رضا تقی‌زاده – آغاز ساخت دیوار در مرزهای ترکیه با ایران گام دیگری است در راه جدایی بیشتر دو کشور همسایه که در صورت ادامه روابط دوستی و افزایش همکاری‌ها می‌توانستند علاوه بر پیشرفت داخلی و رفاه ملی، خاورمیانه بزرگ را از جنوب غرب آسیا تا مرزهای شرقی اروپا در سایه حمایت خود قرار دهند؛ نقشی که امروز آلمان، بریتانیا و فرانسه برای منطقه خود ایفا می‌کنند.
ترکیه نه تنها امروز ایران را هم‌سنگ و هم‌سو با خود نمی‌بیند که از سوی رژیم مذهبی تهران احساس تهدید و خطر می‌کند.
روند نارضایتی‌های ترکیه از رفتارهای حکومت ایران طی سال‌های اخیر بالا گرفته و به نسبت، نگاه و راه و رفتار ترکیه در قبال همسایه شرقی خود تغییر کرده است.
در فاصله دو جنگ جهانی اول و دوم مناسبات ایران و ترکیه صمیمانه بود و رضاشاه پهلوی تنها سفر خارجی خود را پیش از تبعید، به ترکیه و به منظور دیدار از کمال آتاتورک رهبر ترقی‌خواه آن کشور انجام داد.
طی چند دهه بعد از جنگ ایران و ترکیه مناسبات سیاسی، همکاری‌های نظامی و اقتصادی بین خود را توسعه داده و به عنوان بازماندگان دو امپراتوری و دو کشور رو به رشد، دیواری بلند برابر توسعه‌طلبی‌های امپراتوری کمونیستی وقت کشیدند.
علاوه بر داشتن اقتصادهای مکمل، ایران و ترکیه دارای ریشه‌ها و اشتراکات فرهنگی عمیق‌اند. زبان مردم ایران در مناطق آذری‌نشین و کردنشین برای عموزادگان ساکن در مناطق هم‌جوار ترکیه، زبان آشنا و یا مشترک است. توسعه دوستی میان دو کشور در سال‌های بعد از جنگ جهانی دوم نشان داد که افق توسعه همکاری و نزدیکی بین آن دو قدرت بزرگ منطقه بی انتها است.
تشکیل حکومت اسلامی در ایران از سال ۱۳۵۷ وضعیت را تغییر داد و دست کم تا جایی که تمایلات و گرایش‌های سیاسی دو کشور در میان بود یکی با حاکمیتی عقیده‌گرا و مذهبی و دیگری با دولت سکولار و لامذهب، راه و رفتارشان از فاصله گرفت.
به قدرت رسیدن حزب «عدالت و توسعه» دارای تمایلات اسلامی در ترکیه، پیش از فرا رسیدن قرن نو، حاکمان مذهبی تهران را ابتدا تا حدودی شادمان کرد ولی تداوم تفکر شیعه‌گرای حکومت مذهبی ایران و بخصوص تلاش‌ها بعد از جنبش موسوم به «بهار عربی» برای اجرای طرح تشکیل «هلال شیعه» و یا خط اتصال زمینی از ایران به عراق، سوریه و جنوب لبنان تا شرق آب‌های مدیترانه، ترکیه و رییس دولت اهل سنت آن را گام به گام از ایران دورتر ساخت.
امروز نگاه ترکیه به ایران نگاه به کشوری است با جمعیت فقیرتر، اقتصاد عقب‌افتاده از خود و در بند حاکمان مذهبی که باقی‌مانده منابع و ظرفیت‌های ملی را به منظور توسعه نفوذ شیعه‌گری در منطقه، خرج جنگ و آشوب می‌کنند.
ترکیه و مهار دوگانه آب و خاک
پیش از مد روز شدن دیوارکشی در جهان که موج تازه آن را باید به ترامپ رییس جمهوری آمریکا و انگیزه او برای کشیدن دیوار در مرزهای کشور متبوع خود با مکزیک نسبت داد، ترکیه «جنگ آب» را علیه عراق و سوریه (بنا بر ادعای حکومت تهران، دو شریک استراتژیک جمهوری اسلامی) آغاز کرد. تبعات پر هزینه سدکشی در ترکیه بدون تردید گریبانگیر ایران نیز می‌شود.
