کوروش زمانی – حوادث دردناکی که در ماه‌های گذشته در منطقه‌ی «آلتین‌داغ» واقع در استان آنکارا رخ داده بار دیگر نمایانگر مشکلاتی است که ترکیه بیش از ۱۰ سال است در حوزه‌ی پناهندگان با آن روبروست.
بر اساس گزارش‌های پیشین، در جریان وقایع آلتین‌داغ که در روز‌های ۱۰ و ۱۱ ماه اوت امسال (۲۰۲۱) به وقوع پیوست ده‌ها نفر از مردم خشمگین ترکیه با حمله به خانه‌ها و مکان‌های کسب پناهجویان سوری در آنکارا اقدام به تخریب و غارت اموال آنان کردند. در پی مرگ یکی از دو مجروح درگیری‌ها بین ترکها و پناهجویان سوری تنش در این محله بالا گرفت. معترضان به کسب و کار‌هایی حمله کردند که گمان می‌بردند متعلق به سوری‌ها باشد. چاقوکشی در درگیری بین گروهی از سوری‌ها و مردم محلی منجر به اوج گرفتن تنش شد. تظاهرکنندگان بعد از مدتی به دو محله‌ای که پناهجویان سوری در آنجا اقامت داشتند رفته و به خانه‌ها و دکان‌ها حمله کردند.
ترکیه با هجوم پناهجویان پس از آغاز جنگ داخلی در سوریه در سال ۲۰۱۱ تنها طی چند سال به بزرگترین کشور میزبان پناهجویان در جهان تبدیل‌شده است. اول تصور بر این بود که جنگ به زودی جنگ به پایان می‌رسد و پناهندگان به سوریه بازخواهند گشت اما با تداوم این جنگ ویرانگر زوایای پنهان مشکل آوارگان نمایان شد و این درک به وجود آمد که باگذشت زمان شانس بازگشت پناهجویان به کشورشان به تدریج ضعیف‌تر می‌شود.
چرا حوادث آلتین‌داغ غافلگیرکننده نبود؟
درواقع وقایعی که در آلتین‌داغ اتفاق افتاد اولی نیست. تحقیقات میدانی که در سال ۲۰۱۸ بر روی جامعه‌ی محلی و پناهندگان انجام‌شده نشان می‌دهد که بحران در حال افزایش است. طی مصاحبه‌هایی که پس از وقایع آلتین‌داغ صورت گرفت، مطرح شد که مردم محلی کامیون‌های کمک‌رسانی را که قصد داشتند به پناهجویان سوری آذوقه برسانند سنگ‌باران می‌کردند و سعی داشتند که از کمک‌رسانی به پناهجویان جلوگیری کنند. دلیل این برخورد اما به سال‌ها پیش بازمی‌گردد. ساکنان بخش‌های فقیر‌نشین آلتین‌داغ از وضعیت نامطلوب اقتصادی خود و حمایت مالی دولت از سوری‌ها به ستوه آمده بودند چرا که می‌دیدند شهرداری آنکارا از سال ۲۰۱۳ به پناهندگان سوری کمک میکند. یکی از مقامات شهرداری در این رابطه گفته بود: «ما مردم سوریه را شهروندان عادی خود می‌بینیم. آنها مانند سایر ساکنان آنکارا از خانه‌های نوساز در مراکز شهر و انواع خدمات شهرداری بهره‌مند هستند. به کودکان سوری که در مدارس دولتی تحصیل میکنند نوشت‌افزار و کفش و روپوش ارائه می‌شود».
