بنا به اعلام مرکز آمار کشور بخش کشاورزی در ۱۲ ماهه ۱۴۰۱ رشد منفی ۴/۴ درصدی را ثبت کرده است. از سوی دیگر شاخص توسعه انسانی در ارتباط با سواد نیروی کار فعال کشاورزی نیز وضعیت مساعدی ندارد و فقط شش درصد از جمعیت شاغل کشاورزی کشور بالاتر از دیپلم سابقه تحصیل دارند.
مرکز آمار ایران به تازگی گزارشی از رشد اقتصادی در سال ۱۴۰۱ منتشر کرده که نشان می‌دهد تغییر چندانی را با سال قبل ثبت نکرده اما رشد اقتصادی کشاورزی به کمترین سطح خود در یک دهه رسیده است.
مرکز آمار کشور اعلام کرده است که در سال ۱۴۰۱ رشته فعالیت‌های گروه کشاورزی منفی ۴/۴، گروه صنایع و معادن مثبت ۶/۴ و گروه خدمات مثبت ۴/۴ درصد نسبت به سال قبل، رشد داشته است.
هر چند مشخص نیست که ادعای رشد اقتصادی مثبت برای گروه صنایع و معادن و خدمات تا چه اندازه درست است اما اعلام عدد رشد منفی برای بخش کشاورزی برای دومین سال پیاپی هشداری مهم در تولید مواد غذایی و امنیت غذایی کشور است.
نرخ منفی ۴/۴ در شرایطی است که در طول این سالها بخش کشاورزی تنها بخش اقتصادی بود که در یک دهه منتهی به سال ۱۴۰۰ همواره رشد مثبت داشته بطوری که رشد ارزش افزوده این بخش از ۳ درصد در سال ۹۲ به ۸/۸ دهم درصد در سال ۹۹ رسیده بود.
از سال گذشته اما بخش کشاورزی رشد منفی داشته و این در حالیست که این بخش از اقتصاد کشور، سهم ۱۶ درصدی از اشتغال دارد.
داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد ۷۲/۸ درصد جمعیت شاغل کشاورزی کشور در زراعت و باغداری، ۲۰/۵ درصد در دامپروری، پرورش آبزیان و… فعالیت دارند. ۶/۱ درصد در حوزه ماهیگیری فعال و ۰/۶ درصد نیز در جنگلداری فعال هستند. گرچه داده‌های مرکز آمار نمی‌گوید که بیشترین رکود در کدام بخش کشاورزی کشور اتفاق می‌افتد اما به نظر این موضوع با تکرار طی دو سال متوالی، چالشی حقیقی در بخش کشاورزی را نشان می‌دهد.
اعداد مرکز ملی آمار در حالی بر درگاه ملی آمار منتشر شده است که بانک مرکزی هنوز اعداد رشد اقتصادی ۱۲ ماهه سال ۱۴۰۱ را اعلام نکرده است. اما سال گذشته اختلاف قابل توجهی میان اعداد اعلامی از سوی مرکز ملی آمار و بانک مرکزی وجود داشت.
طبق برآورد مرکز آمار ایران ۱۶/۳ درصد از کل شاغلان کشور را تشکیل می‌دهند که طبق برآورد و محاسبات سال ۱۴۰۱ این رقم شامل ۳ میلیون ۸۰۰ هزار نفر از شاغلان فعال است که بیش از ۷۰ درصد آن را جمعیت روستایی تشکیل می‌دهد.
بر اساس این گزارش «پیری جمعیت روستایی ثابت کشور» یکی از دلایل نسبت اندک فعالان اقتصادی و نیروی کار بخش کشاورزی به نسبت جمعیت است.
«شاخص توسعه انسانی نیروی کار حاضر در سطح فعالیت کشاورزی ایران» نیز از سوی مرکز آمار مورد بررسی قرار گرفته که شامل کلیه مشاغل حوزه‌های کشت و زرع ، باغداری، دامپروری و طیور داری، پرورش آبزیان و ماهیگیری و شکار است.
