وفا آذربهاری ـ عرصه بر اقتصاد ایران تنگ‌تر می‌شود. مجلس سنای آمریکا روز پنج شنبه، ۲۵ خرداد ۹۶، به تحریم‌های جدید علیه جمهوری اسلامی ایران رای مثبت داد.
تحریم‌هایی که به دونالد ترامپ رئیس جمهوری آمریکا ۳ ماه فرصت می‌دهد تا پس از اجرایی شدن این مصوبه، تحریم‌های علیه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اعمال شود.
اقتصاد ایران هزینه گزافی را بابت سپاه باید متحمل شود
این در حالیست که نقش پررنگ سپاه در ساختار اقتصاد ایران بر کمتر کسی پوشیده است. جمشید اسدی، اقتصاددان و استاد دانشگاه در فرانسه، در پاسخ به پرسش کیهان لندن، مبنی بر اینکه اثر تحریم‌های جدید بر اقتصاد ایران، آن هم در شرایطی که سهم بزرگی از اقتصاد ایران متعلق به سپاه است چیست، گفت: «بدون شک تاثیر تحریم‌های جدید سناتورهای آمریکا علیه جمهوری اسلامی، بسیار ناگوار و پرزیان خواهد بود. همان طور که در پرسش خود اشاره کردید، سپاه پاسداران و شرکت‌های وابسته به آن، وزنه سنگینی در اقتصاد ایران هستند و در نتیجه تحریم این نهاد، نشانه رفتن اقتصاد ایران است.»
به گفته این اقتصاددان، «در دوره آقای احمدی نژاد هم، از آنجا که اقتصاد ایران زیر سیطره سپاه بود، قربانی رانت‌های سپاه شد، و اعمال تحریم‌ها در آن دوران فشار بر پیکر اقتصاد ایران را چند برابر کرد. تحریم‌های جدید سنای آمریکا نیز همین گونه عمل خواهد کرد، چرا که چیزی در ساختار اقتصادی ایران تغییر نکرده. اقتصاد ایران هزینه گزافی بابت نقش سپاه در تنش افروزی‌های منطقه باید متحمل شود. و بی شک اقتصاد ایران صدمه فراوانی خواهد دید.»
سرمایه‌ای به سمت ایران نمی‌رود
جمشید اسدی در ادامه افزود: «در عین حال تحریم‌های جدید علیه جمهوری اسلامی‌ایران ، امید به سرمایهگذاری خارجی در ایران را بسیار کم‌رنگ می‌کند، اگر نگویم از بین خواهد برد. یادمان باشد که مسئله سرمایهگذاری ریشه در برداشت تحلیل عینی از شرایط موجود است، به نوعی روانی است. سرمایه‌گذار زمانی که با خبر شود، تحریم‌های جدیدی علیه جمهوری اسلامی‌ایران در راه است، به دو علت در سرمایهگذاری تردید خواهد کرد ، نخست به این دلیل که متوجه می‌شود فضای کسب و کار در ایران، فضای مناسبی نیست. دوم اینکه اقتصاد در دنیای امروز، جهانی شده است، و بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی نیز در هم تنیده است، و رابطه مستقیم و تنگاتنگی با شرکت‌های آمریکایی بخصوص موسسات مالی و پولی آمریکا دارند، از این رو سرمایه‌گذار غیر آمریکایی هم بیم آن دارد که با کوچکترین سرمایهگذاری در ایران، شامل جریمه‌های سنگین از سوی وزارت خزانه داری آمریکا شود. پیشتر هم دیدیم که مهم‌ترین بانک فرانسه که در دوره تحریم‌های قبلی، داد و ستد کوچکی با جمهوری اسلامی ایران داشت، جریمه چند میلیاردی به آمریکا پرداخت. نتیجتا سرمایه‌ای به سمت ایران نمی‌رود و از این رو اقتصاد ایران با مشکلات بیشتری در زمینه تولید و اشتغال مواجه خواهد شد و این شوربختانه دورنمایی است که در برابر اقتصاد ایران قرار دارد.»
