احمد رأفت – سفر برخی از رهبران شیعه عراق به پادشاهی سعودی و دیگر کشور‌های عربی نگرانی‌های جمهوری اسلامی در رابطه با تحولات در عراق را تشدید کرده است.
مقتدی صدر، رهبر جریان صدر که از پایگاه مردمی نسبتا گسترده‌ای در عراق برخوردار است، در روزهای گذشته سفری نامنتظره به عربستان سعودی داشت. مقتدی صدر در جده مورد استقبال محمد بن‌سلمان، ولیعهد با نفوذ و پر قدرت این کشور قرار گرفت. سخنگوی مقتدی صدر این ملاقات را «بسیار مفید و مطلوب» ارزیابی کرد.
مقتدی صدر در خاتمه این سفر از پادشاهی سعودی با عنوان «پدر پرقدرت ملت‌های عرب» نام برد که برای برقرار «صلح در منطقه تلاش می‌کند». رهبر جریان صدر در اشاره به ملاقات با محمد بن‌سلمان گفت: «دیدگاه‌های من و ولیعهد پادشاهی سعودی یکسان هستند». البته تا چندی پیش دیدگاه‌های مقتدی صدر و هواداران او به جمهوری اسلامی ایران نزدیک‌تر بودند.
مقتدی صدر در دربار سعودی
مقتدی صدر که قرار است در روزهای آینده به مصر نیز سفر کند، در بازگشت از پادشاهی سعودی اعلام کرد که این کشور در نظر دارد ۱۰ میلیون دلار به عراق کمک کند. پادشاهی سعودی گویا در نظر دارد به زودی در نجف دفتر کنسولی باز کند و در پروژه‌های اقتصادی در جنوب عراق نیز سرمایه‌گذاری کند.
مقتدی صدر که پس از ۱۱ سال به پادشاهی سعودی سفر می‌کرد، از جده راهی امارات متحده عربی شد. در این امیرنشین، رهبر جریان صدر مورد استقبال محمد بن زاید، ولیعهد امارات و عبدالله بن زاید و وزیر خارجه این کشور قرار گرفت. در امارات، مقتدی صدر با برخی دیگر از مقامات این امیرنشین، از جمله برخی از روحانیون برجسته سنی نیز ملاقات داشت.
مقتدی صدر هدف ملاقات با رهبران سنی امارات را تلاشی برای «بهبود رابطه بین اهل سنت و تشیع» اعلام کرد. مقتدی صدر در ماه‌های گذشته بارها فرقه‌گرایی در عراق را مورد انتقاد قرار داده بود. رهبر جریان صدر در آستانه سفر به عربستان سعودی و امارات متحده عربی، خواهان انحلال حشدالشعبی، نیروهای مردمی شیعیان که از حمایت سیاسی، نظامی و مالی جمهوری اسلامی برخوردار است، شده بود. مجلس عراق، آذرماه سال گذشته، حشدالشعبی را با مصوبه‌ای به نیروی ذخیره ارتش و پلیس این کشور تبدیل کرده بود.
مقتدی صدر همچنین اعلام کرد که بلافاصله پس از شکست نیروهای داعش در عراق، نیروهای شبه نظامی جریان صدر را که با نام «سرایا اسلام» شهرت دارند منحل خواهد کرد و از دولت عراق خواهد خواست که آنها را در ارتش ادغام کند.
عمار حکیم هم تهران را رها کرد
اختلاف میان جریان صدر و جمهوری اسلامی تنها به نقش حشدالشعبی خلاصه نمی‌شود. مقتدی صدر از ابتدای جنگ سوریه نه تنها مخالف حمایت از رژیم بشار اسد بود، بلکه تنها رهبر شیعه‌ای است که در چندین مورد خواستار خلع رئیس جمهور سوریه از قدرت شده بود.
مقتدی صدر تنها شخصیت شیعه عراقی نیست که از تهران فاصله گرفته است. پس از مقتدی صدر، عمار حکیم، رهبر سابق مجلس اعلای عراق نیز سفری به پادشاهی سعودی داشته است. عمار حکیم ۲۴ ژوئیه از رهبری مجلس اعلای عراق استعفاء داد و سازمان جدیدی را با نام «حزب ملی حکمت» پایه‌گذاری کرد. عمار حکیم در سال ۲۰۰۹ میلادی، پس از مرگ پدرش عبدالعزیز، به رهبری «مجلس اعلای عراق» انتخاب شده بود. این سازمان در سال ۱۹۸۲ با هدف سرنگونی رژیم صدام حسین در ایران ایجاد شد و از همان ابتدا خانواده حکیم در صدر آن قرار گرفت.