در مصاحبه دیگری یکی از مقامات شهرداری در مورد پناهندگان گفت اظهار داشت: «بیشتر پناهندگان اکنون به نوعی شاغل هستند. این واقعیت مردم محلی را که با مشکل بیکاری و درآمد اندک دست به گریبان‌اند بیشتر تحریک میکند و نشان می‌دهد که این مشکل چقدر پیچیده است». در این زمینه شهرداری‌ها به عنوان نزدیک‌ترین واحد اداری به مردم وظایف مهمی بر عهده‌دارند. در تمامی شهرهایی که پناهجوی بیشتری دارد ایجاد واحدی مجزا در حوزه‌ی پناهجویان توسط شهرداری‌ها سبب می‌شود که مشکلات بهتر تشخیص داده شده و حل آنها تسهیل شود. با توجه به اینکه تعداد پناهجویان در آنکارا از مرز ۱۰۰هزار نفر فراتر رفته مهم است که شهرداری آنکارا و شهرداری آلتین‌داغ در محله‌هایی که بیشترین پناهندگان را در خود جای داده‌اند واحدی ایجاد کنند که مستقیم با پناهندگان در ارتباط باشند.
چرا شعارهای ضدپناهجویی قوی‌تر می‌شود؟
موضوع پناهجویان در سیاست ترکیه در ماه‌های اخیر تشدید شده است که دو عامل اصلی می‌تواند باعث این امر باشد. اول اینکه برخی از سیاستمداران (ناسیونالیست به گفته‌ی خودشان) ولی نژادپرست و رادیکال که پهلو به فاشیسم می‌زنند درگیر سیاستی شده‌اند که صرفاً هدفشان اقدام علیه پناهجویان است. برخی از سیاستمداران نیز سیاست‌های مبهم و پرنوسان احزاب جریان اصلی را در مورد پناهجویان به عنوان «فرصت» می‌بینند و بجای ارائه راهکارهای خلاقانه برای رفع مشکلات فزاینده اقتصادی و سیاسی و اجتماعی و زیست محیطی ترکیه که هر روز بیشتر آشکار می‌شود، به سوء استفاده از مشکل پناهجویان پرداخته و با ناامنی اجتماعی می‌خواهند توده مردم را تحریک کرده و به سیاست‌های خود جلب کنند.
اگرچه تاریخ جهان پر از نمونه‌هایی است از پیامدهای دردناک سخنان نفرت‌آفرین بر ضد گروه‌های «حاشیه‌ای» و «اقلیت»ها اما سیاستمداران ترکیه همواره به دلیل نگرانی از جایگاه شخصی و تشکیلاتی خود از این موضوع به عنوان ابزاری کارآمد سوء استفاده میکنند. از این رو ترکیه در این زمینه نه اولین است و نه آخرین.
دومین دلیل مهم افزایش افکار ضدپناهجویی افزایش مهاجرت از افغانستان به ترکیه است که طالبان روز به روز بر شدت آن می‌افزاید. قابل درک است که انتشار تصاویر موج بزرگ افغان‌ها در حال عبور از مرز و رسیدن به خاک ترکیه در مطبوعات باعث ایجاد نگرانی در افکار عمومی ترکیه می‌شود. این نگرانی‌ها با ترکیب تلخی از نژاد‌پرستی و نفرت در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته می‌شود که از جمله می‌توان به هشتگ پرطرفدار «پناهنده در کشورم نمی‌خواهم» اشاره کرد. جریان خطرناکی که در آن هشتگ‌های دیگری چون «دولت جمهوری ترکیه اردوگاه پناهندگان نیست» چندین بار در توییتر ترند شده و حتا به استادیوم‌های فوتبال نیز کشیده شده. اینها فقط موارد کوچکی از نفرت شهروندان ترکیه نسبت به پناهجویان است.
مطالعات میدانی چه می‌گویند
تحقیقات میدانی و آماری نشان می‌دهد که احساسات عمومی ضدپناهجویان در طول سال‌های اخیر افزایش چشمگیری یافته. نظرسنجی‌های عمومی در سال ۲۰۲۱ نشان داده نارضایتی مردم ترکیه از پناهجویان به ویژه پناهجویان سوری در حال افزایش است. در حالی که در نظرسنجی انجام‌شده در سال ۲۰۱۴ میزان افرادی که اعلام کردند سوری‌ها سربار هستند ۲۰ درصد بوده این رقم در سال ۲۰۱۷ به ۴۳ درصد و در سال ۲۰۲۱ به بیش از ۶۰ درصد رسیده است.
