نمایشگاه کتاب بدون سانسور در روزهای ۲ و ۳ ماه مه در «کتابخانه مطالعات ایرانی» در لندن برگزار شد. این برای دومین سال است که نشر نوگام و نشر مهری لندن این نمایشگاه را تدارک دیده بودند.
به گزارش کیهان لندن، بیشتر عرضه‌کنندگان کتاب‌های فارسی در اروپا و شمال آمریکا از بازار محدود آن گله می‌کنند و معمولا آن را به کمبود فرهنگ کتاب‌خوانی در میان ایرانیان نسبت می‌دهند. برگزارکنندگان این نمایشگاه، اما، به وضعیت موجود تن نداده و با رویکردی فعال به چالش آن رفته‌اند. نقطه حرکت آن است که با توجه به تمرکز بالایی از ایرانیان تحصیل‌کرده و فرهنگ‌دوست در شهرهای مختلف اروپا و آمریکای شمالی، قاعدتا بازار کتاب از آن چیزی که هست باید وسیع‌تر باشد. به عبارت دیگر، مشکل نه در کمبود کتاب‌خوان بلکه در نحوه بازاریابی و عرضه آن است.
در نمایشگاه بدون سانسور امسال در لندن، علاوه بر حضور مستقیم چندین ناشر از پایتخت بریتانیا و دیگر شهرهای اروپایی، چند ناشر نیز به واسطه همکاران خود حضور یافتند.
احمد وحدت خواه، مدیر انتشارات ساتراپ، که یکی از قدیمی‌ترین بنگاه‌های نشر فارسی در لندن است، یکی از شرکت‌کنندگان در این نمایشگاه بود.
ساتراپ ۲۵ سال است در لندن فعالیت دارد و کتاب‌های مختلفی از داستان و شعر تا تاریخ و خاطرات منتشر می‌کند.
به گفته مدیر این انتشارات، ساتراپ در اختیار نویسندگانی است که حرفی برای گفتن دارند و سانسور مانع انتشار کارهایشان در ایران می‌شود. کتاب‌هایی که ساتراپ اخیرا منتشر کرده عبارتند از «از حجره های سالوس تا غرفه‌های دو لوکس» از علیرضا نوری زاده و کتابی با عنوان «بچه کاشی، زندگی و خاطرات داود آلیانس، از بازار تهران تا مجلس لردها». گذشته از اینها، به قول وحدت خواه، ساتراپ افتخار می‌کند که چاپ چهار جلد از کتاب‌های درسی مدرسه فارسی رستم را تا کنون انجام داده است.
ساتراپ برای اولین بار در این نمایشگاه شرکت می‌کند. به نظر وحدت خواه این فرصت مناسبی است برای تبادل نظر بین ایرانیان و به ویژه بین دوستداران کتاب از یک‌سو و ناشران و نویسندگان از سوی دیگر که این موجب تشویق نویسندگان و ناشران برای ادامه فعالیت‌شان می‌شود و همچنین به تقویت همبستگی ملی، بیشتر از زاویه فرهنگی، کمک می‌کند.
آزاده ایروانی، مدیر نشر نوگام، و یکی از برگزارکنندگان نمایشگاه، در گفتگو با کیهان لندن درباره این انتشارات میگوید: «نوگام در زمینه انتشار کتاب‌های الکترونیک فعالیت دارد. هدف اصلی نشر نوگام تسهیل توزیع و دسترسی ایرانیان داخل و خارج کشور به انتشارات بدون سانسور است. البته نوگام برای نمایشگاه‌ها و برخی رونمایی‌ها به‌صورت محدود کتاب کاغذی چاپ می‌کند.»
آزاده ایروانی در مورد منبع و چگونگی تامین هزینه انتشار الکترونیک به کیهان لندن میگوید: «هزینه‌ها از طریق دریافت کمک‌های مالی تأمین می‌شود. با نویسندگان هم وارد یک قرارداد مجوز خلاق می‌شویم که بر اساس آن، نویسندگان اجازه استفاده رایگان از اثرشان را واگذار می‌کنند. یعنی خوانندگان می‌توانند کتاب‌ها را دانلود کنند و حتی برای دادن به دیگران کپی کنند ولی اجازه بازنشر تجاری آن را ندارند.»
