روشنک آسترکی- سال‌هاست کلنگ قاچاقچیان و حفاران غیرمجاز به امید یافتن اشیای باستانی پیکر اماکن و آثار تاریخی ایران را زخمی می‌کند. حفاری‌های غیرقانونی و به یغما رفتن ثروت ملی ایران بار‌ها و بار‌ها از سوی فعالان میراث فرهنگی هشدار داده شده است اما در مقابل، یگان‌حفاظت میراث فرهنگی امکانات محدودی برای مقابله با حفاران غیرمجاز و بر باد رفتن آثار تاریخی دارد.
بر اساس گزارش‌ها در طول ماه‌های گذشته بیش از ۵۹ هزار اشیای تاریخی از سودجویان و قاچاقچیان آثار تاریخی کشف و ضبط شد. آمار کشف و ضبط با اینکه نوید‌بخش است اما از سوی دیگر نشان از رشد قارچ‌گونه قاچاق اشیای تاریخی در کشور دارد.
افزایش حفاری‌های غیر مجاز در کشور چندان رو به افزایش است که روز ۲۰ بهمن ماه ۹۳ رییس پلیس پیشگیری ناجا خبر داد که با اینکه تامین اعتبار و ارائه امکانات و تجهیزات یگان‌حفاظت به عهده سازمان مربوطه است اما ناجا برای جلوگیری از قاچاق اشیای تاریخی هیچ محدودیتی قائل نیست و این نیرو‌ها را به تجهیزات و فناوری پیشرفته مسلح خواهد کرد.
اما محمدحسن طالبیان، معاون میراث‌فرهنگی معتقد است با توجه به حجم بالای آثار تاریخی در کشور ما نمی‌توانیم صرفا به نیروهای یگان حفاظت تکیه داشتیم باشیم، در این خصوص لازم است که شبکه مردمی به‌همراه شبکه‌های نظامی به فعالیت بپردازند. نکته قابل توجه این است که قرار است در برنامه ششم توسعه احکامی تشکیل شود تا این هم‌پوشانی نسبت به حفاظت فیزیکی آثار تاریخی بیشتر شود.
نیروی انتظامی در حالی از تجهیز خود برای برخورد با قاچاقچیان و حفاران غیرمجاز خبر می‌دهد که هفته گذشته معاون اداره میراث فرهنگی تهران اعلام کرده بود تعداد نیروهای یگان حفاظت استان تهران تنها ۷۰ نفر است، در واقع برای حدود هر ۳۷ اثر تاریخی در شهر تهران تنها ۱ نیروی حفاظت وجود دارد. گفتنی است تنها در سطح شهر تهران حدود ۲۶۰۰ اثر تاریخی وجود دارد که مشخص است این نیروی کم نمی‌تواند به صورت شبانه‌روزی به این آثار سرکشی کند و در مورد آنها گزارش دهد.
فاجعه در اماکن تاریخی
هرچند به دلیل موقعیت تاریخی و قدمت چند هزارساله ایران تمام نقاط کشور از آثار تاریخی بهره‌مند هستند اما استان‌های ایلام، خوزستان، کرمانشاه و چهارمحال و بختیاری، چهار استانی هستند که آثار باستانی در نقاط زیادی از این استان‌ها پراکنده است و از همین رو بیشتر مورد توجه قاچاقچیان و حفاران غیرمجاز قرار می‌گیرد.
از سوی دیگر به گفته باستان‌شناسان، کاوش‌های غیرمجاز به نقطه‌ای رسیده که سودجویان و قاچاقچیان آثار تاریخی، محل کاوش باستان‌شناسان را چند روز پس از حفاری آنها ، هدف گرفته و با حفاری دوباره همه چیز را به یغما می‌برند. محوطه شمی ایذه خوزستان یکی از این مناطق است که به گفته جعفر مهرکیان، سرپرست هیات باستان‌شناسی، از سوی این گروه مورد کاوش قرار گرفت، اما از آن زمان و با پایان یافتن فعالیت‌های باستان‌شناسی در این محوطه، پنج بار مورد حفاری غیرمجاز قرار گرفته است.
از سوی دیگر بنا بر گزارش روزنامه فرهیختگان، در دی ماه سال جاری شماری از افراد مسلح، آتشکده ساسانی واقع در تپه تاریخی بردنکان شهرستان فارسان استان چهارمحال بختیاری را مورد حفاری غیرمجاز قرار دادند.
بنا به گزارش روزنامه فرهیختگان، تپه بردنکان یکی از محوطه‌های باستانی به‌شمار می‌رود که در فهرست آثار ملّی ایران ثبت شده است. این تپه در فاصله چهار کیلومتری شهرستان فارسان و در کنار رودخانه پیرغار قرار دارد.
هم‌چنین گزارش شده که روز جمعه ۲۶ دی ماه سال جاری نیز شماری از پژوهشگران، باستان‌شناسان، دانشجویان و اساتید دانشگاه در حالی برای بررسی و بازدید از وضعیت تپه بردنکان به شهرستان فارسان رفتند که حفاران غیرمجاز همچنان مشغول حفاری روی تپه بردنکان بودند.
چشمان بسته مسئولان
برخلاف نگرانی‌های فعالان میراث فرهنگی و هم‌چنین اخباری که مرتب از کشف محموله‌های قاچاق آثار و اشیای تاریخی در رسانه‌های ایران منتشر می‌شود به نظر می‌رسد دولت عزم جدی برای مبارزه با این پدیده ویرانگر که به نابودی سرمایه تاریخی و ملی ایرانیان منجر می‌شود ندارد. با نگاهی به روزنامه‌ها و مجلات، فضای مجازی و حتی تراکت‌های تبلیغاتی در سطح شهرهای ایران می‌توان در حجم وسیعی با تبلیغات انواع طلایاب و فلزیاب روبرو شد.
شمار بالای این شرکت‌ها در حالی با بی‌توجهی مسئولین روبرو شده که بنا بر گزارش‌های مختلف مدتی است بسیاری از این شرکت‌ها اقدام به آموزش چگونگی یافتن گنج و دفینه، چگونگی خارج کردن آن از دل خاک و احتمالا معرفی راهکارهای فروش این اشیا کشف شده، کرده‌اند.
در همین زمینه برخی فعالان میراث فرهنگی معتقدند آنچه به نوعی ماجرای گنج‌یابی در کشورمان را دردناک‌تر می‌کند، شائبه‌هایی است که درباره همکاری برخی کارمندان و مسئولان نهادهای مختلف، از جمله میراث فرهنگی با کاوشگران غیرقانونی مطرح می‌شود که به غارت میراث گران‌بهای کشورمان، رنگ و بوی طرحی بنیان برافکن می‌دهد.