نتایج یک نظرسنجی دیگر نشاندهنده این است که ۶۷ درصد از مردم ترکیه خواهان آن هستند که مرزها به شکلی قاطعانه به روی پناهجویان بسته شود و حتا یک آواره و پناهجوی جدید به داخل این کشور راه داده نشود. ۲۴ درصد بر این باورند که باید هر پناهجوی جدیدی را راه داد و ۹ درصد هم در این مورد دیدگاهی ندارند به این معنی که از مجموع هر ۴ شهروند ترکیه تنها ۱ نفر راضی به پذیرش آواره و پناهجوی جدید است.
این آمار در مقایسه با رویکرد چند سال قبل مردم تفاوت جدی دارد به این دلیل که اوضاع اقتصادی ترکیه وارد بحرانی سهمگین شده و مشکلات معیشتی خانواده‌ها بسیار افزایش یافته. از سوی دیگر جامعه‌ی ترک از این موضوع نگران است که موج جدید پناهجویان افغان که اغلب مردان جوان بدون همراهی زنان و خانواده هستند، می‌توانند خود دست به هر اقدام ناهنجار و ضداجتماعی بزنند.
نگاهی به ارتباط مخالفان پذیرش پناهجویان با گرایش حزبی پاسخ‌دهندگان نیز ابعاد قابل توجهی از این موضوع را مشخص میکند:
طرفداران حزب جمهوریخواه خلق ۸۲ درصد مخالف
طرفداران حزب دموکراتیک خلق‌ها ۶۷ درصد مخالف
طرفداران حزب عدالت و توسعه ۶۰ درصد مخالف
طرفداران حزب حرکت ملی ۵۹ درصد مخالف
طرفداران حزب سعادت ۶۱ درصد مخالف
طرفداران حزب خوب ۸۵ درصد مخالف
گذشته از اینکه به این ترتیب اکثریت طرفداران این احزاب مخالف پذیرش پناهجویان هستند، جالب است که هواداران حزب سوسیال‌دموکرات و کمالیست «جمهوریخواه خلق» به رهبری کمال کلیچدار اوغلو با ۸۲ درصد و هواداران حزب ملی‌گرای «خوب» به رهبری مرال آکشنر با ۸۵ درصد بیشترین مخالفت با پذیرش پناهجویان را دارند که نشان می‌دهد این دو حزب که «ائتلاف ملت» را به وجود آورده‌اند به فضای پناهجوستیزی با هدف بازگرداندن آوارگان سوری به کشورشان دامن می‌زنند. در همین ارتباط حزب «عدالت و توسعه» که قدرت را در دست دارد در شرایطی است که به نظر می‌رسد رفته‌رفته ناچار می‌شود برای جلوگیری از ریزش هواداران خود و برای حفظ قدرت، از مفاهیم دینی و اسلامی در قضیه پناهجوپذیری فاصله بگیرد و بر کفه‌ی ناسیونالیسم ترک بیفزاید.
دلایل عبور از تحمل به عدم تحمل پناهجویان
سیر تحول از مدارا به عدم مدارا که طی سالیان گذشته در افکار عمومی ترکیه مشاهده‌شده بازتاب‌هایی در سیاست داخلی نیز داشته است. اگرچه هر دو حزب حاکم و گروه مخالف در سال‌های اول ورود پناهجویان سوری را پذیرفتند اما نگرش آنها پس از چند سال تغییر کرد. اکثر احزاب حاضر در مجلس ملی ترکیه هرچند با لحن‌های مختلف از اخراج جزئی یا کلی پناهجویان یا تشویق به بازگشت آنها حمایت میکنند اما این واقعیت که برخی از رهبران گروه‌های مخالف سیاست ضدپناهجویی را به عنوان شعار اصلی مطرح میکنند احتمالاً موضع احزاب جریان اصلی را نیز در این زمینه تشدید خواهد کرد چنانکه در ماه‌های گذشته در سخنان اعضا و رهبر حزب «جمهوری خلق» (CHP) نیز به وضوح دیده می‌شد.
