محمدرضا حمیدی- انگلیسی‌ها معمولا به آسانی رابطه خود را با هیچ کشوری قطع نمی‌کنند؛ به خونسردی و بردباری معروفند. به قول خروشچف برای کندن سیب از درخت بالا نمی‌روند زیر آن می‌نشینند تا خودش برسد و به زمین بیفتد.
بعد از حمله گروهی موسوم به دانشجویان حزب‌اللهی به دنبال تخریب تأسیسات سفارت و محل اقامت کارکنان آن، انگلیسی‌ها به فاصله دو سه روز سفارت و کنسولگری جمهوری اسلامی در لندن را بستند و کارکنان آن را اخراج کردند. برخی دیپلمات‌های سفارت با اکراه به ایران بازگشتند و تا آنجا که ما می‌دانیم خیال داشتند در لندن بازنشسته شوند. لندن بی گدار به آب نزد، حساب همه جا را کرده بود، می‌دانست حجم مبادلات بازرگانی میان دو کشور در حد صفر است، ضمن آنکه به این نتیجه رسیده بود ضررهای ادامه رابطه با یکی از اعضای محور شرارت به مراتب بیشتر از منافع آن است.
ساعاتی پس از حمله به سفارت انگلیس در تهران علی لاریجانی رئیس مجلس شورای اسلامی و علاء الدین بروجردی رئیس کمیسیون امنیت و خارجه مجلس شورای اسلامی گفتند هر کس با جمهوری اسلامی دربیفتد باید منتظر چنین پیامدهایی باشد.
اما علی اکبر صالحی وزیر وقت خارجه از الکساندر هیگ همتای انگلیسی خود معذرت خواست و گفت خبردار شده‌ایم که این کار از سوی مخالفان دوستی ایران و انگلیس طراحی شده است و قشقاوی معاون کنسولی وزارت خارجه نیز در دیدار با اعضای کمیسیون امنیت و خارجه مجلس به آنها گفت از آنچه که ما وزارت خارجه‌ای‌ها می‌ترسیدیم سرمان آمد. او از تکرار تجربه قطع رابطه کانادا و آمریکا با ایران و مشکلات عدیده و دست و پاگیری که تعطیلی کنسولگری جمهوری اسلامی در این کشورها برای ایرانیان مقیم، دانشجویان، بازرگانان و مبادلات فرهنگی و دعوت شدگان به سمینارها و کنفرانس‌های بین‌المللی پیش آورده بود خبر داشت.
پس از یکی دو ماه که آثار قطع رابطه لندن با تهران مشکلات بیشتری آفرید سردار احمدی مقدم رئیس پلیس جمهوری اسلامی در یکی از سخنرانی‌هایش گفت مطلع شدیم که حمله کنندگان به سفارت برای برهم زدن برنامه گسترش روابط ایران با کشورهای اروپایی این یورش را تدارک دیده بودند، اما سایمون گس سفیر وقت لندن در تهران که مدیر کل وزارت خارجه بریتانیا و عضو تیم مذاکرات هسته‌ای آن کشور با ایران بود گفت: خبر دارم که علاء الدین بروجردی از تعزیه گردانان این ماجرا بوده است و حالا این جمهوری اسلامی بود که سعی داشت ثابت کند تخریب ساختمان سفارت کار دشمنان گسترش رابطه دوستانه و همکاری میان دو کشور بوده، تا به این ترتیب تقصیر را به گردن عوامل فرضی وابسته به خارج و گروه‌های ناشناخته بیاندازد تا صالحی بتواند در گوشه‌ای از دنیا با همتای انگلیسی خود گفتگو کند که این اتفاق در کابل پایتخت افغانستان افتاد.
صالحی ضمن تلاش برای قانع نمودن ویلیام هیگ و اینکه حمله به سفارت دسته گل مخالفان دولت بوده از هیگ خواست دیوید کامرون نخست وزیر بریتانیا را برای از سرگیری روابط بین دو کشور قانع کند. او در ضمن قول داد غرامت خرابی‌های ساختمان سفارت در تهران را طبق کنوانسیون‌های بین‌المللی پرداخت کند. در همان روزها کامرون در یک سخنرانی به رابطه دو کشور گریز زد و گفت تقاضای تهران برای از سرگیری روابط در صورتی قابل بررسی است که مسئولان حکومت ایران قول بدهند این اتفاق هرگز تکرار نخواهد شد که بلافاصله علی اکبر صالحی درخواست نخست وزیر انگلیس را اجابت کرد و از طرف رژیم این قول را به دولت انگلیس داد.