خانم ایروانی همچنین مشکلات انتشار الکترونیک در لندن را این‌گونه ارزیابی می‌کند: «تا چند سال پیش به ویژه در ایران نشر الکترونیک به اسکن صفحات کتاب‌ها و گذاشتن آنها با کیفیت نازل در دنیای مجازی گفته می‌شد. ولی چنین کارهایی با کیفیت پایین را مثلا نمی‌توان در «کیندل» گذاشت. بنابراین باید بین این نوع کار و نشر الکترونیک تفاوت قائل شد. در سال‌های اخیر نشر الکترونیک فارسی در خارج از کشور گام‌های بلندی برداشته. ولی مشکل همچنان فونت فارسی است. بیشتر پیشرفت‌های نرم‌افزاری در فونت‌های لاتین صورت می‌گیرد در نتیجه فونت فارسی مهجور می‌ماند. ما راهکار را در آن دیده‌ایم که فایل‌ها را به «پی دی اف» تبدیل کنیم که همین باعث افزایش دانلودها در سال‌های اخیر شده است. ما تا به حال ۴۰ عنوان کتاب منتشر کرده‌ایم که درمجموع ۱۴۰ هزار بار دانلود شده‌اند، از این میزان ۶۰ درصد هم از ایران بوده. اینکه می‌گویند فرهنگ کتاب‌خوانی بین ایرانیان ضعیف است درست نیست. همچنین از هر کتاب دانلود شده احتمالا چند نفر استفاده می‌کنند. بنابراین اگر کار خوب را در رسانه منتشر کنید مخاطب خود را پیدا می‌کند.»
در نمایشگاه امسال کتابی منحصر به فرد توسط جمیله ندایی، همسر زنده‌یاد بیژن مفید، عرضه شد و آن نسخه ویژه‌ای از «شهر قصه» بود. این نسخه یک سند است و همراه است با یادداشت‌های تکمیلی و تصحیحات خود بیژن مفید که با روی جلد اصلی که اثر مرتضی ممیز بود، و پوستر نمایش کار قباد شیوا، در صفحات داخل- منتشر شده است.
جمیله ندایی در این باره میگوید: «این کتاب را بنیاد بیژن مفید منتشر کرده با این امید که از محل فروش آن آثارِ کمتر شناخته شده بیژن مفید را در راستای اهداف بنیاد به تدریج منتشر کند.»
تینوش نظم جو، مدیر نشر ناکجا در پاریس، نیز درباره حضورش در این نمایشگاه به کیهان لندن میگوید: «دومین سال است که نشر ناکجا در نمایشگاه شرکت می‌کند. ناکجا از سال ۲۰۱۲ فعالیت خود را در فرانسه شروع کرد و تا به حال ۲۰۰ عنوان منتشر کرده است. ما جزو اولین ناشرهای الکترونیک بوده‌ایم و در عین حال به سه صورت چاپی، الکترونیک و سی‌دی کتب منتشر می‌کنیم. به‌عنوان نمونه کتاب اخیر محسن نامجو به نام «دوره مخدوش» هم چاپی است و هم سی‌دی مکمل دارد. سی‌دی آن حاوی مصاحبه‌ای با شاعر است و قطعاتی از اشعار با اجرای خودش. البته کتاب‌هایی نیز داریم که به‌طور کامل روی سی‌دی منتشر شده‌اند که می‌توانند مورد استفاده نابینایان قرار گیرند.»
به گفته تینوش نظم جو، نشر ناکجا بیشتر در زمینه ادبیات معاصر و عمدتا با نویسندگانی از ایران کار می‌کند: «بیشتر در زمینه ادبیات معاصر و مدرن کار می‌کنیم. اکثر کتاب‌های ما رمان، داستان‌های کوتاه و بلند و کتاب شعر هستند. نصف نویسندگان ما از ایران هستند. ما از هر ۵۰ کتابی که دریافت می‌کنیم یکی را برای انتشار انتخاب و رویش کار می‌کنیم و سپس به فرانسه هم ترجمه می‌کنیم. کتاب‌های فرانسوی ما از آخر ۲۰۱۷ روانه بازار خواهند شد.»
این ناشر در مورد تیراژ کتاب‌ها به کیهان لندن میگوید: «تیراژها متفاوت هستند. تیراژ کتاب شعر محسن نامجو ۲۰۰۰ بوده و دارد تمام می‌شود. بعضی از کتاب‌ها «چاپ بر مبنای درخواست» یا همان «Print on demond» هستند. به هر حال تیراژ بین ۳۰۰ تا ۱۰۰۰ و ۲۰۰۰ نوسان دارد. خریدار کتاب‌های چاپی ما هم طبیعتا ایرانیانِ برون‌مرزی هستند.»
