در شرایطی که ایران برای تأمین گاز مورد نیاز نیروگاه‌های تولید برق دچار مشکل است، معاون وزیر نفت در امور گاز گفته که ایران آماده تمدید قرارداد صادرات گاز به عراق است. به نظر می‌رسد افزایش بهای جهانی گاز طمع مقامات جمهوری اسلامی را برای صادرات گاز کشور برانگیخته است.
مجید چگنی معاون وزیر نفت روز چهارشنبه هفتم مهرماه ۱۴۰۰ در دیدار با مسئولان ارشد وزارت برق عراق گفته است: «ضمن درخواست از طرف عراقی به پایبندی به قراردادهای جاری و توافق‌های پیشین، آماده بررسی پیشنهادهای جدید از سوی وزارت برق عراق به منظور تمدید قرارداد صادرات گاز به آن کشور هستیم.»
صادرات گاز از ایران به عراق دارای پیشینه پرحاشیه‌ای است. تفاهم‌نامه صادرات گاز ایران به کشور عراق در سال ۱۳۸۸ امضا و دو سال بعد به قرارداد تبدیل شد اما جریان گاز بین دو کشور تا سال ۹۶ طول کشید. بر اساس این قرارداد ایران متعهد می‌شد روزانه ۲۰ تا ۲۵ میلیون مترمکعب گاز به عراق صادر کند. البته بعدها حجم این قرارداد که به منظور تأمین سوخت نیروگاه‌های «المنصوره» و «الصدر» بغداد بود، با الحاقیه‌ای در حجم ۲۵ میلیون مترمکعب تثبیت شد با این تبصره که در روزهای گرم سال این مقدار تا ۳۵ میلیون مترمکعب افزایش یابد.
آبان ماه سال ۹۴ نیز دومین قرارداد صادرات گاز ایران به شهر بصره میان حمیدرضا عراقی معاون وزیر نفت وقت جمهوری اسلامی و خالد حسن صالح معاون وزیر برق عراق امضا شد. قراردادی که هرچند مقامات جمهوری اسلامی همواره مدعی بودند آماده اجرای آن هستند اما مواردی چون عدم گشایش اعتبارنامه بانکی (ال‌سی) برای ایران مدام آن را به تعویق می‌انداخت.
با این قرارداد چهارشنبه ۳۱ خردادماه ۱۳۹۶، جریان گاز به صورت آزمایشی بین ایران و عراق آغاز شد. در آن زمان صادرات با حجم حدود هفت میلیون مترمکعب در روز آغاز شد تا سرانجام به ۳۵ میلیون مترمکعب در روز برسد. صادرات گاز ایران به عراق در حالی با اُفت و خیز همراه بوده که عراق پول گاز صادراتی را نیز به دلیل تحریم بلوکه کرده. میزان پول‌های بلوکه شده ایران در عراق حدود ۶ میلیارد دلار اعلام شده است.
حالا پیشنهاد وزارت نفت دولت سیدابراهیم رئیسی (قاضی مرگ) به عراق برای تمدید قرار صادرات گاز به این کشور درست همزمان با افزایش قیمت جهانی گاز ارائه شده است. قیمت جهانی گاز در محدوده ۶ دلار قرار دارد. قیمت گاز طبیعی همچنین از لحاظ ماهانه در ماه سپتامبر امسال ۲۶ درصد جهش داشته و قیمت گاز طبیعی از ابتدای امسال تا کنون بیش از ۲ برابر شده است.
مقامات دولت سیزدهم در حالی امیدوارند با افزایش قیمت گاز بتوانند با افزایش حجم صادرات، درآمدهای ارزی کشور را افزایش دهند که پیش‌بینی شده ایران در زمستان ۱۴۰۰ با کمبود گاز در نیروگاه‌های تولید برق روبرو خواهد بود.
ایران پیشتر برای جبران کمبود گاز به دنبال واردات گاز از ترکمنستان بود. اما اکنون با افزایش قیمت جهانی گاز، مشخص نیست منابع کافی برای واردات گاز از ترکمنستان وجود داشته باشد!
