این بار پای سخنان دکتر ماشاءالله آجودانی، مورخ و پژوهشگر تاریخ ادبیات ایران و نویسنده کتاب ارزشمند «مشروطه ایرانی» درباره کیهان لندن نشستیم تا نقد و نظرش را بشنویم.
-آقای آجودانی شما جایِ خالی کیهان لندن چاپی را احساس می‌کنید؟ آیا فکر می‌کنید که سایت کیهان لندن در شکل جدید خود بتواند جای خالی نسخۀ چاپی را پُر کند؟
-واقعاً جای خالی این نشریه را در لندن احساس می‌کنم. در مورد جاهای دیگر اروپا نمی‌دانم. کیهان یکی از دو نشریه‌ای بود که اگر ما در کتابخانۀ مطالعات ایرانی می‌خواستیم اطلاع‌رسانی بکنیم از طریق آنها این کار را می‌کردیم. منظورم کیهان لندن و نیمروز است. یاد پرویز اصفهانی، مدیر آن به خیر که همین چندی پیش درگذشت. خیلی‌ها، مخصوصاً نسل‌های قدیمی‌تر، هنوز به اینترنت عادت ندارند و در عین حال خیلی هم به مسائل فرهنگی و هنری علاقمند هستند. بودن یک روزنامۀ هفتگی برای اطلاع‌رسانی در لندن و در جاهای دیگر یک مسئله و نیاز بسیار مهم است که باید به صورت حرفه‌ای به آن نگاه شود. به اعتقادِ من این نیازی است که کیهان لندن می‌تواند به آن جواب دهد. شما می‌توانید یک روزنامه را نقد و نقاط ضعف و قوت آن را بر شمارید ولی کیهان لندن چاپی نقش مهمی در پیوندِ اجتماعات- کامیونیتی‌های- ایرانی در شهرهای مختلف اروپایی به عهده داشت. درست است که امروزه سایت‌های مختلف و متعدد وجود دارند ولی پراکندگی و تعداد زیاد این سایت‌ها یک اشکال است و از انسجام و ارتباط درونی ایرانیان برون‌مرزی می‌کاهد.
ببینید، خیلی‌ها عادت دارند که فقط به یک سایت مراجعه می‌کنند در حالی که ممکن است این سایت در مورد تمامی رویدادها اطلاع‌رسانی نکند. بسیاری وقت‌ها در همین لندن برنامه‌هایی برگزار می‌شود و رویدادهایی اتفاق می‌افتد که من خودم خبر ندارم.
-پس به نظر شما هنوز وبسایت‌ها و اینترنت و کلاً دنیای مجازی و یا شبکه‌های اجتماعی جایگزین نسخۀ چاپی روزنامه‌ها نمی‌توانند باشند؟
-ممکن است که در بیست سال آینده نسخۀ چاپی روزنامه‌ها دیگر نقشی نداشته باشند ولی من فکر می‌کنم هنوز نقش مهمی دارد. در بیست سال آینده نسل‌هایی تربیت خواهند شد که فضای ذهنی آنها متفاوت خواهد بود و حتماً در همین دنیای مجازی راه خود را برای اطلاع یافتن موثر از این گونه مسائل پیدا خواهند کرد.
-آقای آجودانی، شما گفتید که در گذشته هرچند خوانندۀ منظم کیهان لندن نبودید ولی حتماً هر هفته به آن برای اطلاع یافتن از برنامه‌های فرهنگی مراجعه می‌کردید و اگر به مطلب جالبی بود، مطالعه می‌کردید. اگر حالا هم به کیهان آنلاین سر می‌زنید، به عنوان پژوهندۀ تاریخ، ادبیات و فرهنگ آیا کارنامۀ کیهان لندن را در این زمینه‌ها خوب ارزیابی می‌کنید؟
-بله، من می‌توانم بگویم که کیهان لندن کارنامۀ خوبی از این نظر داشت بخصوص با مقالات صدرالدین الهی، هوشنگ وزیری، علیرضا نوری زاده، احمد احرار و از جوان ترها، الاهه بقراط. نوشته‌های اینان با مسائل به اصطلاح روز جامعۀ ما درگیر بودند و بسیار خواندنی بودند و هستند. احمد احرار به اعتقاد من به راستی یکی از استخواندارهای دنیای مطبوعاتی ایران است. نکته‌بینی‌های او واقعاً حرف ندارد اما او در دورۀ سردبیری خود آن گونه که شایستۀ کار او بود، به کیهان نرسید، و پاره‌ای از کارها به دست افرادی افتاد که فاقد صلاحیت حرفه‌ای و اخلاقی لازم بودند. در دورۀ هوشنگ وزیری به اعتقاد من کیهان لندن بسیار درخشان بود و وزن روشنفکری قوی‌ای داشت.
