روشنک آسترکی – بحران دیپلماتیک میان عربستان و چند کشور عربی حاشیه خلیج فارس با قطر، نه تنها در زمینه سیاسی بلکه در حوزه اقتصاد نیز این کشور را با بحران‌هایی روبرو کرده است.
یکی از مهم‌ترین ابعاد این بحران برای قطر مسدود شدن تنها راه زمینی این کشور یعنی مرز خاکی‌اش با عربستان سعودی بود. از سوی دیگر عربستان، مصر، امارات و بحرین پروازهای خود به این کشور را قطع کردند که همین دو موضوع کشور قطر را با بحرانی جدی برای تأمین مواد غذایی روبرو کرده است.
با بسته شدن مرز زمینی میان قطر و عربستان، ورود مواد غذایی به قطر که روزانه توسط ده‌ها کامیون و کانتینر انجام می‌شود مختل شد.
قطر، کشوری خشک و بیابانی با اقتصادی وابسته به نفت است که مواد غذایی و صنایع تبدیلی مورد نیاز خود را با واردات از طریق کشورهای همسایه تأمین می‌کند.
با ایجاد بحرانی که به نظر می‌رسد شاید به زودی و ظرف روزهای آینده حل نشود، یکی از مهم‌ترین مسائلی که مورد توجه کارشناسان اقتصادی قرار گرفت این بود که این بحران چه فرصتی برای ایران ایجاد می‌کند و آیا جمهوری اسلامی که در چهار دهه گذشته ید طولایی در فرصت سوزی داشته، این بار می‌تواند از این بحران بهره اقتصادی برای ایران ایجاد کند یا خیر.
در نخستین روزهای شروع این بحران دیپلماتیک برای قطر، مسئولان دولتی در ایران تلاش‌هایی را برای ورود به بازار مواد غذایی قطر آغاز کردند. نیاز قطر به مواد غذایی به عنوان حیاتی‌ترین نیاز و الویت نخست این کشور پس از بحران اخیر، باعث شد قطری‌ها ضمن سرخوردگی از سوی برادران عربشان با آغوش باز به سراغ ایران بیایند.
وعده راه‌اندازی میز صادرات به قطر
در همین رابطه حمد بن عبدالرحمن آل ثانی، وزیر خارجه قطر اعلام کرد تهران ۳ بندر خود را برای انتقال مواد غذایی به قطر اختصاص می‌دهد.
بدین ترتیب روز پنجشنبه، ۱۸ خردادماه، بوئینگ ۷۴۷ کارگو هما نخستین محموله مواد غذایی از ایران را به قطر ارسال کرد. همزمان خسرو فروغان ، رئیس کمیسیون تجارت، حمل و نقل، ترانزیت و گمرک اتاق شیراز، از راه اندازی میز صادرات به قطر در اتاق شیراز خبر داد. به گفته خسرو فروغان در میز صادرات به قطر، اتاق بازرگانی شیراز به عنوان پل ارتباطی تجار، صنعتگران، صادرکنندگان و سرمایه گذاران برای انجام حرکت‌های پایدار و پویا عمل خواهد کرد.
رئیس کمیسیون تجارت، حمل و نقل، ترانزیت و گمرک اتاق شیراز همچنین از هماهنگی با مقامات قطری برای صادرات روزانه ۴۵ تن لبنیات از استان فارس به قطر خبر داد و گفته بود: «هم اینک محصولاتی مانند میوه و تره بار، مواد غذایی، مصالح ساختمانی و خدمات فنی و مهندسی از نیازهای کشور قطر به شمار می‌رود و فارس نیز توان تأمین تمام این نیازها را دارد.»
در این میان دیگر مقامات ایرانی هم از شرایط مساعد بازار قطر برای ایران سخن گفتند. محمدصادق حمیدیان، نائب رئیس اتاق بازرگانی صنایع، معادن و کشاورزی شیراز گفت: کشور قطر با سرانه ۱۰۳ هزار دلار یکی از پولدارترین کشورهای همسایه ماست که یک بازار مناسب برای تولیدات استان فارس است.
او همچنین بیان کرد: «بازار قطر یکی از بازارهای مهم برای کشور و استان فارس است که فعالان اقتصادی و تجاری، صادرکنندگان و بازرگانان ما باید در چنین موقعت زمانی سهم خودمان را از بازار قطر حفظ کرده و در جهت افزایش سهم خود تلاش کنند.»
ترکیه گوی سبقت از ایران را ربود
به نظر می‌رسد بر خلاف آنچه محمدصادق حمیدیان مطرح کرده بود دولت ایران نتوانست از این فرصت زمانی بهره‌مندی لازم را انجام دهد و سهم ایران را از بازار قطر افزایش و تثبیت کند. در حالی که مقامات عالی‌رتبه اقتصادی چراغ سبز قطری‌ها را نادیده گرفته و با سرعتی لاک پشتی در حال بررسی ساز و کار ورود به بازار قطر بودند، مقامات ترکیه با سرعت وارد مذاکره با قطری‌ها شدند.