از این به بعد لندن مطمئن شد که حالا دیگر در رابطه با ایران دست بالا را دارد و جا برای تعیین شرط و شروط بیشتر و کم کردن روی رژیم ولایت مطلقه فقیه بازتر شده و همین کار را هم کرد. از سوی دیگر همزمان در گردهمآیی سالانه اتاق بازرگانی انگلیس و ایران لرد لومونت وزیر دارائی دولت خانم تاچر و رئیس این اتاق در حضور گروهی از بازرگانان ایرانی که در گذشته روابط تجاری با انگلیس داشتند از میزان داد و ستد میان دو کشور به شدت اظهار تأسف کرد و گفت امیدوارم که ایران برای کاسته شدن از تحریم‌هایی که بر آن کشور اعمال شده تلاش کند.
آن روزها وزارت خارجه ایران نیز از کانال‌های گوناگون سعی داشت به دولت انگلستان بباوراند ایران دیگر ایران ۱۰ سال پیش و عضو محور شرارت نیست، و روابط دو کشور می‌تواند حداقل در حد کاردار ادامه پیدا کند.
البته وزارت خارجه از تلاش برای برقراری رابطه با انگلستان دو هدف اساسی داشت: یکی کاستن از تعداد کشورهایی که با ایران رابطه نداشتند و در مرحله بعد، آغاز فعالیت‌های بخش کنسولی به علت معضلات بی شماری که به خاطر تعطیل کنسولگری‌های ایران در لندن و شهرهای مختلف کانادا و آمریکا به وجود آمده بود و پایان دادن به سفرهای پر هزینه و وقت‌گیر ایرانیان مقیم بریتانیا به ایرلند و دیگر کشورهای همسایه، و کانادا و آمریکا به اروپا.
سوای اینها راه حلی که آن زمان به نظر وزارت خارجه و کمسیون امنیت و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی رسید این بود که از گروه دوستی پارلمانی ایران و انگلیس بخواهد وارد این ماجرا شود و پا در میانی کند. بنا بر این چندی بعد تعدادی از اعضای این گروه به ریاست منصوری ارانی به لندن رفتند و در دیدار با نماینده‌های مجلس عوام و مقامات دیگر علاقه مسئولان رژیم تهران برای از سرگیری روابط و بازگشایی سفارتخانه‌های دو کشور در تهران و لندن با صدای بلند اعلام کردند. البته پیش از این نیز جک استراو وزیر پیشین خارجه انگلیس و نورمن لومونت رئیس اتاق بازرگانی دو کشور به تهران سفر کرده بودند.
گفتنی است همان روزها تلاش‌های صالحی و واسطه‌ها تا حدی در تغییر اوضاع و ملایم شدن موضع دولت محافظه کار انگلیس موثر بود و با پیروزی آنها در انتخابات و ادامه نخست وزیری دیوید کامرون انگلیس نیز به تشویق دوستانش در اتحادیه اروپا تصمیم گرفت کم کم به درخواست جمهوری اسلامی پاسخ مثبت بدهد، به همین دلیل در اواخر دوران وزارت خارجه آلکساندر هیگ بین دو کشور روابط نیم بندی در حد رد و بدل کاردار غیر مقیم برقرار شد، اما با تغییر دولت در ایران و روی کار آمدن حسن روحانی به عنوان رئیس جمهوری جدید و دولت اعتدال مورد حمایت میانه روها و جانشینی محمد جواد ظریف به جای علی اکبر صالحی و همچنین پیروزی محافظه‌کاران در انتخابات انگلیس و ادامه نخست وزیری دیوید کامرون به ویژه از سرگیری مذاکرات هسته‌ای در ژنو و وین و واشنگتن و فرصت دیدار روزانه میان ظریف و‌هاموند وزیر خارجه بریتانیا طبیعتا امکان گفتگوهای بیشتر میان طرفین فراهم شد.
در این میان شکسته شدن طلسم مذاکرات هسته‌ای که انگلیس‌ها چندان به آن خوشبین نبودند تهیه مقدمات بازگشایی سفارتخانه‌ها را سرعت بخشید.
دلیل ناامیدی دولت کامرون از به نتیجه رسیدن مذاکرات این بود که اعضای تیم مذاکره کننده هسته‌ای آن کشور مانند سایمون گس سفیر پیشین لندن در تهران و جان ساورز مدیر کل اسبق امور خاورمیانه و آفریقا در وزارت خارجه انگلستان که ده سال مسئول امور ایران و مسایل هسته‌ای جمهوری اسلامی بود در تمامی‌این سال‌ها اصرار داشت ایران تنها در یک صورت به تعطیل فعالیت‌های هسته‌ای خود تن در می‌دهد که به شدت زیر فشار و تحریم قرار بگیرد و راه دیگری هم برای سر به راه کردن این رژیم وجود ندارد، که بعد ثابت شد نظر ساورز درست بوده است.
