سازمان بهزیستی کشور در اقدامی عجیب و به دلیل کمبود بودجه اعلام کرده کودکان بالای پنج سال و بیمار را در فرایندی سریع و در کمتر از ۴۵ روز به خانواده‌های متقاضی فرزندخواندگی خواهد سپرد. این در حالیست که قوانین فرزندخواندگی در جمهوری اسلامی به شدت پیچیده و فرایند فرزندخواندگی روندی طولانی و چند ساله دارد.
فاطمه ارزانیان معاون امور اجتماعی بهزیستی استان تهران اعلام کرده که «در خصوص فرزندخواندگی فرزندان نیازمند پیگیری درمان و فرزندان بالای ۵ سال سن، خارج از نوبت و در کمتر از ۴۵ روز فرزند را به آغوش و کانون گرم خانواده‌های واجدالشرایط بسپاریم.»
معاون امور اجتماعی بهزیستی استان تهران از افزایش ۸۰ درصدی فرزندخواندگی در سال گذشته نسبت به سال پیشتر خبر داده و گفته که «از میان ۵۰۰ کودکی که در سال گذشته به فرزندخواندگی سپرده شدند، حدود ۴۲۸ فرزند به زوجین بدون فرزند، حدود ۱۶ فرزند به سرپرست منحصر (بانوی مجرد) و ۵۶ فرزند به زوجین دارای فرزند واگذار شدند.»
فاطمه ارزانیان افزوده که «۴۶ فرزند نیازمند پیگیری درمان بودند و سال گذشته خانواده‌هایی با قلب‌های رئوف و بزرگ برای این امر خطیر، در مسیر خیر قدم نهادند و به یاری فرزندان نیاز به پیگیری درمان شتافتند.»
بر اساس اعلام معاون امور اجتماعی بهزیستی استان تهران تعداد کودکان صفر تا ۱۸ سال در ۳ شیرخوارگاه و ۸۲ خانه نگهداری کودکان و نوجوانان استان دائما درحال تغییر است اما به طور کلی در حال حاضر حدودا ۱۶۰۰ فرزند در مراکز نگهداری استان تهران ساکن هستند.
این مقام سازمان بهزیستی درباره علت ایجاد شرایط ویژه برای سپردن کودکان بیمار بالای پنج سال به خانواده‌های متقاضی فرزندخواندگی توضیح نداده اما به نظر می‌رسد کمبود بودجه سازمان بهزیستی و ناتوانی دولت در پرداخت هزینه رمان این کودکان علت این اقدام باشد.
اینهمه در حالیست که فرایندی پیچیده و قوانین سختگیرانه‌ای از جمله «التزام اعتقاد متقاضیان به ادیان مصرح» یعنی اعتقاد به یکی از ادیان مورد قبول جمهوری اسلامی در قانون اساسی، برای پذیرش تقاضای فرزندخواندگی وجود دارد.
جدا از اعتقاد به یکی از ادیان مورد تأیید جمهوری اسلامی، مواردی مانند عدم مصرف نوشیدنی الکلی نیز از سوی کارشناسان دادگستری و بهزیستی مورد بررسی قرار می‌گیرد. خانواده متقاضی فرزندخواندگی باید بیمه پایه داشته باشند و بخشی از اموال خود را به نام کودک کنند. از سوی دیگر حتی اگر زوجی واجد شرایط فرزندخواندگی باشند، زمان واگذاری طولانی است و برخی خانواده‌ها سالها در انتظار پذیرش فرزند هستند.
فعالان حقوق کودک معتقدند قوانین سختگیرانه و روند طولانی واگذاری کودکان یکی از دلایل خرید و فروش غیرقانونی نوزادان در ایران است. اکنون این پرسش مطرح است که اگر سازمان بهزیستی به قوانین سختگیرانه اعتقاد دارد چرا کودکان بیمار بالای پنج سال را در عمل به حراج گذاشته و سختگیری برای واگذاری این کودکان ندارد؟
بر اساس قوانین جمهوری اسلامی ایران، دختران مجرد بالای ۳۰ سال تنها می‌توانند برای فرزندخواندگی دختران درخواست دهند. همچنین در صورت فوت یکی از زوجین یا طلاق آنها، این سازمان بهزیستی است که تصمیم می‌گیرد کودک به یکی از زوجین یا شخص ثالث سپرده شود.