مرتضی بهروزی‌فر کارشناس انرژی درباره سرنوشت واردات گاز از ترکمنستان با وجود افزایش قیمت جهانی گاز گفته است «با توجه به توافقی که ما با ترکمنستان داشته‌ایم ممکن است طرف ترکمنستانی از تحویل گاز به ما سر باز بزند. مشتری‌هایی مانند چین و روسیه، کشورهایی هستند که ترکمنستان می‌تواند به جای ایران با آنها قرارداد ببندد. افزایش قیمت گاز می‌تواند قیمت گاز وارداتی ما را هم بیشتر کند.»
این کارشناس انرژی افزوده که «متأسفانه حجم ذخیره گاز ما به قدر کافی نیست و مجبور می‌شویم در زمستان مانند سال پیش از سوخت مایع مانند مازوت و گازوئیل استفاده کنیم.»
ایران در حالی با کمبود گاز روبروست که یکی از بزرگترین ذخایر گاز طبیعی جهان را در اختیار دارد؛ با اینهمه سیاست‌های نادرست و تخریبی جمهوری اسلامی در حوزه نفت و گاز مشکلات مهمی در حوزه انرژی ایجاد کرده است.
بجز روسیه و ایران به عنوان دو کشور دارای بزرگترین ذخایر گاز طبیعیِ جهان، کشورهایی همچون قطر، ترکمنستان، قزاقستان، مصر، مراکش، الجزایر، اندونزی، موزامبیک، استرالیا، کانادا و حتا چین همگی تولیدکننده گاز طبیعی هستند. به همین دلیل رقابت برای پیدا کردن بازار‌هایی برای فروش گاز طبیعی مدت‌هاست آغاز شده و قدرت‌های بزرگ، از هر ابزاری برای کنار زدن رقبا استفاده می‌کنند. در این میان ایران به دلیل ناکارآمدی جمهوری اسلامی نتوانسته در این میدان رقابت نیز موفق عمل کند.
برای نمونه پاکستان که قرار بود کریدوری برای ترانزیت گاز ایران به شبه‌قاره هند (و حتا چین) باشد، به دلیل تحریم و ریسک همکاری با جمهوری اسلامی از پروژه‌ای مشترک میان ایران، هند و خودِ این کشور، کنار کشید و زیانی در ابعاد میلیارد دلاری به ایران وارد کرد. در سال ۱۹۹۰ میلادی ایران، هند و پاکستان بر سر احداث یک خط لوله انتقال گاز از خاک ایران به هند به توافق رسیدند.
این ابرپروژه که در صورت اجرا امروز می‌توانست برای یک میلیارد و ۷۰۰ میلیون نفر جمعیت در هند و پاکستان گاز تامین کند، «خط لوله صلح» نامگذاری شد. ایران با هزینه خودش تا مرز پاکستان را لوله‌گذاری کرد، اما پاکستان زیر قول‌اش زد و لوله‌گذاری را ادامه نداد. بعدها حتا با وجود تهدیدهای ایران به شکایت حقوقی در مجامع بین‌المللی، پاکستان تمایلی به تداوم پروژه از خود نشان نداد و این خط لوله روی کاغذ باقی ماند.
در پروژه «خط لوله صلح» صحبت از تأمین انرژی برای حدود ۱.۷ میلیارد نفر در میان بود و در صورتی که خط لوله از هند به چین می‌رسید، ایران می‌توانست تأمین‌کننده گاز طبیعی برای حدود ۳ میلیارد نفر از جمعیت جهان باشد، ۳ میلیارد نفری که دست‌کم ۲ میلیارد و ۸۰۰ میلیون نفر از آنها، تحت حاکمیت دو اقتصاد برتر جهان در یک دهه آینده، یعنی هند و چین زندگی خواهند کرد!
