چندی پیش نشستی با شرکت سه هنرمند زن ایرانی که کارهای اخیرشان را به خیزش انقلابی مردم ایران اختصاص دادهاند در تالار «برونا»ی دانشکده پژوهشهای آسیایی و افریقایی دانشگاه لندن برگزار شد: هانیه دلاکروا هنرمند ایرانی- فرانسوی و هنرمندان ایرانی- بریتانیایی آناهیتا رضوانی راد و رُشی روزبهانی.
کتی شاهنده گرداننده نشست در آغاز برنامه گفت که این گردهمایی به زنان شجاع ایران و به روحیه رزمندهی آنان تقدیم میشود. این نشست بیشتر برای مخاطبین غیرایرانی تدارک دیده شده بود تا اطلاعاتی درباره کارهای هنری در پیوند با اعتراضات انقلابی مردم ایران که پس از قتل حکومتی مهسا امینی در اواخر شهریورماه ۱۴۰۱ وارد مرحله تازهای شد، در اختیار آنان قرار دهد. از همین رو کتی شاهنده توضیحاتی درباره کشته شدن مهسا امینی در ۱۶ سپتامبر ۲۰۲۲ داد که پس از دستگیری توسط گشت ارشاد به علت ضرب و جرح به کما رفت و پس از سه روز جان باخت. او با اشاره به نقش برجستهی زنان در این اعتراضات هم از نظر مشهود بودن حضور و تعداد و روانشناسی حاکم بر جنبش و تاکید بر حقوق آنان، این انقلاب را «فمینیستی» معرفی کرده و گفت که زنان ایران خود و صدایشان را در این جنبش متشکل ساختهاند تا بتوانند لحظات زنانگی انقلابی را تحقق بخشند و مخالفت و چالش خود را در برابر وضعیت موجود با صدای رسا اعلام کنند. شرکت آنان در اعتراضات مبارزهای است برای به رسمیت شناخته شدن حق زنان برای کسب آزادی و رسیدن به برابری حقوقی با مردان.
به گفتهی کتی شاهنده، زنان ایران این جنبش را با فداکاری و با بانگ بلند خود رهبری کردهاند و در جریان آن گفتمان فمینیستی را نه فقط وارد شعارها، مطالبات و تصاویر این جنبش کردهاند بلکه آنرا به جایگاه بالاتری نیز رساندهاند. زنان ایرانی در تعداد بیشمار بیرون آمدهاند و در اعتراضات خیابانی نقش غالب را داشتهاند و این ویژگیها به صورت مستند ثبت شده است. هنر اعتراض چه در ایران و چه در دیاسپورای ایرانی، نزد هنرمندان و نیز نزد شهروندان معمولی حیاتی نو یافته است. طیف وسیعی از هنرمندان و شخصیتها وارد میدان شدهاند و بهم پیوستهاند تا پشتیبانی خود را از این جنبش اعلام کنند و جایگاه برجستهای به آن در عرصه جهانی بدهند.
وی ادامه داد، این شخصیتها و هنرمندان نشان دادهاند که هنر میتواند وسیلهای پویا برای شکل دادن به ایدههای سیاسی و درگیر ساختن مردم با آنها شود و در خدمت ایرانیان در مبارزه جاری خود علیه رژیم قرار گیرد.
کتی شاهنده در پایان سخنان خود گفت که مفتخراست سه هنرمند زن را که زندگی و آثار اخیر خود را به این جنبش و مبارزه جاری اختصاص دادهاند به حضار معرفی کند. او سپس از هانیه دلاکروا هنرمند ایرانی – فرانسوی درخواست کرد پشت تریبون قرار گیرد.