به گفته این اقتصاددان، «برآورد خود آقای روحانی و تیم اقتصادی ایشان این است که دست کم به ۱۸۰ میلیارد دلار سرمایهگذاری نیاز است تا به زیرساخت‌ها برسند، ۱۸۰ میلیارد دلار هرگز پولی نیست که با توجه به این درآمد نفتی و این همه هزینه‌های کوچک و بزرگی که جمهوری اسلامی دارد بشود آن را در درون کشور تامین کرد. این رقم باید از طریق سرمایهگذاری خارجی تامین شود، که البته سرمایه‌گذاران خارجی هم بی میل نیستند اما به شرط آن که اوضاع کسب و کار در ایران درست باشد، تحریمی وجود نداشته باشد، ایران تنش‌افروزی در منطقه را کنار بگذارد. این شرایطی است که امروز جمهوری اسلامی حتی با وجود «دولت اعتدال»، ایران را به سمتی کشانده ، که ورطه بسیار خطرناک‌تر، و تیره و تارتری را برای اقتصاد ایران می‌توان ترسیم کرد.»
تاکید حسن روحانی و کارشناسان اقتصادی برضرورت سرمایهگذاری خارجی
سنای آمریکا در شرایطی تحریم‌های تازه‌ای را علیه جمهوری اسلامی‌ایران اعمال می‌کند، که از یک سو حسن روحانی تقرییا یک ماه پیش، و با پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری، « اقتصاد و اشتغال» را در «سایه سرمایهگذاری» و سرمایهگذاری را «در سایه آزادی و تعامل سازنده با جهان امکان‌پذیر» عنوان کرده بود، از سوی دیگر نگاه کارشناسانه در نشریات تخصصی اقتصادی در داخل ایران نیز، از جمله در سرمقاله روزنامه «اخبار صنعت» چنین است:
«کاهش شدید سرمایهگذاری در کشور طی ۸ سال گذشته، ظرفیت رشد اقتصادی کشور را کاهش داده است. بدین سبب، رشد اقتصادی کشور در معرض ناپایداری و کاهش مجدد قرار دارد. آثار کاهش رشد موجودی سرمایه کشور، به صورت ضعف در زیرساخت‌های حمل و نقل و انرژی، فرسودگی ناوگان حمل و نقل، فرسودگی ماشین‌آلات تولیدی بنگاه‌ها، شکاف فناوری و نظایر آن مشهود است. در چنین شرایطی، برای دستیابی به رشد اقتصادی پایدار و اشتغال‌زا، لازم است جهشی در سرمایهگذاری در کشور رخ دهد. جهش در سرمایهگذاری نیز الزامات متعددی دارد، از جمله بهبود محیط کسب و کار، ثبات اقتصاد کلان، کاهش ریسک سرمایهگذاری، جذب سرمایهگذاری خارجی و نظایر آن…»
ریشه تمام مشکلات اقتصاد ایران در تحریم‌های خارجی نیست
در حالی سایه تحریم‌های جدید بر پیکر بیمار اقتصاد ایران نشسته است که بحث بر سر «ورشکستگی بانک‌ها»، در سرتیترهای اصلی صفحه اول روزنامه‌های تهران نیز مشاهده می‌شود، برای نمونه روزنامه «وقایع اتفاقیه» در گزارشی با عنوان «آیا بانک‌ها ورشکسته هستند؟»، نوشته است: «…با اینکه تا چند وقت پیش، مسئولان سعی در پنهان‌کردن این حقیقت داشتند که بانک‌ها در معرض ورشکستی قرار دارند اما حالا تغییر در نحوه سرمایهگذاری مردم و خارج کردن پول‌های مردم از بانک‌ها، به خوبی نشان‌دهنده این موضوع است که بحران در نظام بانکی، خیلی جدی‌تر از این حرفهاست…»
از جمشید اسدی پرسیدیم، اینکه رسما در روزنامه‌های ایران، بر جدی بودن بحران در نظام بانکی تاکید می‌شود، تا چه اندازه کمک می‌کند که تحریم‌های جدید آمریکا اثرگذارتر شود؟ وی پاسخ داد: «نکته‌ای که به آن اشاره کردید، نکته بسیار درستی است، آن چرا را که من در نکته نهفته در پرسش شما می‌فهمم این است که اقتصاد ایران با شرایط بسیار دشواری روبرو است، اقتصاد از دو طرف چوب می‌خورد، درست است که تحریم‌ها آسیب زیادی به اقتصاد ایران زده، اما این نادرست است که ریشه تمام مشکلات اقتصاد ایران را در تحریم‌های خارجی ببینیم. برای نمونه در مورد ورشکستگی بانک‌ها در ایران، یکی از دلایل عمده این ورشکستگی، دادن وام‌های کلان به کسانی است که این وام‌ها را هرگز برای کار تولیدی هزینه نکرده‌اند، و هیچ کس هم نمی‌تواند این پول‌ها را از این افراد و نهادها پس بگیرد. از این جهت بحرانی که امروز دامن بانک‌ها را در ایران گرفته است، درون‌زا ، و درون‌جوش است و ربطی به تحریم‌ها ندارد، هر چند وضعیت بحرانی نظام پولی و مالی جمهوری اسلامی، سبب می‌شود که اعمال تحریم‌های جدید، عرصه را بر اقتصاد ایران بسیار مشکل‌تر و سخت‌تر از گذشته کند.»