-خوب این از نقاط قوت کیهان لندن. به نظر شما چه کمبودها و ضعف هایی وجود دارد که باید برطرف شود؟
-ببینید، ما امروزه در معرض «بمباران» فضاهای مجازی قرار گرفته‌ایم. در چنین وضعیتی ما مصرف گنندگان اصلاً راه خود را گم کرده‌ایم و به معنای واقعیِ کلمه گیج شده‌ایم. کیهان لندن چه به صورت آنلاین و چه در آینده- احتمالاً- به صورت چاپی باید تکلیف خود را با خواننده مشخص کند. اگر دیدگاه‌های سیاسی را منتشر می‌کند باید طیف دربرگیرنده را مشخص کند و نحوۀ پرداختن به این حوزه رامعین کند و طیف‌هایی که قرار هستند در این فضا قرا گیرند باید به راحتی حرفشان را بزنند.
دوم اینکه، ببینید، سایت‌ها، رادیوها و تلویزیون‌های خبررسان زیادی وجود دارند که قادرند بلافاصله به خبرهای مربوط به ایران از طریق خبرگزاری‌ها دست پیدا کنند زیرا که آنها، مانند بی بی سی، صدای آمریکا، رادیو فردا، زمانه و دویچه وله و… همگی از حمایت‌های دولتی برخوردارند و بنیه قوی‌تر مالی دارند. کیهان لندن در چنین فضایی باید تصمیم بگیرد که چقدر از نیروی خودش را روی خبررسانی از ایران متمرکز می‌کند تا بتواند با آنها رقابت کند که به احتمال قوی نمی‌تواند.
فکر می‌کنم بهتر است کیهانِ لندن وظیفۀ خبررسانی از رویدادها و فعالیت‌های مختلف خارج کشور را اولویت دهد که به راستی جایِ خالیِ این امر به شدت احساس می‌شود. اگر کیهان لندن بخواهد موفق باشد و بتواند ریشه پیدا کند باید از طریق تمرکز بر بازتاب دادن خبرهای اجتماعی، فرهنگی، ورزشی و سیاسی جامعۀ ایرانی برون‌مرزی بکوشد. در اینجا کیهان لندن می‌تواند نقش پیوند دهنده و هماهنگ کننده را ایفا کند. به این صورت ما از طریق کیهان در می‌یابیم که چه تحولاتی مثلاً در آلمان، سوئد، فرانسه، هلند و بریتانیا در جریان است و به این صورت کیهان همه را در بر خواهد گرفت.
