اما برای عده اندکی نه تنها بدیهی نیست بلکه ممکن است نوعی توهین تلقی شود. گویی وجود آنان انکار شده و نادیده گرفته شده‌اند.
اکثر انسان‌ها جنس، جنسیت و رفتار جنسیتی مطابق با همدیگر دارند اما افرادی هستند که این‌گونه نیستند و به عنوان تراجنسیتی شناخته می‌شوند. تراجنسیتی به دلیل حالت‌های مختلف و زیادی که دارد به گروه‌های زیادی تقسیم می‌شود مانند زنانه‌پوشی، دوجنسیتی، تراجنسی، بی جنسیتی، مبدل‌پوشی و… که هر کدام تعریف مشخص خود را دارد.
برای نگارنده مشخص نیست که در جامعه ما مدیران و مهندسان تولیدکننده نرم‌افزار تا چه اندازه به این موضوع فکر کرده‌اند. شاید با خود بگویند که این موضوع برای بسیاری از مردم مطرح نیست و چرا بی خود و بی جهت برای خود دردسر درست کنیم؟ آیا مشتریانی که سفارش تولید یک نرم‌افزار به شرکت‌ها می‌دهند این مساله را هنگام بیان نیازمندی‌های خود مد نظر قرار داده‌اند؟ این مشکل برای ما شاید ناچیز به نظر برسد اما همین مساله برای عده‌ای یک دنیا اهمیت و ارزش دارد.
در آینده نزدیک انتظار نمی‌رود سامانه‌های نرم‌افزاری دولتی و سازمان‌های بزرگ به فکر افزودن گزینه دیگری غیر از زن و مرد باشند. در گفتگویی که با برنامه‌نویسان یکی از سیستم‌های ثبت نام کنکور داشتم شنیدم که یک داوطلب تراجنسیتی که در مقطع پیش‌دانشگاهی تغییر جنسیت داده و از مرد به زن تغییر یافته بود نمی‌دانست با کدام مشخصات خود باید در سامانه ثبت نام کند (برنامه‌نویسان جملگی موافق بودند که عکس داوطلب در حالت مذکر زیباتر است).
به همین دلیل داوطلب دو بار کارت ثبت نام کنکور خریده، یک‌بار با نام زنانه و بار دیگر با نام مردانه ثبت نام می‌کند. تغییر در نرم‌افزار و روال اداری در این‌گونه سازمان‌ها و ادارات بسیار دشوار و هزینه‌بر است.
اما به نظر می‌رسد شرکت‌های خصوصی و سامانه‌های نرم‌افزاری که با ادارات و سازمان‌های دولتی سر و کار ندارند می‌توانند گزینه‌های دیگر را به نرم‌افزار خود اضافه کنند و در این مورد با محدودیتی روبرو نیستند. حتی شاید با این کار بتوانند آماری هرچند غیر دقیق از تعداد تراجنسیتی‌های ایران به دست آورند.
تا کنون سازمان‌ها و ادارت مرتبط آمار دقیقی از تعداد تراجنسیتی‌ها ارائه نداده‌اند و آمارها صرفاً محدود به آنهایی است که خود داوطلبانه برای انجام عمل جراحی تغییر جنسیت مراجعه کرده‌اند. در صورت انجام یک پژوهش دقیق‌تر می‌توانیم تخمین بزنیم که این مساله تا چه اندازه مهم و جدی است. البته به دست آوردن آمار دقیق از تعداد تراجنسیتی‌ها کار دشواری است بسیاری از تراجنسیتی‌ها برای جلوگیری از تبعیض و بروز مشکلات فرهنگی و خانوادگی هویت جنسی خود را مخفی می‌کنند.
از شرکت‌های غیر ایرانی پیشرو در این زمینه می‌توان به فیس‌بوک اشاره کرد. این غول شبکه‌های اجتماعی در ماه فوریه ۲۰۱۴ ده‌ها گزینه جدید برای انتخاب جنسیت به نرم‌افزار خود اضافه کرد. البته این گزینه‌ها به صورت انتخابی نیست و کاربر بعد از تایپ اولین حروف، جنسیت پیشنهادی فیس‌بوک را مشاهده و آن را انتخاب می‌کند. خبرنگاران با تایپ یک به یک حروف کیبورد و مشاهده پیشنهادات فیس‌بوک، ۵۸ گزینه را شناسایی کرده‌اند. در این امکان جدید کاربران حتی می‌توانند مشخص کنند که باید با چه ضمیری خطاب شوند (he، she یا they).