عمار حکیم در هفته‌های اخیر توانسته است برخی دیگر از نیروهای سیاسی عراقی را نیز متقاعد سازد که در انتخابات پارلمانی آینده با حزب جدید او ائتلاف کرده و اجازه ندهند دولت بار دیگر به دست نیروهای تحت حمایت جمهوری اسلامی ایران بیافتد. از جمله نیروهایی که تا کنون دعوت عمار حکیم را پذیرفته‌اند می‌توان به فراکسیون پارلمانی «الموطن»، حزب «تجمع‌الامل» و «حرکت ترکمانی وفا» اشاره کرد.
نگرانی جمهوری اسلامی
در سازمان جدیدی که عمار حکیم پایه‌گذاری کرده است، اثری از پسوند اسلامی دیده نمی‌شود. بسیاری این تصمیم رهبر سابق مجلس اعلای عراق را اقدامی برای فاصله گرفتن از جمهوری اسلامی ایران می‌دانند. حزب جدید عمار حکیم با شعارهایی چون «همکاری به جای درگیری»، «سازندگی بدون فرقه‌گرایی» و «اعتدال به جای افراط» قدم به میدان سیاسی عراق می‌گذارد.
ایرج مسجدی، از فرماندهان سابق نیروی قدس و سفیر کنونی جمهوری اسلامی ایران در بغداد، تلاش دارد سفر رهبران شیعه عراقی به پادشاهی سعودی و دیگر کشور‌های عربی را «کم اهمیت» نشان دهد. ایرج مسجدی در گفتگو با خبرگزاری ایسنا می‌گوید: «روابط شیعیان عراق با جمهوری اسلامی جدی و استراتژیک» است و گسترش روابط آنها با آمریکا و عربستان را نباید «دور شدن از ایران تحلیل کرد».
این فرمانده سابق نیروی قدس نه تنها انحلال حشدالشعبی را «تقاضایی غیر منطقی» ارزیابی می‌کند بلکه می‌افزاید: «این نیرو باید ساختارمند‌تر، قانونمند‌تر و کامل‌تر شود». سفیر جمهوری اسلامی ایران در بغداد حشدالشعبی را با نیروهای بسیج و سپاه پاسداران مقایسه کرد و گفت: «تاثیرپذیری این نیرو از ایران افتخار است».
انزوای اقتصادی ایران در عراق
مشکلات جمهوری اسلامی در عراق تنها به حوزه سیاست خلاصه نمی‌شود. حمید حسینی، دبیرکل اتاق بازرگانی ایران و عراق صحبت از «عدم موفقیت در توسعه روابط اقتصادی با عراق» می‌کند. حمید حسینی در جریان ارائه گزارش برنامه همکاری‌های اقتصادی بین دو کشور در ۵ سال گذشته می‌گوید: «تحولات عراق برای ایران هم فرصت و هم تهدید است، ما باید آسیب‌شناسی کنیم چرا در تحقق برنامه‌های اقتصادی خود در این کشور موفق نبودیم».
دبیرکل اتاق بازرگانی ایران و عراق صحبت از تعرفه‌های گمرگی ۴۵ درصدی صرفا برای کالاهای ایرانی می‌کند، در حالی که رقبای تجاری ایران در بازار عراق با چنین محدودیتی روبرو نیستند. محدودیت‌هایی که به عنوان مثال باعث شده است صادرات سیمان ایران به عراق، که تا چندی پیش نزدیک به ۸ میلیون تن در سال بود، به صورت کامل قطع شود.
حمید حسینی در اشاره به انتظارات برآورده نشده‌ی جمهوری اسلامی در عراق می‌افزاید: «ما با توجه به حمایت‌هایی که از نیروهای عراقی برای آزادی موصل کردیم، انتظار داشتیم سهم قابل توجهی در بازسازی این شهر داشته باشیم، حال آنکه کویت میزبان همایش بازسازی موصل خواهد بود». حسینی همچنین افشا کرد که در دو سال گذشته «وزارت نیروی عراق، با وجود بدهی ۵۰۰ میلیون دلاری‌اش به ایران، شرکت‌های ما را حتی به مناقصه‌ها نیز دعوت نمی‌کند».
