جنگ لفظی بین جمهوری اسلامی ایران و آمریکا روز به روز شدت می‌گیرد. پس از اظهارات تهدیدآمیز وزیر خارجه و وزیر دفاع، نوبت به دونالد ترامپ رسید. رئیس جمهوری آمریکا در جریان نشست رسانه‌ای مشترک با همتای فرانسوی‌اش، جمهوری اسلامی ایران را یک «کشور یاغی» خواند.
دونالد ترامپ در نشست مطبوعاتی مشترک با امانوئل ماکرون گفت: «امروز با تهدید‌هایی تازه از سوی حکومت‌های یاغی چون کره شمالی، ایران و سوریه طرف هستیم». رئیس جمهوری آمریکا این خطر را برابر با تهدید‌های سازمان‌های تروریستی دانست و از همه آنها با عنوان «دشمنان انسانیت» نام برد.
مشکلی به نام رژیم ایران
چند روز قبل از این اظهارات بسیار تند دونالد ترامپ، وزیر دفاع این کشور نیز جمهوری اسلامی ایران را «مشکل اصلی منطقه» خوانده بود. جیمز ماتیس در گفتگو با یک نشریه دبیرستانی، بهبود اساسی در روابط بین ایران و آمریکا را «مشروط به تغییر نظام» کرده و گفت: «به هر کجای خاورمیانه که سفر کردم، از تل‌آویو تا قاهره، همه می‌گویند ایران مشکل اصلی منطقه است».
جیمز ماتیس در سال ۲۰۱۱، زمانی که باراک اوباما رئیس جمهور بود خواستار مقابله با جمهوری اسلامی ایران شده بود، زیر این رژیم را مسئول حمله به نظامیان آمریکایی در عراق می‌دانست. درخواستی که البته مورد توجه مستاجر پیشین کاخ سفید قرار نگرفت.
وزیر دفاع آمریکا در سخنرانی اخیرش به انتخابات در جمهوری اسلامی ایران نیز اشاره کرد: « در ایران یک رهبر وجود دارد که تصمیم می‌گیرد چه کسانی می‌توانند کاندیدا شوند. فکر کنید در آمریکا رئیس جمهوری کنونی تصمیم بگیرد کی می‌تواند در انتخابات آینده نامزد شود و وقتی انتخابات انجام شد، او همچنان در کاخ سفید باقی بماند!»
مردم خوب و حکومت بد
البته جیمز ماتیس بین مردم ایران و حکومت نیز تمایز قائل شد: «مردم ایران مشکل‌آفرین نیستند، رژیم حاکم بر این کشور است که برای قتل سفرای دیگر کشور‌ها، در پاکستان یا آمریکا، مامور اعزام می‌کند. حکومت این کشور و نه مردم آن هستند که برای حزب‌الله لبنان یا شورشیان حوثی در یمن موشک می‌فرستد».
وزیر دفاع آمریکا در خاتمه صحبت‌هایش نتیجه می‌گیرد که «ایران یک کشور دمکراتیک نیست» و بنابراین «نظام آن باید تغییر کند». این صحبت‌ها با واکنش تند مقامات نظامی در ایران روبرو شد. حسین دهقان، وزیر دفاع جمهوری اسلامی ایران حتی «سقوط دولت فعلی آمریکا» در آینده نه چندان دوررا پیش‌بینی کرد.
حسین دهقان خطاب به همتای آمریکایی‌اش گفت: «هیات حاکمه آمریکا بهتر است به جای تعیین تکلیف برای ملت‌های دیگر به فکر مسائل داخلی خود و بررسی علل آن باشد». وزیر دفاع جمهوری اسلامی ایران در ادامه افزود: « در آینده‌ای نه چندان دور نه تنها دولت فعلی آمریکا ساقط خواهد شد، بلکه نظام سیاسی این کشور نیز با چالش‌های فراوان و جدی مواجه خواهد شد».
تهدید‌های سپاه
مسعود جزایری، سخنگوی نیروهای مسلح نیز با لحنی تند‌تر از دهقان به اظهارات جیمز ماتیس پاسخ گفت: «رویاهای مضحک آمریکایی‌ها در مورد سرنگونی جمهوری اسلامی ایران را نباید چیز دیگری غیر از هذیان به حساب آورد». مسعود جزایری، چنانکه مرسوم مقامات نظامی جمهوری اسلامی است، صحبت‌هایش را در جمله‌بندی عجیبی با تهدید به پایان رساند: «برنامه‌هایی داریم که خسارت آن برای آمریکا از فراوانی بسیاری برخوردار است».
دولت حسن روحانی، بر خلاف نظامیان، به سخنان دونالد ترامپ و وزرای دفاع و خارجه‌اش، واکنش نشان نداده و سکوت اختیار کرد. حسن روحانی گویا فعلا درگیر مسایل داخلی است و علاقه‌ای به ایجاد تنش با آمریکا ندارد به ویژه آنکه رقابت‌های دولت با سپاه هم ادامه دارد. پس از اظهارات متناقض اعضای دولت و سپاه پاسداران در مورد حمله موشکی به سوریه، این‌بار نوبت عراق و حمایت از نیروهای نظامی و شبه‌نظامی عراقی در جنگ با داعش است.
قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران در کنایه‌ای به اظهارات محمد‌جواد ظریف و حسن روحانی مبنی بر ارجحیت دیپلماسی بر اقدام نظامی می‌گوید: «بعضی وقت‌ها ما از راه دیپلماتیک، که البته کار خوبی است و در دنیا بر آن تاکید می‌کنند، اقداماتی می‌کنیم، اما بعضی از گره‌ها و حل برخی مشکلات، خصوصا جاهایی که مشکلات مهمی وجود دارد فقط با دیپلماسی حل نمی‌شود».
فرمانده نیروی قدس در ادامه به دولت حسن روحانی یادآوری می‌کند که این علی خامنه‌ای بود که «همواره تاکید داشت جمهوری اسلامی ایران نباید از هرگونه کمکی به مردم عراق دریغ کند و بر همین اساس ما سه شیفته برای عراق اسلحه تولید کردیم و به آنجا فرستادیم».
رقابت در خرج کردن پول ایران برای عراق و سوریه
حسن روحانی برای اینکه در مقابل سپاه در حمایت از عراق کم نیاورد، به سهم دولت در این حمایت اشاره می‌کند. حسن روحانی می‌گوید: «در سخت‌ترین شرایط اقتصادی دولت، به ملت عراق کمک کردیم. وقتی ما می‌گوییم کمک به ملت عراق، برخی فکر می‌کنند که فقط فداکاری جانی است که البته درست است، عده‌ای با جان فداکاری می‌کنند، باید از آنها قدردانی کنیم، اما حقوق و سلاح آنها را چه کسی تامین می‌کند؟» رئیس دولت تدبیر و امید در ادامه می‌پرسد: «نیازهایی که مردم سوریه داشتند، پول‌اش را در شرایط تحریم چه کسی تامین کرد؟» واضح است که پاسخ روحانی به هر دو پرسش «دولت» است.
خروج از انزوای اقتصادی که لزوم آن تفاهم با جامعه بین‌المللی است، در این روزها در صدر توجه حسن روحانی و وزرای‌اش قرار دارد. اجرایی کردن قرارداد با شرکت فرانسوی توتال برای استخراج گاز، که با مخالفت بخش‌هایی از اصولگرایان و محافل اقتصادی وابسته با سپاه پاسداران روبرو شده، بیش از آنچه در کشور‌های همسایه و در جبهه مبارزه با داعش می‌گذرد، مد نظر دولت قرار دارد.
حسن روحانی که با وعده خارج ساختن اقتصاد ایران از رکود، توانست آرای مردم را در انتخابات اردیبهشت ۹۶ به دست آورد، نگران تحریم‌های جدید و عدم همکاری بانک‌های بزرگ بین‌المللی است، که ورود سرمایه خارجی به کشور را تقریبا غیر ممکن ساخته‌اند. این مشکلات در گزارش ۶ماهه دوم کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در مورد برجام به صورت روشن تبلور یافته است.
در این گزارش که در ۸ بخش تهیه شده است به تحریم‌های باقی‌مانده، امکان تصویب تحریم‌های جدید و عدم همکاری بانک‌های بین‌المللی اشاره می‌شود. بر اساس این گزارش ۲۳۸ شخصیت حقیقی و حقوقی هنوز در فهرست تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد قرار دارند و تا ۷ سال دیگر نیز باقی خواهند ماند. در این گزارش به تمدید قانون تحریم‌ها از سوی کنگره آمریکا نیز به عنوان یکی از موانع جدی بر سر راه همکاری‌های بین‌المللی در زمینه اقتصادی اشاره می‌شود.
غیبت بانک‌های بین‌المللی
در متن این گزارش مطرح شده است: «چرا جمهوری اسلامی ایران می‌تواند با بانک‌های درجه چندم در تعامل باشد و مشکلی در این زمینه ندارد، ولی بانک‌های بزرگ از ارتباط با سیستم بانکی ایران استنکاف دارند؟» در پاسخ به این پرسش، گزارش می‌گوید که دلیل عدم رغبت بانک‌های بزرگ بین‌المللی به همکاری با جمهوری اسلامی ایران، «ترس از وضع جریمه‌های سنگین آمریکا» است.
محمد‌جواد ظریف نیز در جریان سفر این روزهایش به نیویورک، از عدم همکاری آمریکا در این زمینه ابراز تاسف می‌کند. وزیر خارجه دولت حسن روحانی می‌گوید: «متاسفانه آمریکا در حد بسیار نازل این توافقنامه (برجام) را قبول داشته و به آن پایبند مانده است». این «پایبندی نازل» آمریکا، به گفته محمد‌جواد ظریف، «مانع از آن شده که ایران بتواند در حد کامل از منافع این توافقنامه به صورتی که باید بهره ببرد».
با توجه به تغییر قابل توجهی که در سیاست آمریکا در خاورمیانه و نسبت به جمهوری اسلامی ایران در جریان است، بعید به نظر می‌رسد ایران بتواند از برجام به عنوان فرصتی برای حل مشکلات بنیادی اقتصادی استفاده کند. آمریکا تنها مانع در گسترش روابط اقتصادی اروپا با جمهوری اسلامی ایران نیست. کشور‌های حوزه جنوبی خلیج فارس که سرمایه‌گذاری‌های سنگینی در برخی از کشور‌های مهم اروپایی چون بریتانیا، فرانسه و ایتالیا کرده‌اند نیز از تمام اهرم‌هایی که در اختیار دارند برای تشدید انزوای ایران در سطح جهانی استفاده خواهند کرد.
احمد رأفت