تینوش نظم جو همچنین توضیح می‌دهد که نشر ناکجا کتاب‌های مصور هم منتشر می‌کند: «ما کتاب‌های مصور هم منتشر می‌کنیم مانند کتاب «آبی گرم‌ترین رنگ است» که اولین کتاب مصور برای بزرگسالان به فارسی است. آخرین کتاب مانا نیستانی با نام «عنکبوت مشهد» که در مورد قاتل زنجیره‌ای در آن شهر است را هم به صورت مصور منتشر کرده‌ایم.»
او درباره این نمایشگاه میگوید: «خارج از داستان فروش، نمایشگاه همیشه اتفاق خوبی است. مخاطب کنجکاو می‌آید تا ببیند چه کتاب‌هایی منتشر شده. خواننده امکان آن را نیز دارد که با نویسنده صحبت کند. به این ترتیب، ناشر و نویسنده شناخت بیشتری از خوانندگان پیدا می‌کنند. در ضمن یک محاوره رو در رو جریان می‌یابد که برای معرفی کتاب‌ها بسیار ضروری است.»
اما به نظر آقای نظم جو «مهم‌ترین دست آورد نمایشگاه آن است که خواننده فارسی‌زبان می‌تواند کتاب بدون سانسور تهیه کند.»
نشر مهری لندن از دیگر ناشران فارسی خارج از ایران است که از سال ۲۰۱۲ فعالیت خود را شروع کرده و تعداد قابل توجهی کتاب منتشر کرده است.
هادی خوجینیان، مدیر نشر مهری لندن و یکی از برگزارکنندگان نمایشگاه، به کیهان لندن میگوید: «من به تجربه دیده‌ام که ایرانیان در برنامه‌ها و گردهمآیی‌هایِ فرهنگی بیشتر کتاب می‌خرند. برگزاری نمایشگاه و گردآوری عناوین متعدد زیر یک سقف طبیعتا سلیقه‌ها و علایقِ مختلف و خریداران بیشتری را جلب می‌کند. البته این تنها ابتکاری نیست که به وسیله آن بازار برون‌مرزی کتاب فارسی اخیرا تکان خورده است. نشر مهری با برگزاری برنامه‌های منظم رونمایی و یا شعرخوانی- شامل موسیقی- به تدریج و مداوم تلنگرهایی به بازار کتاب می‌زند.»
او در ادامه می‌افزاید: «یک نکته اینکه سال گذشته ۸ ناشر در نمایشگاه شرکت داشتند امسال، با در نظر داشتن حضور غیر مستقیم برخی از ناشران، تعداد شرکت‌کنندگان افزایش خوبی داشته. نکته‌ی دوم، بسیاری از کسانی که پارسال آمده بودند امسال هم آمدند. سوم آنکه بازدیدکنندگان بیشتری بین سنین ۲۰ تا ۳۰ سال داشتیم. چهارم، با وجود اینکه نمایشگاه بر خلاف سال گذشته، که جمعه و شنبه برگزار شد، وسط هفته بود ولی با استقبالِ خوبی روبرو شد. ما با این نمایشگاه و برنامه‌های مشابه می‌فهمیم که چقدر علاقمند به کتاب و چقدر خلاء در لندن هست و به زودی با داشتن یک مکان ثابت این خلاء را پر خواهیم کرد. مهم‌تر از همه، ما توانستیم تداوم نمایشگاه را حفظ کنیم. هرچند فضایِ امسال کمی کوچک‌تر از سال گذشته است ولی ما نمایشگاه را در یک مرکزِ ایرانی برگزار کردیم که بزرگ‌ترین کتابخانه ایرانیان در اروپاست. من همین‌جا از دکتر ماشاالله آجودانی، موسس و مدیر کتابخانه مطالعات ایرانی، و همکاران‌شان تشکر می‌کنم که کمال همکاری را با ما داشتند و این مکان را در اختیار ما گذاشتند. با این کتابخانه همیشه رابطه خوبی داشتیم که مستحکم‌تر هم شد.»
هادی خوجینیان در پایان تاکید می‌کند: «ما اصرار داشتیم که نمایشگاه همزمان با نمایشگاه کتاب تهران برگزار شود البته با این تفاوت که بدون سانسور باشد. با احتساب چند شهر دیگر که نمایشگاه در آنها نیز برگزار خواهد شد ما هم مانند تهران نمایشگاه ۱۰ روزه خواهیم داشت. سال گذشته فقط در لندن نمایشگاه برگزار کردیم ولی امسال در مجموع در ۹ شهر اروپایی و آمریکایی این نمایشگاه برگزار می‌شود.»