بر مبنای این قانون، مردان پس از مرگ یا طلاق همسر مجرد محسوب می‌شوند و امکان به سرپرستی گرفتن کودکان را ندارند؛ بنابراین امکان نگهداری فرزند هم از آنان سلب می‌شود. در صورتی که فرزند پسر باشد و پدر فوت کند هم مادری که مجرد شده است، دیگر امکان سرپرستی پسرش را ندارد و حق سرپرستی طفل از او گرفته می‌شود.
سعید بابایی مدیر کل امور کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی کشور دی‌ماه گذشته اعلام کرده بود که با اشاره به اینکه ۲ هزار کودک سالانه واجد شرایط فرزند خواندگی می‌شوند، گفت: حدود ۳۰ هزار خانواده در فرایند فرزندخواندگی هستند.
سعید بابایی در توجیه زمان طولانی و چند ساله خانواده‌ها برای پذیرش سرپرستی کودک گفته که «فرزندخواندگی مراحل مختلفی دارد که برخی در سازمان بهزیستی و برخی در سازمان‌های دیگر مانند ثبت احوال، پزشکی قانونی، پلیس و مرجع قضائی صورت می‌پذیرد. بنابراین زمان صرف شده ترکیبی از این زمان هاست. البته باید این را نیز در نظر داشت که بخش اعظمی از زمانی که خانواده در انتظار کودک است به این دلیل است که باید کودکی شرایط رفتن به فرزندخواندگی را داشته باشد تا واگذار شود. طبیعتاً خانواده‌ای که بر دریافت نوزاد برای فرزندخواندگی اصرار می‌ورزد ممکن است چند سال در صف انتظار باشد تا کودکی برای واگذاری به ایشان یافت شود.»
سعید بابایی همچنین روز دوشنبه ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۲ اعلام کرد که یکی از مهم‌ترین متقاضیان فرزندخواندگی در کشور، دختران مجرد هستند. سال گذشته ۴۶ دختر مجرد در کشور، سرپرستی ۴۶ کودک را به عهده گرفتند.
به گفته بابایی، کودکانی که این افراد به فرزندخواندگی می‌پذیرند، دخترانِ بالای ۵ سال هستند. بیشتر متقاضیان مجرد ساکن ۵ استان تهران، خراسان‌رضوی، اصفهان، البرز و فارس هستند.
او توضیح داده که «شرایط عمومیِ سپردن فرزند به دختران مجرد مثل شرایط سپردن فرزند به سایر خانواده‌ها است. با این تفاوت که خانواده‌های بدون فرزند بر اساس قانون مصوب سال ۱۳۹۲ در اولویت نخست قرار دارند.»
مدیر کل امور کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی کشور افزوده که «میزان تقاضای فرزندخواندگی ازسوی دختران مجرد همواره روند نسبتا ثابتی دارد. این متقاضیان از سال ۱۳۹۹ تا سال ۱۴۰۱ سالانه حدود ۹ درصد از کل متقاضیان را تشکیل می‌دهند و بیشتر این متقاضیان هم ساکن استان‌های تهران، خراسان رضوی، اصفهان، البرز و فارس هستند.»
سعید بابایی با بیان آخرین آمارهای تقاضا و پذیرش فرزندخواندگی گفته که میزان تقاضای فرزندخواندگی در سال گذشته رشد پنج درصدی داشته و افزوده که «در سال ۱۴۰۱ تعداد ۲۳۰۰ خانواده متقاضی با احکام فرزندخواندگی و امین موقت صاحب فرزند شدند. از این تعداد ۲۰۷۵ خانواده بدون فرزند (اولویت اول)، ۴۶ بانوی مجرد (اولویت دوم) و بقیه، خانواده‌های دارای فرزند (اولویت سوم) بودند.»
یکی از نکات قابل توجهی که از سوی مدیر کل امور کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی کشور مطرح شده پس دادن کودکان از سوی افرادی است که آنها را به فرزندخواندگی پذیرفته‌اند. او گفته که «از بین ۲۳۰۰ مورد فرزندخواندگی که تقریبا سالانه انجام می‌گیرد، حدود ۳۰ تا ۴۰ خانواده، فرزندانی را که به سرپرستی گرفته‌اند، پس می‌دهند که به نظر ما حتی یک مورد هم اضافی و دردناک است.»
به نظر می‌رسد این آسیب نتیجه سختگیری و کنکاش سازمان بهزیستی و دیگر نهادهای دخیل در روند فرزندخواندگی در اعتقادات مذهبی و سبک زندگی متقاضیان است، بجای اینکه آنها آمادگی روحی و روانی متقاضیان فرزندخواندگی، شناخت و آگاهی آنها از قبول این مسئولیت و… را مورد توجه قرار دهند!