ساورز که بعدها به ریاست «ام.آی.۶» سازمان اطلاعات و امنیت خارجی بریتانیا منصوب شد در مصاحبه‌ای گفت: افراد نفوذی ما در تأسیسات هسته‌ای ایران ما را در جریان برنامه‌های جمهوری اسلامی برای ساختن سلاح هسته‌ای قرار داده اند.
به هر حال در این سال‌ها در شرایطی که انگلیسی‌ها طبق روش خاص خود به آرامی‌و بدون سر و صدا مقدمات برپایی سفارت خود را در تهران فراهم می‌کردند، هیچ‌گاه به رژیم ایران پاسخ قطعی درباره تاریخ بازگشایی سفارتخانه‌ها را نداده‌اند و دست بالا را با نگهداشتن جمهوری اسلامی در تب و تاب برقراری روابط کامل همچنان حفظ کرده‌اند.
گفتنی است که ۶ ماه پیش وقتی نخستین بخش وسائل الکترونیکی برای نصب در محل سفارت انگلیس به تهران رسید رژیم ایران گفت استفاده از این وسایل ممنوع است. به دنبال این قضیه انگلیس‌ها صحبت درباره از سرگیری رابطه را متوقف کردند تا اینکه ظریف به صدا درآمد و گفت این مقررات برای همه سفارتخانه‌ها یکسان است اما حرف هاموند این بود که این وسایل برای ارتباط با لندن و کشورهای عضو اتحادیه اروپا لازم است.
این مسأله باعث توقف اسباب‌کشی انگلیس‌ها از کنار رودخانه تایمز در لندن به خیابان فردوسی در مرکز تهران شد و دوباره اوضاع به وضع سابق برگشت. تا آنکه ظریف در روزهائی که در وقت تنفس در هتل کوبورگ وین با همتاهای خارجی خود گپ می‌زد خواه ناخواه در صحبت‌های میان او و هاموند این مسأله مطرح شد و راه حل‌هایی از سوی طرفین پیشنهاد گردید و بعد از به نتیجه رسیدن مذاکرات هسته‌ای یک دیپلمات قدیمی، پیش‌کسوت و کارکشته از نوع مغزهای سیاسی که در این گونه مواقع وارد صحنه می‌شوند به نام اریک لاب کوب عضو مجلس اعیان بریتانیا معروف به لرد ایوری وارد صحنه شد و در گفتگوهایی مفصل با خبرگزاری رسمی «ایرنا» گفت به نظر می‌رسد مشکل جدید نیز در حال برطرف شدن است و به زودی شاهد روابط حسنه لندن و تهران خواهیم بود.
لرد ایوری در واقع این روزها وظایف لرد تمپل موریس داماد مرحوم خزیمه علم از همکاران زنده‌یاد دکتر مصباح زاده در مجلس سنا را به عهده گرفته است.
لرد ایوری در مورد اینکه ممکن است کنگره آمریکا با تصمیمات ۱+۵ و ایران مخالفت کند یادآور شد در صورت روی دادن چنین اتفاقی باید آن را فاجعه خواند. وی همچنین گفت ابعاد تحولاتی که بعد از انتخاب حسن روحانی به ریاست جمهوری در ایران آغاز شده هنوز به خوبی خود را نشان نداده است. من فکر می‌کنم دولت ایران سیاست جدیدی در مسیر برقراری روابط دوستانه با غرب و بریتانیا اتخاذ نموده باشد و گمان می‌کنم همکاری‌های مفیدی در بخش‌های فرهنگی، بازرگانی و سرمایه‌گذاری میان دو ملت در پیش است.
لرد ایوری به نقش ایران در خاورمیانه و به ویژه مقابله با گروه داعش نیز اشاره کرد و گفت ما در برنامه‌های عربستان سعودی برای نابودی داعش مشارکت داریم اما این بدان معنا نیست که در سرکوب این گروه جنایتکار با ایران همکاری نکنیم. وی تأکید کرد روند بازگشایی سفارت بریتانیا در محل همیشگی خود در تهران در حال پیشرفت است. البته در جریان آماده‌سازی سفارت بعد از حمله به آن مشکلاتی با دولت ایران پیش آمده که خوشبختانه دارد بر طرف می‌شود و امیدواریم تا چند ماه دیگر سفارت بریتانیا در پایتخت ایران به روی مراجعین باز شود.
Reuters©
در ضمن محمد حسن حبیب‌الله زاده کاردار غیر مقیم جمهوری اسلامی در لندن روز پنج‌شنبه ۲۰ اوت به روزنامه ایندیپندنت گفت قرار است در چند روز آینده سفارت انگلیس در تهران آغاز به کار کند. یک مقام وزارت خارجه جمهوری اسلامی نیز در تهران گفته است همزمان با سفر هاموند وزیر خارجه بریتانیا در روز یک‌شنبه ۲۳ اوت به تهران سفارت انگلیس در ایران با حضور وی بازگشایی خواهد شد.