فرصت‌هایی که جمهوری اسلامی در حوزه صنعت نفت و گاز از دست داده ابعاد دیگری نیز دارد. در فروردین ماه ۱۴۰۰ بیژن نامدار زنگنه وزیر نفت وقت جمهوری اسلامی در سفری به استان سیستان و بلوچستان گفت: «خط لوله انتقال اصلی گاز به منطقه کلی سیستان و بسیاری از شهرهای آن در پایان کار است و این خط انتقال به زودی در بیشتر این شهرها افتتاح می‌شود.»
او در ادامه با اشاره به اینکه خطوط لوله گاز به شهرستان زابل تکمیل شده و به زودی افتتاح می‌شود افزود: «در مرحله بعد، از این خطوط برای صادرات به افغانستان استفاده خواهیم کرد.»
با اینهمه ادعای صادرات گاز به افغانستان هم مانند مورد صادرات گاز به پاکستان، هنوز روی کاغذ مانده و حالا با روی کار آمدن طالبان در افغانستان، پیچیدگی‌های این طرح نیز افزایش پیدا کرده است.
یکی از مهمترین فرصت‌هایی که جمهوری اسلامی با سوزاندن آن زیان هنگفتی به ایران وارد کرده، در میدان گازی پارس جنوبی است؛ میدان بزرگ گاز مشترک میان ایران و قطر که در آن کشور «میدان شمالی» نامیده می‌شود.
بخش ایرانی این میدان، سهمی ۷۵ درصدی در کل گاز تولیدی ایران دارد. ۴۰ درصد از کل ذخایر گازی ایران، معادل ۱۴ تریلیون متر مکعب، نیز در بخش ایرانی این میدان واقع شده است.
قطر اوایل دهه ۱۹۹۰ و حدود ۱۰ سال زودتر از ایران برداشت از میدان مشترک پارس جنوبی را آغاز کرد و تا کنون ۲.۵ برابر ایران از این میدان گاز استخراج کرده. مقامات جمهوری اسلامی اما با تعلل در برداشت و توسعه پروژه‌های این میدان عظیم گاز، از قطر عقب افتاده و منابع کشور را به باد دادند.
قطر در حالی با یک برنامه‌ریزی کارآمد توانسته برداشت حداکثری از این میدان را پیش ببرد که ابتدای سال جاری خورشیدی شرکت ملی نفت و گاز قطر اعلام کرد با حفر ۸۰ چاه، تولید روزانه گاز از این میدان را ۱۲۰ میلیون مترمکعب افزایش می‌دهد و در فاز بعدی نیز در نظر دارد تولید میدان را دوباره ۶۰ میلیون مترمکعب افزایش دهد. این پروژه قرار است تا پنج سال آینده تکمیل شود.
در ایران اما بر اساس آمارهای رسمی شرکت ملی گاز، کل استخراج گاز کشور سال گذشته به ۷۳۱ میلیون متر مکعب در روز رسیده است. رشد تولید گاز ایران در سال گذشته نسبت به سال ۹۷ حدود ۳ درصد بوده که کمترین رشد از سال ۹۱ است.
ایران سال‌هاست تلاش می‌کند فازهای باقی‌مانده پارس جنوبی را تکمیل کند، اما پیشرفت چندانی نداشته است. هم‌اکنون پنج فاز پارس جنوبی در حال تکمیل است و پروژه توسعه فاز ۱۱ نیز هنوز آغاز نشده است!
نکته مهم دیگر اینکه بخش ایرانی این میدان بعد از سه سال با اُفت فشار مواجه خواهد شد و هر سال تولید گاز ایران ۱۰ میلیارد متر مکعب (معادل روزانه ۲۸ میلیون متر مکعب) کاهش خواهد یافت، مگر اینکه مانند قطر سکوهای عظیم ۲۰ هزار تنی که قادر به حمل کمپرسورهای بزرگ باشند در فازهای پارس جنوبی نصب شود تا سطح تولید را ثابت نگه دارد. با روندی که در توسعه میدان گازی پارس جنوبی با مدیریت جمهوری اسلامی در جریان است، بعید است ایران بتواند سطح تولید گاز در این میدان را ثابت نگه دارد!