واکنش دو جناح حکومتی به تحریم‌های جدید آمریکا و دری که بر همان پاشنه می‌چرخد
آیت‌الله محمدعلی موحدی کرمانی در خطبه‌های نماز جمعه این هفته تهران، خطاب به دولت حسن روحانی با تاکید بر اینکه «امیدتان را از آمریکا قطع کنید و از نیروها و استعدادهای جوان و درونی استفاده کنید» گفت: «باید همواره توجه‌تان به اقتصاد باشد، آن هم اقتصاد مقاومتی و این اصل مطلب است».
آیت‌الله حسین نوری همدانی، مرجع تقلید نزدیک به حکومت هم، با اشاره به تحریم‌های جدید آمریکا، گفت: «تولید و اشتغال را برای معیشت مردم و کار جوانان جدی بگیریم» اما تاکید کرد: «نگاه به خارج از کشور نداشته باشیم».
در این میان، احمد انارکی عضو فراکسیون امید مجلس شورای اسلامی نیز، که وابسته به اصلاح‌طلبان است، در گفتگو با خبرگزاری فارس، پیش‌بینی کرده است «با تحریم‌های جدید آمریکا، هم مسیر دیپلماسی دولت و هم شیوه گفتگو‌ها تغییر کرده و در دیدگاه‌ها درباره برجام تجدید نظر صورت گیرد». جمشید اسدی در پاسخ به این پرسش که این گونه اظهارات و واکنش‌های مقامات مختلف حکومتی، تا چه اندازه برای اقتصاد ایران، در شرایط کنونی گره‌گشاست، به کیهان لندن گفت: «این قبیل اظهارات که بر نیروها و استعدادهای درونی و عدم نگاه به خارج تاکید می‌کنند، ریشه در همان بحث خودکفایی دارد که اقتصاد ایران را امروز به زانو در آورده و از نفس انداخته است. صحبتی هم که عضو جناح اصلاح‌طلب مجلس شورای اسلامی در مورد احتمال تجدید نظر در برجام کرده است، اظهارات متینی نیست ، آخر باید دید تجدید نظر و یا به عبارتی با لغو برجام ، کدام سو بیشتر ضربه می‌خورد. آقای روحانی در جریان انتخابات گفتند، چنانکه مشکل تحریم‌های هسته‌ای را حل کردند، سایه تحریم‌های دیگر را نیز از سر ایران برمی‌دارند، این دیدگاه درستی است، اینکه با هر تنشی بخواهند دوباره به خانه اول بازگردند، همان نگاهی است که اقتصاد ایران را به این روز رسانده است و در عین این اقدام، برجام را که قرارداد مهمی‌است بی نتیجه می‌کند.»
این اقتصاددان در پایان گفتگو با کیهان لندن افزود: «البته من نگرانم، چرا که بر این باورم که بخشی از ساختار قدرت در جمهوری اسلامی ایران، از این تنش‌ها و در پی آن، از تحریم‌ها سود می‌برد و از این جهت در پی تنش‌افروزی است. آن افراد و نهاد‌هایی که پیدا و پنهان از تحریم‌ها در دوره آقای احمدی نژاد سود کلان بردند، امروز هم حضور دارند و به دنبال سودجویی بیشتر هستند. همچنین سایه اختلافات سیاسی در دستگاه قدرت در ایران را نیز باید مد نظر داشت، در کنار این اختلافات، حملات ترویستی به تهران، در کنار تحریم‌های جدید را می‌توانند به عنوان ابزار و اهرمی از آن استفاده کنند که سرکوب را بیشتر کنند. و با سخت‌گیری بیشتر، عرصه را بر اقتصاد تنگ‌تر، و سوددهی کلان خود را بیشتر کنند. از آنجا که چنین باوری دارم، چشم‌انداز خوبی را در انتطار اقتصاد ایران نمی‌بینم.»