یکی از کتاب‌هایی که بر روی میز نشر مهری به فروش می‌رسید کتاب مصور انگلیسی- فارسی «مادر من ایرانی است» بود که نویسنده آن، آزیتا پورقاسم، در نمایشگاه حضور داشت. این کتاب بُرشی از زندگی روزانه مادر و پسری ایرانی در جامعه انگلیس است. در گفتگوهای بین مادر و پسر اطلاعاتی درباره جغرافیای ایران، فرهنگ، غذاها، جشن‌ها و رسوم آنجا به پسر داده می‌شود. مخاطب این کتاب بچه‌هایی هستند که در کشوری انگلیسی زبان به دنیا آمده و یا بزرگ می‌شوند.
از آزیتا پور قاسم کتاب دیگر دوزبانه‌ای به نام «ترانه‌های جاودانه‌ی کودکی» در این نمایشگاه حضور داشت که جمع‌آوری و ترجمه اشعار هنگامه یاشار است. گفتنی است که در نمایشگاه حضور کتاب‌های دوزبانه چشمگیر بود.
از دکتر نازی اکبری، روان‌درمانگر، که مترجم کتاب «انسان موجودی یک‌روزه» است و کتاب‌اش هم در نمایشگاه به فروش می‌رسید، به‌عنوان بازدیدکننده نظرش را درباره این برنامه جویا شدیم: «ما ناخودآگاه این نمایشگاه را با Book Fair انگلیسی مقایسه می‌کنیم. ولی به نظر من با امکانات موجود برنامه خوبی برگزار شده. من یکی از مراجعه‌کنندگانم را در اینجا دیدم و متوجه شدم چقدر در این فضا راحت است. یعنی محیط اینجا به او نزدیک است و احساس امنیت می‌کند. در چنین جاهایی آدم حس تعلق دارد زیرا همه از ایران آمده‌اند و این حس زیبایی است. خود کتابخانه هم محیط آرام‌بخشی است.»
حمید مهدی‌پور، مدیر انتشارات فروغ، نیز ناشر ایرانی دیگری است که از شهر کلن در این نمایشگاه شرکت کرده است. در کلن نیز صحبت کوتاهی داشتیم. گفتنی است که انتشارات فروغ به عنوان نماینده شرکت کتاب لس‌آنجلس نیز در این نمایشگاه حضور داشت.
حمید مهدی‌پور میگوید: «امسال اولین سال است که در نمایشگاه حضور داریم. من فکر می‌کنم هر جا و هر فرصتی که به ما امکان ارتباط مستقیم با مخاطبان تولیدات‌مان را بدهد به فعالیت ما کمک می‌کند. نمایشگاه این فرصت را برای دوستداران کتاب هم فراهم می‌کند که با آثار متنوع، سانسورنشده و منتشرشده توسط ناشران مستقل خارج از کشور آشنا شوند.»
یکی از برنامه‌های معروف انتشارات فروغ، برنامه‌های رونمایی کتاب در محل این کتاب‌فروشی است. حمید مهدی‌پور در این‌باره به کیهان لندن میگوید: «ما یک کتاب‌فروشی نسبتا بزرگ در کُلن داریم که در همان محل برای بسیاری از نویسندگانی که آثارشان را منتشر کرده‌ایم امکان معرفی کتاب‌شان را فراهم می‌کنیم. در حدود ۷۰–۸۰ نفر در این برنامه‌ها حضور پیدا می‌کنند که به گسترش کار ما کمک می‌کند. ما امکان فروش آنلاین هم داریم و کتاب به کل دنیا، البته متاسفانه به غیر از ایران، می‌فرستیم. ای کاش می‌توانستیم به ایران هم بفرستیم زیرا بیشترینِ تقاضا و مخاطبِ ما آنجاست. ناگفته نماند که در ایران کسانی بدون اجازه ما اقدام به چاپ کتاب‌های ما کرده‌اند.»
نشر گردون با مدیریت عباس معروفی هم برای دومین سال در نمایشگاه حضور داشت و آثار این نویسنده مورد توجه قرار گرفت و بسیاری از مراجعه‌کنندگان از نویسنده امضای کتاب‌هایش را تقاضا می‌کردند.
«H&S Media» هم که در زمینه «چاپ بر مبنای درخواست» فعال است برای دومین سال با عناوین زیادی در نمایشگاه حضور داشت.
یکی از بازدیدکنندگان این نمایشگاه جای ناشران کتاب‌های انگلیسی درباره ایران، مانند I.B.Tauris، را در نمایشگاه خالی می‌دید. وی همچنین پیشنهاد کرد که سال آینده حتما ناشران لیست کتاب‌های خود را همراه داشته باشند و نیز امکان پرداخت از طریق کارت اعتباری نیز بیشتر مهیا شود.