طرح کشیدن ۲۲ سد بر سرشاخه‌های دو رودخانه دجله و فرات که عمدتا از ارتفاعات ترکیه سرچشمه می‌گیرند و تغییر مسیر آنها، اگرچه مغایر با حقوق تملّک خاک آن کشور و به ظاهر ناقض حقوق کشورهای همسایه نیست، ولی، با روح دوستی میان کشورهای همسایه مغایر است چنانکه ایران در مرزهای شرقی خود با افغانستان در مورد حق‌آبه هیرمند که از شرق سرچشمه می‌گیرد در سال ۱۳۵۱ خورشیدی با کابل پیمانی امضا کرد (قرارداد هویدا و شفیق).
قرارداد دیگری را ترکیه در سال ۱۹۴۶ میلادی به عنوان «قرارداد دوستی» با عراق به امضا رساند و در چارچوب آن متعهد شده اجرای هر طرح آبی را که بر جریان آب دو رودخانه دجله و فرات اثر وضعی بگذارد به اطلاع دولت عراق برساند.
در نتیجه کشیدن سدهای تازه در ترکیه، حجم آب دو رودخانه دجله و فرات که در مرز ایران و عراق به هم پیوسته و اروند رود می‌شوند و به خلیج فارس می‌ریزند، نسبت به ۱۵ سال پیش تا ۷۵ درصد کاهش یافته است.
بحران آب در ایران که به دلیل رشد نا متناسب جمعیت با نرخ توسعه کشور، و بی توجهی مطلق دولت و حکومت نسبت به صیانت از منابع آب تجدیدپذیر کشور شکل حاد گرفته، در نتیجه سیاست و اجرای طرح‌های ترکیه طی سال‌های آینده بحرانی‌تر خواهد شد. حساسیت و فوریت موضوع در اندازه‌ای است که بدون تردید طی پنج تا ده سال آینده بحران آب را خطرناک‌ترین تهدید علیه امنیت ملی ایران خواهد ساخت.
دیوار بر روی خاک
کشیدن دیوار بر خاک و اراضی مرزی ایران از سوی ترکیه، موازی با تبعات کشیدن دیوار ( سد) بر روی رودخانه‌ها، علاوه بر تاثیرهای منفی اقتصادی، دارای عوارض فرهنگی، روانی و سیاسی، بخصوص نزد مردمی است که تا کنون با آزادی بیشتر در دو سوی مرز‌هاهمزیستی می‌کردند.
امروز مردم ایران- بخصوص در مناطق مرزی، نسبت به ترکیه همان احساسی را دارند که در سال‌های پیش از انقلاب، مردم فقیرتر ترکیه نسبت به ایران مرفه و قدرتمند داشتند- هر چند در آن روزها ایران قصد کشیدن دیوار جدایی بر مرزهای مشترک با ترکیه را نداشت، سهل است که از راه کشیدن شاهراه آسیایی، کشیدن خط آهن و طرح کشیدن دومین خط لوله برای صدور گاز به اروپا از راه ترکیه، قصد داشت شریکی سخاوتمند برای همسایه غربی خود باشد.
ترکیه بعد از «بهار عربی» و آغاز جنگ داخلی سوریه، به تلافی سیاست‌های جمهوری اسلامی در رابطه با دولت بشار اسد از یک سو و از سوی دیگر نگاه و منافع راهبردی آنکارا در عراق، راه خود را از تهران جدا ساخته است.
اعمال تحریم‌های گسترده اقتصادی علیه ایران که از سال ۲۰۱۲ به اوج تازه‌ای رسید، روند سی و چند ساله فقیرتر شدن بدون وقفه ایران را سرعت بیشتری داد و در نتیجه از یک سو ایران امروز و مهاجرین اقتصادی و پناه‌جویان ایرانی که در استانبول انباشته شده‌اند، و از سوی دیگر قاچاقچیان آدم و اسلحه و شورشیان قومی در مرزهای مشترک، برای ترکیه تهدید امنیتی محسوب می‌شوند. ترکیه یکی از راه‌های کاهش و یا مهار تهدید را کشیدن دیوار در مرزهای خود با ایران می‌بیند.
در حالی که همسر اردوغان محجبه است و خود او نیز داعیه اسلامگرایی دارد، در ایران روسری‌ها را بر سر چوب می‌کنند و دم از سکولاردموکراسی می‌زنند. خب حالا این دیوار لازم نیست؟!