-آقای آجودانی، با توجه به شناختی که از کیهان لندن و ظرفیت‌های آن دارید فکر می‌کنید کیهان در حال حاضر چه گروه سنی را به عنوان مخاطب دارد و آیا می‌تواند نسلِ جوانِ خارج کشور را نیز جلب کند؟
-پرسش شما هرچند روشن به نظر می‌رسد ولی پاسخ به آن به راستی دشوار است. حقیقت آن است که شکاف عجیب و غریبی در اجتماع ایرانیان برون‌مرزی وجود دارد که این امر پاسخگویی به پرسش شما را دشوار می‌کند. اگر این سئوال را در مورد جراید داخل کشور می‌کردید خیلی راحت می‌توانستیم جوابش را بدهیم. جراید در داخل ایران بسیار روشن‌تر گروه‌های سنی مختلف- جوانان و کودکان و میانه‌سالان– را مخاطب خود قرار می‌دهند. در اجتماع ایرانیان برون‌مرزی، مشکل ما این است که ما اقشار اجتماعی را به صورت روشن نداریم. یکی از دلایل این امر آن است که بخشی از جامعۀ ما هم‌چنان شناور و سیال و در حال تغییر شکل است. خودِ این سیال بودن هم به دلیل آمدن و پیوستن– موقتی و یا دائمی- ایرانیان جدید به جمعیت موجود است. هرچند امواج مهاجرت و پناه‌جویی کمتر شده است ولی هم‌چنان ادامه دارد. برخی البته صرفاً برای دیدار می‌آیند. خوب اینها احتیاج به رسانه و نشریه‌ای دارند که ببینند در دنیا و در اطراف ایرانی‌های خارج از کشور چه خبر است. اینان هم در سنین مختلف هستند. بنا بر این نشریه‌ای که بخواهد آنان را مخاطب قرار دهد نمی‌تواند خود را به تقسیم‌بندی سنی محدود سازد.
دیگر آنکه حقیقت آن است که ما در خارج کشور در میان جوانان هم کسانی را داریم که هنوز به زبان فارسی فکر و فعالیت می‌کنند و حضور اجتماعی دارند. در جلسات سخنرانیِ ما در کتابخانۀ مطالعات ایرانی گرچه بیشتر شرکت کنندگان در گروه سنی میانه به بالا هستند ولی جوانان هم در میان آنها دیده می‌شوند. حال آیا آنها کسانی هستند که اخیراً آمده‌اند و یا قدیمی هستند، ما نمی‌دانیم. منظورم آن است که این تقسیم‌بندی‌ها کار بسیار مشکل و پیچیده‌ای است.
اما نکته مهم به نظر من این است که زبان فارسی در خارج از ایران با حضور این همه رسانه‌های مختلف و انتشارِ کتاب به زبان فارسی هم‌چنان کاربرد فضای اجتماعی خواهد داشت. اگر انتشارات در خارج از کشور مانند فروغ، باران وخاوران وغیره مرتباً کتاب منتشر می‌کنند معنایش آن است که هنوز خوانندگانی وجود دارند که با تولیدات فکری به زبان فارسی ارتباط عمیق‌تری برقرار می‌کنند. معنای اخص آن این است که اجتماع ایرانی در معنای جامعه‌شناختی آن هم‌چنان حضور خواهد داشت و پیش خواهد رفت. بنا بر این نمی‌توان به دلیل اینکه نسل‌هایِ جوان تسلط کمتری به زبان فارسی دارند از فعالیت باز ماند، اتفاقاً درست برعکس، باید آموزش و نشر به زبان فارسی را جدی گرفت. در میان نسل‌های جوان کم نیستند کسانی که ارتباط‌شان را با زبان فارسی حفظ کرده‌اند. بنا بر این اجتماع ایرانیان در خارج از کشور یک واقعیت است که به رسانه‌ها و انتشاراتِ خودش احتیاج دارد.
حال تیزبینی یک نشریه دقیقاً در آن است که بتواند بر خوانندۀ خود تاثیر بگذارد. یکی از راه‌هایی که احتمالاً کیهان لندن بتواند بر جوانان تاثیر بیشتری بگذارد اضافه نمودن یک صفحۀ انگلیسی است که در برگیرندۀ مسائل و مشکلاتِ جوانانِ ایرانی در اینجا باشد. بالاخره بسیاری از جوانانِ ایرانی کاملاً جذب فرهنگ جامعۀ میزبان نشده‌اند. کیهان خوب است که این جوانان را مورد توجه قرار دهد و مسائل آنها را مطرح کند. این بخشی از نقشی است که برای کیهان لندن در پرداختن به رویدادها و مسائل ایرانیانِ برون‌مرزی می‌توان در نظر گرفت.