هانیه دلاکروا ابتدا توضیح داد که روانشناس و هنرمند است و نقش خود را بیشتر در آگاه کردن غیرایرانیان از وقایع جاری در ایران میبیند. بدین منظور کارهای گرافیک خود را که خلاصه میشود به «هشتگ مهسا امینی» به صورت ابتکاری در نقاط مختلف و اماکن پررفت و آمد و دانشگاهها در شهرهای مختلف فرانسه نصب کرده تا توجه مردم را به «جنبش مهسا» جلب کند.هانیه دلاکروا با نقل داستانی کوتاه درباره پرنده کوچک و میمونی که در جنگلی که طعمه حریق شده صحبتی بین آنها در میگیرد سخنان خود را به پایان رساند. پرنده کوچک در منقار کوچکش آب جمع میکرد و روی شعلههای بزرگ آتش خالی میکرد. بعد ازچندی میمون به او میگوید دیوانه شدهای با این کار تو که آتش به این بزرگی خاموش نمیشود. پرنده کوچک در پاسخ میگوید که احتمالاً آتش خاموش نمیشود ولی حداقل میتوانم بگویم که سهم و تلاش خود را ادا کردهام. هانیه دلاکروا گفت که نقش و سهم خود را در آگاه ساختن فرانسویان در مورد خیزش انقلابی مردم اینگونه میبیند. او در پایان افزود که به خاطر همین تلاشها و استمرارش در آگاهیرسانی بوده که در روزی که قرار بود در پارلمان فرانسه مصوبهای در حمایت مردم ایران گذرانده شود به پارلمان این کشور دعوت شده است. ۱۴۹ نماینده مجلس از چپ تا راست در این جلسه حاضر بودند که همگی آنان رای مثبت به این مصوبه دادند و این امر در تاریخ پارلمان فرانسه پدیدهای بینظیر است.
سخنران بعدی این نشست آناهیتا رضوانی راد بود. او به اطلاع حاضران رساند که عکسهای قربانیان جنبش را به نقاشان مختلفی از ملتهای مختلف داده تا آنها کارهایی در این رابطه خلق کنند. تا حال حدود ۵۰ پرتره کشیده شده که او تمامی آنها را روی کارت به چاپ رسانده است. در پشت کارتها هم «بار»هایی چاپ شده که مردم میتوانند اسکن کنند و به اطلاعاتی در دنیای مجازی در مورد این جنبش و هر یک از قربانیان دست یابند. علاوه بر این، از نحوه کمک به جنبش مردم ایران اطلاع پیدا کنند. آناهیتا رضوانی راد افزود که در شب یلدا نمایشگاهی سیار متشکل از این پرترهها در میدان پیکادلی لندن به منظور بزرگداشت قربانیان جنبش برگزار کرده که مورد استقبال خوبی قرار گرفت. سخنران گفت که با دوستانش این محل پر رفت و آمد در لندن را انتخاب کردند تا بتواند با مردم در مورد وضعیت ایران تبادل نظر داشته باشند. همزمان با نمایشگاه، موسیقی مربوط به انقلاب پخش شده و شعارهایی هم داده شده است.
سخنران سپس افزود که نمایشگاه سیار را به شهر منچستر نیز برده و در برابر بنای یادبود به خاک افتادگان جنگ جهانی دوم برپا کردهاند زیرا به نظر آنها برگزاری این نمایشگاه در این محل بسیار پُرمعناست. رضوانی راد گفت که بطور تقریبی میتوان گفت که از هر ۵ نفر یک نفر در منچستر هیچ ازاطلاعی از اتفاقات و وضعیت جاری در ایران نداشت.
سخنران گفت که مکان بعدی نمایشگاه سیار، مرکز معتبر باربیکن در لندن بوده که متاسفانه اجازه برپا کردن این نمایشگاه را به آنان ندادند. بهانه این بوده که باربیکن نمیتواند وارد مسائل سیاسی شود. رضوانی راد افزود که انتخاب باربیکن به آن دلیل بود چون همزمان نمایشگاهی از آثار سهیلا سخنوری با موضوع زنان پُرآوازه ایرانی قبل از انقلاب در آنجا برگزار میشد و فکر کردهاند که بازدیدکنندگان ایرانی و یا غیرایرانی علاقمند به رویدادهای ایران را میتواند در این میان جذب کند.
آناهیتا رضوانی راد افزود از جمله کمکهایی که مردم میتوانند به جنبش مردم ایران برای آزادی بکنند امضای بیانیه و وارد کردن فشار به نمایندگان پارلمان جهت گذراندن مصوبههایی مانند تروریستی اعلام کردن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است.
به دنبال این توضیحات، وی نقاشیها و نقاشان پروژه را معرفی کرد و اطلاعاتی هم در مورد قربانیان و نحوه کشته شدن آنان به حاضران ارائه داد. سخنران از دولتهای غربی نیز گلایه کرد که با وجود اطلاعاتی که سازمانهای مدافع حقوق بشر در مورد نقض فاحش حقوق بشر توسط رژیم ایران در اختیار آنها قرار دادهاند، هنوز اقدامی قاطع در برابر جمهوری اسلامی انجام ندادهاند. سخنران از چهار معترضی که اعدام شدند، محسن شکاری، مجیدرضا رهنورد، محمدمهدی کرمی و محمد (کیان) حسینی، نیز صحبت کرد و نحوه فریبکارانه صدور حکم اعدام توسط دستگاه قضایی جمهوری اسلامی را افشا نمود.