پست‌های توییتری تحت عنوان «مردم در آنکارا و آلتین‌داغ آرام نخواهند گرفت» پس از حوادث این منطقه و با هشتگ پرطرفدار «سوری‌ها به سوریه» پس از رویدادهای اخیر نشان می‌دهد که نگرانی و نفرت شدیدی در افکار عمومی ترکیه نسبت به مسئله‌ی پناهجویان موج می‌زند. برخی از مردم ادعا میکنند که تهدیدات امنیتی از سوی پناهجویان متوجه آنهاست. برخی دیگر اظهار میکنند که پناهجویان باعث به خطر افتادن امنیت اقتصادی در این کشور خواهند شد و امنیت مرزها نیز از جمله مواردیست که اغلب به آن اشاره می‌شود.
چگونه می‌توان بر این مشکل غلبه کرد؟
در ابتدا برای تصمیم‌گیرندگان مهم است که برنامه‌های فعلی و آینده خود را در راستای موضوع پناهجویان به شکلی شفاف با مردم در میان گذاشته و به بحث بگذارند. همسایگان جنوبی و شرقی ترکیه کشورهایی هستند که دارای ثبات اقتصادی و امنیت سیاسی و اجتماعی نیستند؛ برای ترکیه یا هر کشور دیگری چه از لحاظ زیرساخت و چه از نظر فضای اجتماعی امکان‌پذیر نیست همه‌ی مهاجران کشورهای همسایه را که می‌خواهند زندگی بهتری داشته باشند بپذیرد. این مهم است که دولت‌ها حداکثر کمک را به پناهجویان تحت عنوان الزام اجرای تعهدات ناشی از معاهدات و حقوق بین‌الملل ارائه دهند اما در شرایطی که تمام ظرفیت‌های کشورهای خود را نیز در نظر بگیرند وگرنه بحرانی سیاسی و اجتماعی مانند ترکیه شکل خواهد گرفت.
در حالی که ۲۷ کشور عضو اتحادیه اروپا در مجموع یک میلیون پناهجوی سوری را پذیرفته‌اند قابل‌توجه است که ترکیه به تنهایی ۳٫۵ برابر بیشتر از کشورهای اتحادیه اروپا پناهنده دارد. این در حالیست که حفظ دائمی این وضعیت نابرابر و ناعادلانه با دیپلماسی و چک‌های صندوق پول اتحادیه اروپا برای «قشری خاص» از پناهجویان ترکیه بسیار دشوار است.
هرچند ترکیه در سال‌های اخیر سیاست سازگاری اجتماعی را برای تطبیق پناهجویان با جامعه‌ی ترک در پیش‌گرفته اما این روند همزیستی آنقدر کُند و حساس است که نمی‌توان آن را به حال خود رها کرد. برای اینکه مردم ترکیه به زندگی در صلح با پناهجویان عادت کنند باید سیاست‌های جدیدی را دنبال کرد. از یکسو برنامه درسی آموزش و پرورش می‌بایست بازنگری شود و از سوی دیگر تغییر در برنامه‌های رسانه‌ها در دستور کار قرار گیرد. برای اینکه مردم ترکیه زندگی مشترک با پناهجویان را بپذیرند بدیهی‌ست که ادغام باید در سطح محلی نیز صورت گیرد؛ اما سیاست ترکیه بیشتر به سمت تثبیت قدرت حاکم تمایل دارد تا تقویت جایگاه پناهجویان. از همین رو است گاهی لفاظی‌هایی را در جهت همراهی با جریان‌های نژادپرست ترکیه با هدف همراه کردن مردم که کاملاً در چارچوب سخنرانی‌های پوپولیستی قرار میگیرد از زبان مقامات حکومت می‌شنویم.