مدیران نرم‌افزارها ممکن است بپرسند چه گزینه‌هایی باید اضافه کنند در حالی که افزودن بیش از ۵۰ گزینه دیگر علاوه بر مرد و زن، گیج‌کننده است و از نظر راحتی استفاده و تجربه کاربری مشکلاتی ایجاد خواهد کرد. می‌توان علاوه بر کلمه مرد و زن مثلاً کلمه «سایر» را اضافه کرد اما به نظر می‌رسد این کلمه اندکی بار معنایی منفی داشته باشد و یک تراجنسیتی احساس کند نادیده گرفته شده است. علاوه بر کلمه «سایر» می‌توان گزینه «ترجیح می‌دهم نگویم» را هم اضافه کرد.
اما برخی سیستم‌های نرم‌افزاری ممکن است به اطلاعات جنسیت نیاز داشته باشند و این گزینه چهارم ممکن است جمع‌آوری داده را با مشکل مواجه کند. راه دیگر می‌تواند این باشد که پس از انتخاب گزینه «سایر» توسط کاربر از وی خواسته شود عنوان جنسیت خود را وارد و یک ضمیر مناسب (جناب آقای/ سرکار خانم/ جناب/ سرکار و…) برای خطاب شدن انتخاب کند.
در زبان فارسی ضمایر اشاره مؤنث و مذکر یکسان هستند و مشکلات زبان انگلیسی در مواجهه با تراجنسیتی‌ها را ندارد. چند صد سالی است که در جوامع انگلیسی‌زبان نیاز به ضمایر سوم شخص خنثی احساس می‌شود تا به وسیله آن بتوانند به موجودات بدون جنسیت در داستان‌های علمی تخیلی، تراجنسیتی‌ها، کامپیوترها و ربات‌های دارای هوش مصنوعی، و سایر موجوداتی که ضمیر مذکر یا مؤنث نمی‌گیرند اشاره کنند.
هنوز اتفاق نظری بر سر انتخاب ضمیر مناسب وجود ندارد اما ضمیر ze به جای he یا she در فضای آنلاین بیشتر کاربرد دارد. گروه‌های چپ افراطی در غرب در تلاش‌اند تا به طور کلی ضمیر ze را جایگزین he و she کنند ولی بسیاری این امر را حاصل نگاه ایدئولوژیک می‌دانند که منجر به ظهور دیکتاتوری‌های جدید خواهد شد.
خنثی بودن ضمیر هم بدون اشکال نیست مثلاً در زبان فارسی گاهی بعد از چند صفحه تازه می‌فهمیم جنسیت فرد مورد نظر چیست. در ایران مترجم و نظریه‌پرداز ترجمه ادبی، سعید سبزیان، راه حلی برای این مشکل دارد. وی در ترجمه کتاب «دلقک و هیولا» نوشته پیتر اکروید، در ضمیر سوم شخص مؤنث دست می‌برد و از «اوو» به جای «او» استفاده می‌کند.
در پایان باید گفت که در جامعه ایران هنوز فضا و فرهنگ مناسب برای پذیرش تراجنسیتی‌ها مهیا نیست و اگر ما صدایی از آنها نمی‌شنویم دلیل بر نبود و یا کم بودن تعداد آنها نیست. تصور کنید شخصی در ابتدای زندگی خود متوجه می‌شود هویت جنسی‌اش با ساختار بیولوژیک جنسیتش متفاوت است و به وضوح این مشکل را درون خود حس می‌کند اما از طرفی نمی‌تواند و یا می‌ترسد آن را با کسی در میان بگذارد. این اشخاص در زندگی بسیار رنج می‌برند به طوری که برخی از آنها به خودکشی گرایش پیدا می‌کنند. کارهایی کوچک نظیر آنچه بحث شد ممکن است برای ما ناچیز باشد اما برای برخی یک دریچه تازه برای نفس کشیدن و زندگی دوباره است.