هنرمند سوم در این جلسه رُشی روزبهانی بود که او هم در لندن اقامت دارد ولی به دلیل بیماری از راه دور در جلسه شرکت یافت. رُشی روزبهانی از هنرمندان شناخته شده در پیوند با «انقلاب زن، زندگی، آزادی» است. به گفتهی کتی شاهنده گردانندهی نشست، کارهای گرافیکگونهی این هنرمند به شناسنامه این انقلاب در دنیا تبدیل شده است.
درهمین ارتباط خود هنرمند در مورد هر یک از آثارش توضیحتی داد. کارهای او فقط یادبود و تقدیری از قربانیان انقلاب ملی کنونی نیست تا خاطره آنان در اذهان مردم حفظ شود بلکه گرامیداشت شهروندانی هم هست که زحمات زیادی کشیدهاند و فداکاریهای زیادی برای شناساندن این انقلاب به مردم ایران و جهان کردهاند و اکنون در زندان بسر میبرند؛ از جمله نیلوفر حامدی و الهه محمدی خبرنگارانی که در افشای قتل حکومتی مهسا امینی نقش داشتهاند. او هنگام نمایش تابلوی نیلوفر حامدی و الهه محمدی توضیحاتی در مورد کار باارزش خبررسانی نیلوفر حامدی در مورد قتل مهسا و وضعیت والدین وی داد.
افرون بر بُعد سیاسی و افشاگرانه آثار هنری این هنرمندان زن، خصوصیت مهم دیگر در آثار آنان، توجه زیاد به ابعاد انسانی و تراژیک رویدادهای ایران است. از جمله الهه محمدی خبرنگاری است که برای پوشش بُعد تراژیک جان باختن مهسا، به منظور شرکت در مراسم خاکسپاری وی به سقز سفر کرد و در آنجا دستگیر شد.
رُشی روزبهانی گفت که رژیم نمیخواهد که نام قربانیان و قهرمانان فداکاری که اکنون در زندان هستند در ذهن مردم زنده باقی بماند. این قهرمانان سودای قهرمان شدن نداشتند ولی در این راه ثابتقدم بودند بنابراین ارزش کار آنان باید شناخته شود و به ازخودگذشتگی آنان ارج نهاده شود و نام آنان در ذهن ما باقی بماند.
علاوه بر پرتره قربانیان و قهرمانان انقلاب، آثار این هنرمند شامل ثبت لحظات حماسی در این خیزش نیز هست. روزبهانی نیز این انقلاب را انقلابی تحت رهبری زنان میداند.
اثر دیگری که این هنرمند با استفاده از عکسی که در دانشگاه «الزهرا» (مدرسه عالی دختران) گرفته شده بود خلق کرده شاهدی است بر ماهیت کثرتگرا و آزادمنش این انقلاب. در این اثر دانشجویی چادری موهای دانشجویی بیحجاب را میبافد. این اثر بسیار نمادین نشان میدهد که تمام زنان جدا از عقاید مذهبی و نوع پوشش خود، در این انقلاب همراه یکدیگر هستند.
به باور این هنرمند، هرچند که این انقلاب در اعتراض به حجاب اجباری شروع شد ولی در تداوم خود به چیزی فراتر از مخالفت با حجاب اجباری ارتقا یافته است.
کار دیگری از این هنرمند با الهام از نقاشی معروف ژاپنی است که موج بزرگی را نشان میدهد که دربرگیرنده موضوع اعدام جوانان بیگناه در جریان انقلاب ملی ایران است. یکی از آخرین آثار رُشی روزبهانی اثری است که با الهام از مقاومت دانشآموزان در برابر پخش گازهای سمیدر مدارس خلق شده است. همچنین یکی از آثاری که این هنرمند در پایان سخنان خود برای حاضران به نمایش گذاشت، در گرامیداشت ۱۲۰ سال مبارزه زنان ایران برای رسیدن به حقوق برابر بود. رُشی روزبهانی اظهار امیدواری که زنان ایران به زودی با این انقلاب به آزادی و برابری حقوقی دست پیدا کنند.