مروری کوتاه بر عملکرد اقتصادی ۲ دوره ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی

مهدی دهقان – اکبر هاشمی رفسنجانی که از وی به عنوان «جعبه سیاه» جمهوری اسلامی ایران یاد می‌شود، ۱۹ دی ماه سال جاری در سن ۸۲ سالگی به طور غافلگیرکننده به دلیل ایست قلبی درگذشت.

به طور کلی رد پای هاشمی رفسنجانی را می‌توان از شکل‌گیری و استقرار جمهوری اسلامی و سپس حذف‌های درون رژیم و آنگاه انتخاب خامنه‌ای به عنوان رهبر تا تأسیس سپاه و سرانجام حال و روز کنونی ایران مشاهده کرد اما موضع گیری وی پس از انتخابات سال ۸۸ بر محبوبیت وی در بین بخش‌هایی از جامعه به ویژه طرفداران پروژه‌ی اصلاحات افزود.

زندگی هاشمی رفسنجانی به عنوان یکی از پرنفوذترین شخصیت‌های سیاسی جمهوری اسلامی ابعاد بسیار گسترده‌ای دارد، به عنوان مثال دوره اول ریاست جمهوری رفسنجانی یکی از دوره‌های تاریک ایران از نظر نقض حقوق بشر بود اما در این نوشته‌ی کوتاه تنها ۲ دوره ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی از منظر اقتصادی بررسی می‌شود.

هاشمی رفسنجانی به عنوان چهارمین رئیس جمهوری اسلامی ایران در دو دوره پیاپی بین سال‌های ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۶، اقتصاد ایران را دستخوش تغییرات زیادی کرد، به گونه‌ای که از وی به عنوان «مرد اشتباهات بزرگ» یاد می‌شود. هاشمی رفسنجانی در سال ۱۳۸۴ دوباره نیز در انتخابات ریاست جمهوری شرکت کرد که در دور دوم از محمود احمدی‌نژاد شکست خورد و علت شکست وی در آن زمان، بعد از انتخابات سال ۸۸ از سوی شبکه‌های اجتماعی، تقلب و مهندسی انتخابات اعلام شد.

رفسنجانی در سال ۱۳۹۲ برای چهارمین بار در انتخابات ریاست جمهوری نامزد شد که صلاحیت وی از سوی شورای نگهبان رد شد و به دنبال آن بود که وی در انتخابات رسماً از حسن روحانی حمایت کرد. با پیروزی روحانی در انتخابات، حضور مهره‌های هاشمی رفسنجانی در کابینه حسن روحانی به وضوح مشاهده می‌شود.

نرخ تورم ۴۹ درصدی در دوران رفسنجانی

در ۲ دوره ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی یعنی از سال ۶۸ تا ۷۶ جمعیت کشور با هفت میلیون نفر افزایش از ۵۳ میلیون به ۶۰ میلیون نفر رسید.

در همین دوره زمانی نرخ تورم به طور میانگین ۲۲٫۸ درصد بود که بیشترین نرخ تورم در سال ۷۴ با ۴۹٫۳ درصد و کمترین آن در سال ۶۹ با ۸٫۹ درصد بوده است.

نسبت هزینه ۱۰ درصد ثروتمندترین به ۱۰ درصد فقیرترین خانوارها در از سال ۶۸ تا ۷۵ به طور متوسط ۱۵٫۳ درصد بوده است.

همچنین متوسط درآمد صادرات نفت و گاز حدود ۱۵٫۸ میلیارد دلار بوده است که سال ۶۸ درآمد صادرات نفتی ۱۲ میلیارد دلار و سال ۷۵ به ۱۹٫۲۷ میلیارد دلار رسید.

نرخ بیکاری ۱۰ درصدی

متوسط نرخ بیکاری در دولت هاشمی رفسنجانی ۱۰٫۵ درصد بوده است و تنها سالی که نرخ بیکاری در این دولت تک رقمی شد در سال ۷۵ با ۹٫۱ درصد بوده است. همچنین نرخ ارز در سال‌های ابتدایی این دولت ۱۲۰ تومان بود که در سال ۷۵ به رقم ۴۴۴ تومان رسید.

نرخ رشد اقتصادی

رشد تولید ناخالص داخلی در سال ۶۸ تا ۷۵ به ترتیب ۵٫۹، ۱۴٫۱، ۱۲٫۱، ۴، ۱٫۵، ۰٫۵، ۲٫۹ و ۶٫۱ درصد بود. در این دوره متوسط نرخ رشد تولید ناخالص داخلی حدود ۳٫۹ درصد و رشد سرمایه‌گذاری در این دوره به طور متوسط ۵٫۹ درصد بوده است، به طوری که سال ۷۳ رشد سرمایه‌گذاری ایران منفی شد و به ۱۴٫۲ درصد رسید. در این بازه زمانی رشد ارزش افزوده بخش صنعت نیز در سال های ۷۱ تا ۷۴ منفی بود

به طور کلی متوسط رشد پایه پولی در این دوره زمانی ۱۸ درصد، رشد نقدینگی ۲۷٫۹ درصد، رشد بهره وری کل در کارگاه‌های صنعتی ۱٫۷۷ درصد و متوسط ضریب جینی ۰٫۳۹۸۵ بوده است.

از نظر شاخص‌های توزیع درآمد نیز متوسط ضریب جینی از سال ۶۸ تا ۹۱ به طور میانگین ۰٫۴۰ بوده است، البته به اعتقاد کارشناسان استفاده از این متغیر باید با آگاهی از تمام محدویت‌ها صورت گیرد به عنوان مثال با بهبود ضریب جینی می‌توان شاهد افزایش گستره و عمق فقر باشیم یعنی اگر همه اقشار جامعه به صورت همزمان فقیرتر شوند، ضریب جینی اگرچه بهبود می‌یابد اما در واقع فقر در کشور گسترش یافته است.

*مهدی دهقان دبیر اقتصادی خبرگزاری میزان وابسته به قوه قضائیه بوده است که از سال ۹۴ در آلمان زندگی می‌کند.