روشنک آسترکی – شیوع ویروس کُرونا در چین و دیگر کشورها در حالی که تندرستی و جان میلیونها انسان را نشانه گرفته، بر اقتصاد کشورهایی که با این ویروس بطور جدی درگیر شدهاند به شدت تأثیر گذاشته است. بر اساس آخرین گزارشها ویروس کُرونا در چین دستکم ۹۰۰ میلیارد یوآن معادل ۱۸۵ میلیارد دلار خسارت در سال جاری میلادی بر جای خواهد گذاشت.
ایران فعلا با اعلام رسمی (و نه واقعی) ۱۲ کشته، در رده دوم مرگ و میر ناشی از کُرونا در میان کشورهای درگیر با این ویروس قرار گرفته است. همزمان در کمتر از یک هفته از اعلام رسمی شیوع ویروس کُرونا در ایران نخستین نشانههای زیانهای اقتصادی این ویروس نیز نمایان شده است.
قطع پروازها و بستن مرزهای چندین کشور به روی ایران را میتوان به عنوان نخستین عوارض ناشی از کُرونا بر اقتصاد ایران ارزیابی کرد.
بر اساس اعلام وزارت صنعت، معدن و تجارت، ایران سالانه حدود ۲۴ میلیارد دلار صادرات به کشورهای همسایه داشته است. با اینهمه ظرفیتسنجی صورت گرفته نشان از آن دارد که حجم واردات سالانه ۱۵ کشور همسایهی ایران ۱۱۶۰ میلیارد دلار است.
در پی گستردهتر شدن تحریمها وزارت صنعت، معدن و تجارت از ابتدای سال جاری تا کنون بستر افزایش سهم صادرات به کشورهای همسایه را فراهم کرده و حمید زادبوم معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت دیماه سال جاری از دو برابر شدن چشمانداز صادراتی ایران به این کشورها تا پایان سال ۹۹ خبر داده بود.
بسته شدن مرزهای کشورهایی چون عراق، کویت، جمهوری آذربایجان و ارمنستان موجب شده است صادرات اندکی که زیر سایه سنگین تحریمها به این کشورها انجام میشد نیز متوقف شود.
بسیاری از محصولات کشاورزی استانهای جنوب غربی ایران به صورت روزانه به کشور عراق صادر میشد، همچنین عراق از جمله واردکنندگان محصولات لبنی از ایران بود. مصالح ساختمانی، سنگ، سرامیک، کاشی، مبلمان، تیرآهن، فولاد و میلگرد از دیگر محصولاتی است که عراق سهم بالایی از صادرات آن را داشت.
اکنون یک بازرگان ایرانی فعال در بازار عراق به کیهان لندن میگوید: «چند روز است مرزها بسته شده و اجازه ورود کامیونهای ایرانی به عراق داده نمیشود. بارهای ما در مرز معطل مانده و سخنان متناقض مسئولان هم ما را گیج کرده. یکی میگوید تا دو سه روز دیگر مرزها باز میشود یکی دیگر میگوید تا اطلاع ثانوی این وضعیت ادامه دارد.»
این بازرگان میگوید «هم مواد غذایی و به ویژه سبزیجات، صیفیجات، میوه نمیتواند چند روز پشت مرز بماند و هم اینکه اگر این وضعیت ادامه پیدا کند و ما نتوانیم سفارشهای مصالح ساختمانی را به دست خریداران عراقی برسانیم، قراردادها یکطرفه لغو میشود.»
وی که نگران تصاحب سهم ایران از بازار عراق توسط کشورهایی چون ترکیه است ادامه میدهد: «با توجه به آمادگی کشورهایی مثل ترکیه برای تصاحب کامل بازار عراق و با توجه به اینکه ما در شرایط تحریم، فرصتها و شانسهای بسیار محدودی در حوزه صادرات داریم، حتماً در صورت ادامه این روند، سهم ایران در بازار عراق به شدت کاهش خواهد یافت. »
برای دیگر کشورهایی که مرزهای خود را به روی ایران بستند نیز روندی مشابه در حوزه صادرات ایجاد شده است. کویت همزمان با لغو پروازها از مبدأ و به مقصد ایران، واردات محصولات کشاورزی لنجی ایران را متوقف کرد. ایران سهم مهمی در بازار میوه و سبزی در کویت داشت که بیشتر شامل سیب، کیوی، انار، لیمو شیرین و کرفس و انواع سبزیجات میشود و از مسیر بوشهر، آبادان و خرمشهر با لنج به این کشور صادر میشد و به ۳۰۰ تا ۵۰۰ تن در هفته میرسید.
قطر نیز پس از آنکه در سال ۱۳۹۶ روابطاش را با عربستان، امارات، بحرین، مصر و لیبی و یمن قطع کرد، بازار مناسبی برای ایران ایجاد شد. ایران بلافاصله صادرات خود به این کشور را از راههای دریایی و هوایی آغاز کرد.
مواد غذایی شامل میوه، ترهبار، صیفیجات و لبنیات از جمله مواد غذایی صادراتی به قطر هستند. همچنین به دلیل میزبانی جام جهانی سال ۲۰۲۲ حجم ساخت و ساز در این کشور به شدت افزایش یافته و انواع مصالح ساختمانی در ردیفهای بالای نیازهای وارداتی قطر قرار دارد.