اگر بخواهم خلاصه کنم باید بگویم که کیهان لندن بهتراست که نشریۀ گروه‌های مختلف سنی باشد. دیدید که بسیار دست به عصا جواب سئوال شما را دادم زیرا که جواب بسیار صریح و روشن وجود ندارد.
-به نظر می‌رسد شما می‌خواهید تلویحاً بگویید که شکل‌گیری کیهان لندن به عنوان رسانه تنها نتیجۀ یک پروژۀ اندیشیده و به عمل درآمده نمی‌تواند باشد و به فرآیندهای اجتماعی نیز وابسته و به آنها مشروط است. یا به عبارت دیگر، کیهان لندن نمی‌تواند صرفاً بر مبنای یک تصمیم اراده‌گرایانه و مستقل از فرآیندهایی اجتماعی بخواهد جوانان را مخاطب قرار دهد و با انتشار مطالب مربوط به آنها بلافاصله خوانندگان خود را در میان جوانان بیابد.
-بله، همین طور است.
-آقای آجودانی، شما که به سایت کیهان لندن مراجعه می‌کنید چه چیزهایی نظرتان را جلب می‌کند و کدام را نقاط قوت و یا ضعف آن می‌دانید؟
-مصاحبه‌ها و گزارش‌ها از اجتماع ایرانیان برون‌مرزی نقطۀ قوت آن است. باید این بخش را زیاد کرد چون هنوز کم است. نکتۀ دیگر آنکه می‌بینم که در مجموع بسیار تلاش می‌شود که وبسایت کیهان لندن پربار شود و در همین رابطه سعی شده است که تنوعِ مطالب زیاد شود. ولی به گمان من این تنوع طلبیِ بی منطق، سایت را به کشکول مطالب مختلف تبدیل می‌کند، بدون هدف است و باعث سردرگمی خواننده می‌شود. به اعتقادِ من خواننده وقتی روزنامۀ مورد علاقۀ خود را در دست می‌گیرد و یا به سایت مورد علاقۀ خود مراجعه می‌کند در کنار میزان معینی از تنوع مطالب، در پی انسجام و یک‌دستیِ محتوایی هم هست.
نقل خبرهای رایج که در سایت‌های مختلف به وفور تکرار می‌شود، فایده‌ای ندارد. موقعی فایده دارد که تفسیر ارزشمندی دربارۀ این خبرها منتشر شود و گرنه کیهان نمی‌تواند از جهت خبری با بسیاری از سایت‌ها رقابت کند. پاره‌ای از مطالب که هم اکنون در سایت کیهان– دربارۀ فرهنگ ایران زمین نوشته و پراکنده می‌شوند- فاقد اعتبار لازم است– اگر کیهان نتواند در این زمینه‌ها دقت کافی به خرج دهد و از افراد متخصص و روزنامه‌نگاران برجسته استفاده کند کارش دچار مشکل خواهد شد. باید اعتبار کیهانِ دورۀ وزیری را هم‌چنان حفظ کرد، اعتلا داد و گام‌های تازه برداشت.
-در مورد شکل ظاهری و قطع کیهان چه نظری دارید؟
-من نظر مساعد در مورد صفحه‌آرایی کیهان دارم و فقط ترجیح می‌دهم که از شلوغی آن کاسته شود. اگر هم قرار است تغییر در صفحه‌آرایی آن رُخ دهد بهتر است در طی زمان این تغییر اتفاق بیافتد و نه به صورت ناگهانی و ضربتی که خوانندۀ مانوس را سردرگم کند.
اگر در آینده نسخۀ چاپی کیهان لندن منتشر شود من اندازۀ آن را در اندازۀ ۳A ترجیح می‌دهم. کیهان قدیمی فضای زیادی را اشغال می‌کرد. باید حمل و نقل آن هم راحت باشد. تجربۀ مطبوعات غربی که به اندازه‌های کوچک رسیده‌اند ارزشمند است و ما باید از این تجربه‌ها استفاده کنیم.
-آقای آجودانی، ممنون از وقتی که در اختیار کیهان لندن گذاشتید.