مهمت بیوککسی، رئیس اتحادیه تجارت و صادرکنندگان ترکیه، در گفتگو با رویترز درباره ورود به بازار قطر گفته است: «صادرکنندگان ترکیه آمادگی کامل خود را برای تأمین نیازهای غذایی و آب قطری‌ها دارند و آماده‌اند تا هرگونه کمبودی که در اثر قطع همکاری با کشورهای عربی برای قطر ایجاد شده است را تأمین کنند.»
رئیس انجمن صادرکنندگان ترکیه افزوده است: «صادرکنندگان این کشور آماده‌اند تا هرگونه شکافی که پس از قطع ارتباط قطر با کشورهای امارات، عربستان ایجاد شده است را تأمین کنند.»
به نظر می‌رسد ترکیه به کمک ساختارهای صادراتی که طی دو دهه اخیر در توسعه آنها سرمایه‌گذاری هنگفتی انجام داده بتواند به سرعت کشتی‌های حامل مواد غذایی خشک خود را به طرف بنادر قطر حرکت دهد.
در این میان اما با توجه به فاصله جغرافیایی اندک میان ایران و قطر شاید ایران بهترین انتخاب قطر برای تأمین و واردات سبزیجات و لبنیات باشد.
جمهوری اسلامی در فرصت سوزی سابقه دار است
مسئولان اقتصادی از ظرفیت‌های ایران به ویژه استان فارس، به سبب نزدیکی به خلیج‌فارس و اقبال پاره‌ای از تجار و بازرگانان همسایه به بهره‌مندی از فرصت‌های اقتصادی این استان سخن گفته‌اند، اما در عمل تا کنون این ترکیه بوده که با هماهنگی سطوح سیاسی و اقتصادی خود توانسته بازار قطر را در فرصت طلایی به‌دست آمده قبضه کند.
گزارش‌ها و تصاویر منتشر شده نشان می‌دهد ترکیه توانسته است در نخستین روزها پس از قطع روابط کشورهای عربستان، امارات، کویت، بحرین و چند کشور دیگر هم‌پیمان با عربستان اجناس خود را راهی قفسه‌های فروشگاه‌های قطر کند.
این در حالیست که مقامات ایرانی دنبال طرح و برنامه‌های برای ورود به بازار مهیای قطر هستند که اگر هم عملی شود حکم نوش داروی پس از مرگ سهراب را خواهد داشت.
این نخستین بار نیست که مسئولان جمهوری اسلامی چنین فرصت‌های اقتصادی را از دست می‌دهند.
در حالی که ایران از طریق دریای کاسپین به روسیه راه دارد و مسیر صادرات کالا به روسیه فراهم است، ترکیه توانسته بود در سال‌های گذشته بازار روسیه را نیز از آن خود کند.
روسیه که به دلیل موقعیت جغرافیایی، سبزیجات و میوه و تره بار مهم‌ترین نیازمندی این کشور پهناور را تشکیل می‌دهد برای ترکیه به بازاری جذاب و سودآور جهت صادرات محصولات کشاورزی تبدیل شد؛ آن هم در زمانی که مسئولان جمهوری اسلامی در حال فرصت سوزی برای ورود به بازار روسیه بودند.
حتی زمانی که به دلیل ساقط کردن هواپیمای نظامی روسیه به‌دست ترکیه در سال ۲۰۱۵، روابط دو کشور تیره و تار شد و روسیه ترکیه را مشمول تحریم‌های اقتصادی و سیاسی کرد، باز مقامات جمهوری اسلامی نتوانستند از فرصت استفاده کرده و از بازار پر سود و بزرگ روسیه سهمی ببرند.
کارشناسان اقتصادی آماده نبودن زیرساخت‌های افزایش صادرات در ایران، بالا بودن قیمت تمام شده محصولات غذایی ایرانی، بسته‌بندی غیر جذاب و حتی غیر استاندارد برخی محصولات و نهایتا حمایت ضعیف دیپلماسی جمهوری اسلامی از صادرکنندگان و البته رانت و فساد شدید در روند صادرات و واردات کالا را از جمله مهم‌ترین عوامل ناکامی ایران برای استفاده از بزنگاه‌هایی چون بحران دیپلماتیک قطر با کشورهای عربی منطقه ارزیابی می‌کنند.
اکنون نیز هر چند می‌بایست ایران رقابت سرسختی با ترکیه برای قبضه کردن بازار قطر را در روزهای گذشته آغاز می‌کرد و بدون شک با توجه به وجود مرز دریایی و مسافت کم دو کشور می‌توانست به پیروزی در این رقابت امیدوار باشد اما نه تنها برای ورود به این رقابت بی‌میل بود بلکه با دست دست کردن این فرصت استثنایی را دو دستی تقدیم تاجران ترک کرده است.