اکنون همزمان با شیوع ویروس کُرونا در کره جنوبی و ایران، شرکت هواپیمایی قطر ایرویز روز دوشنبه با انتشار بیاینهای اعلام کرد تمامی مسافرانی که از این دو کشور به قطر سفر کرده و وارد آن میشوند را به مدت ۱۴ روز قرنطینه خواهد کرد. در چنین شرایطی بدون شک صادرات ایران به قطر نیز با محدودیتهایی جدی روبرو خواهد شد.
گرجستان نیز اقدامات مشابهی داشته است بطوری که رضا نورانی رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی گفته است که ۵ کانتینر یخچالدار حاوی پرتقال ایران نیز در گمرک گرجستان ترخیص نمیشود.
قابل توجه اینکه به گفته رضا نورانی واردات از کشورهای دیگر به ایران همچنان ادامه دارد و حتی واردات از چین نیز بطور کامل قطع نشده و «با احتیاط انجام میشود»!
اکنون کُرونا موجب شده درآمد اندک صادرات به کشورهای اطراف ایران که در شرایط تحریم حکم «غنیمت» را داشت تا اطلاع بعدی به شدت کاهش یابد.
از سوی دیگر اثرات شیوع کُرونا بر دیگر بخشهای اقتصادی کشور نیز آغاز شده است. یکی از برجستهترین اثرات کُرونا که پیشبینی میشود تا پس از تعطیلات نوروز نیز ادامه یابد، زیانهای بخش گردشگری خواهد بود. اسفند و فروردین یکی از مهمترین ماهها برای فعالان حوزه گردشگری است. اکنون با شیوع کُرونا، قطع پروازها و بسته شدن مرزها و همچنین توصیه اکید به مردم برای عدم بیرون رفتن از خانه و مسافرت، تورهای نوروزی داخلی و خارجی و همچنین ایرلاینها با زیانهای قابل توجهی روبرو خواهند شد.
بعد از عراق به ترتیب کشورهای ترکیه، امارات متحده عربی، آذربایجان، گرجستان، آلمان، قطر، ارمنستان، عربستان سعودی و چین پرطرفدارترین مقاصد سفر ایرانیان هستند که طی روزهای گذشته بجز آلمان و عربستان دیگر کشورها پروازهای خود به ایران را قطع و یا ساز و کار قرنطینه مسافران ایرانی را به کار گرفتهاند.
نگار که کارمند بخش تورهای خارجی یک آژانس مسافرتی در تهران است به کیهان لندن میگوید: «رزرو و فروش تورهای نوروزی خارجی در آژانسهای مختلف از اواخر آذر تا نهایتا هفته اول بهمن آغاز میشود. آژانس ما از اول دیماه رزرو و فروش تورهای نوروزی به مالزی، ترکیه، ارمنستان، گرجستان، دبی، سنگاپور، تایلند، هند، تاجیکستان، آذربایجان را آغاز کرده بود. در دو روز گذشته واقعا شرایط برای ما بحرانی شده؛ مدیران آژانس نمیدانند باید چه تصمیمی بگیرند و هیچ دستورالعمل خاصی داده نشده که تورها را لغو کنیم یا نکنیم! درواقع تا جایی که من اطلاع دارم تا روز یکشنبه [چهارم اسفند] مدیران آژانسهای مسافرتی بلاتکلیف بودند. مراجعه و تماسهای کسانی که تور خریده بودند هم به ما فشار میآورد. کنسل کردن تورها خسارت زیادی به آژانسها میزند. دنبال معرفی تورهای جایگزین برای تورهای ترکیه، گرجستان و ارمنستان هستیم اما اصلاً مطمئن نیستیم کشورهای دیگر هم ورود مسافران ایرانی را ممنوع نکنند.»
به گفته این کارمند آژانس مسافرتی تورهای نوروزی خارجی برنامهریزی بلندمدت میطلبد و کنسل شدن به راحتی برای آژانس جبران نمیشود. او به کیهان لندن میگوید: «فکر میکنم اگر مقامات دولت پیش از آنکه دیگر کشورها اقدام به منع ورود کنند، خودشان پیشدستی میکردند و برای پیشگیری و جلوگیری از شیوع بیماری دستورالعملی صادر میکردند هم بیماری سریعتر کنترل میشد و هم تکلیف مردم و ما مشخص میشد.»
نگار اما اشاره میکند که از همکارانش در ایرلاینها شنیده است که مسافران خارجی از دو روز گذشته به دلیل ترس از کُرونا تاریخ پروازهای خود را جلو انداخته و تمایل دارند زودتر به سفر خود در ایران پایان داده و کشور را ترک کنند.
جدا از ایرلاینها و آژانسهای مسافرتی، سیستم حمل و نقل عمومی بین شهری شامل اتوبوس و قطار نیز در صورت جدیتر شدن شیوع کُرونا در ایران باید در انتظار زیانهای بیشتری باشند.
کسب و کارهای دیگری چون سینما، رستوران، استخر و باشگاههای ورزشی، آموزشگاههای علمی و هنری نیز در صورت مهار نشدن هرچه سریعتر کُرونا با زیانهای جبرانناپذیر روبرو خواهند شد.
همچنین کسب و کارهای خانگی و فروشندگان پوشاک و کیف و کفش که معمولا در بازار شب عید ایران فروش زیادی داشتند نیز به احتمال بسیار با رکود و کاهش مشتری روبرو میشوند.