وقایع دردناک آلتین‌داغ، لفاظی‌های تانجو اوزجان شهردار بولو و سخنرانی‌های تبلیغاتی غلیچدار اوغلو رهبر حزب «جمهوریخواه خلق» به همراه دیدگاه‌های افکار عمومی در مواجهه با مفهوم پناهجو در ترکیه نشان می‌دهد که گفتمان‌های سیاسی و احساسی نسبت به پناهجویان بدون در نظر گرفتن زوایای انسانی آن چه تأثیر مخربی بر جامعه تُرک داشته است. رویدادهای اخیر زنگ خطریست برای همه چه در جایگاه شهروند ترکه و چه در جایگاه شهروند پناهجو؛ این روند بازی خطرناکی است که در پایان هر دو طرف بازنده‌اند؛ بنابراین برای ترکیه ضروری است که هرچه سریع‌تر در سیاست‌های خود در قبال پناهندگان بازنگری کند تا آنچه در حال وقوع است به نتیجه‌ی مطلوب بیانجامد. تصمیم‌گیرندگان باید بر روی یک سیاست جامع بر اساس مطالعات علمی و با در نظر گرفتن نیازها و نگرانی‌های پناهجویان و جامعه‌ی ترکیه کار کنند. اینگونه به نظر می‌رسد که زمان آن رسیده است تا در مورد یک سیاست مهاجرتی جدید مبتنی بر اصل کنوانسیون ۱۹۵۲ ژنو و منشور جهانی حقوق بشر تصمیمات جدی اتخاذ شود تا سایر بازیگران بین‌المللی را نیز مجبور کند که در کشیدن این بار سنگین و شکننده بااراده‌ای راسخ و نیتی صادقانه همراه شوند.
♦← انتشار مطالب دریافتی در «دیدگاه» و «تریبون آزاد» به معنی همکاری با کیهان لندن نیست.
حالا این همه سال ترک ها رفتن المان صداش این قدر در نمی یاد. به اون ها می گن نازی
کامل و دقیق بود ممنون
بادرود وخسته نباشید به عزیزانی که زحمت میکشند واطلاع رسانی میکنند به اعتقاد من اگر کشورهای مهاجر پذیر چه اروپایی و آمریکا وکانادا به طور شفاف اعلان کنند که مهاجر نمی پذیرن ویا حداقل به مدت پنج سال آینده از پذیرش معذورند اما شفاف حتی اونهایی که به طور قاچاق وارد اون کشورها میشوند را دیپورت کنند شاید این مهاجرتها کمتر بشه البته افرای هم هستند که واقعا باید حمایت بشن منظورم اونها نیست مرسی از محبت شما
واقعا باعث شرمندگی است که آخوندها بلایی به سر مردم آورده اند که دست به خودکشی به این شکل بزنند ????
درسته که مردم ترکیه با پناهجوها مخالفند و البته حق هم دارند چون صاحبان مشاغل خارجیها را با کمترین هزینه وبدون بیمه به کار میگیرند و اشتغال برای ترکها بسیار کم شده، ولی دولت اسلامگرای ترکیه اولا که خودش را در مقابل مسلمانهای پناهنده که غالبا افغان و سوری هستند مسئول میداند، دوما که بابت پناهنده ها از جامعه اروپا پول میگیرد،از طرفی افزایش جمعیت پناهندگان مسلمان در ترکیه به بر گرداندن فضای لاییسیته به فضای اسلامی هم کمک میکند که این یکی از اهداف اردوغان بوده و هست
اروپا بجای اینکه راههای بهتری نشون بده به ترکیه در مورد پناهندگان خودشون راهها را باز کنن ۲۷ تا کشور هست خودشون مدیریت کنن به پناهندگان چرا زیاد میپیچونید رو ترکیه هم فشار میاد