بر اساس این اعداد ۲۳ درصد از کل شاغلان بخش کشاورزی کشور زیر ۴۰ سال سن دارند و سن نیروی کار فعال در بخش کشاورزی ایران با احتساب عشایر کشور بسیار بالاست زیرا حدود ۷۷ درصد جمعیت شاغل در این حوزه بین ۴۰ تا ۸۰ سال سن دارند. حدود ۵۵ درصد از کل شاغلان بخش کشاورزی طبق آخرین آمار مرکز آمار (تا سال ۱۳۹۴) در سن بازنشستگی (یعنی بالای ۵۰ سال) قرار دارند که این خود باعث کاهش بهره‌وری در این حوزه شده است؛ با توجه به اینکه مرکز آمار ایران آمارهای مربوط به سن فعالان در بخش کشاورزی را به روز نکرده اما با توجه به رشد اقتصادی منفی و کاهش تولید در بخش کشاورزی می‌توان پیش‌بینی کرد که رقم ۵۵ درصدی فعالان بخش کشاورزی که در سن بازنشستگی قرار دارند اکنون با گذشت شش سال افزایش یافته باشد.
همچنین شاخص توسعه انسانی در بحث سواد نیروی کار فعال کشاورزی نیز وضعیت مساعدی ندارد. ۳۴ درصد از جمعیت روستایی و عشایر کشور طبق برآورد تا سال ۱۳۹۸ بی‌سواد، ۳۵ درصد دارای سواد سیکل (تا پایان دبستان) و ۲۵ درصد راهنمایی، دبیرستان و پیش دانشگاهی هستند. طبق این آمار، تنها شش درصد از جمعیت شاغل کشاورزی کشور بالاتر از دیپلم سابقه تحصیل دارند.
آمارگیری سال ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ مرکز آمار نشان می‌دهد؛ ۷۲/۸ جمعیت شاغل روستایی کشورمان ایران در بخش کشاورزی در زراعت و باغداری، ۲۰/۵ درصد در دامپروری، پرورش آبزیان و ماکیان، شکار و… فعالیت دارند. ۶/۱ درصد در حوزه ماهیگیری فعال بوده و ۰/۶ درصد نیز در جنگلداری فعال هستند.
از سوی دیگر آمارها نشان می‌دهد که در سال گذشته تولید ایران در بخش کشاورزی حدودا ۴/۴ درصد کمتر از سال قبل شده است. این بیشترین کاهش تولید کشاورزی از ابتدای سال ۱۳۹۰ تا کنون بوده و همچنان نیز ادامه داشته است. این رقم حدودا برابر با ۴۸ هزار و ۸۰۸ میلیارد تومان بوده و کاهش قابل توجهی را در این سالها تجربه کرده است.
با توجه به آنکه نرخ بیکاری نیز در این شاخص مسیری نزولی را ثبت کرده و در سال‌های متوالی یک دهه کاهشی شده می توان گفت وضعیت تولید و رشد اقتصادی در این بخش همچنان خطرناک است.
اشتغال در بخش کشاورزی ایران منفی شد؛ هر دو دقیقه یک روستایی کشاورزی را رها می‌کند
مرکز آمار ایران نیز اردیبهشت امسال گزارش داد که از اشتغالزایی خالص ۲۶۲ هزار و ۷۱۶ نفر در زمستان گذشته می‌دهد؛ در همین حال شمار زیادی از شاغلان نیز به دلیل مشکلات بنگاه‌های اقتصادی اخراج و بیکار شده‌اند. در این میان بخش کشاورزی با وضعیتی هشدارآمیز روبرو شده بطوریکه در هر دو دقیقه یک روستایی کشاورزی را رها می‌کند.
آمارها نشان می‌دهد سهم بخش کشاورزی از بازار کار طی پنج سال اخیر حدود ۳ درصد کاهش یافته و کشاورزان به بخش‌های صنعتی و خدماتی روی آورده‌‌اند. بررسی روند وضعیت اشتغال در بخش کشاورزی طی زمستان پنج سال اخیر نشان می‌دهد، سهم اشتغال بخش کشاورزی از بازار کار از ۱۶ درصد در زمستان ۱۳۹۷ به حدود ۱۳ درصد در زمستان ۱۴۰۱ رسیده است. این سهم در ۱۸ سال پیش ۲۰/۸ درصد بود.
آمارهای ارائه شده از سوی مرکز آمار ایران از ریزش ۱۰ برابری نیروی کار کشاورز بخش روستایی در برابر بخش شهری حکایت دارد. بر این اساس، طی پنج سال اخیر بطور میانگین سالانه ۱۲۳ هزار کشاورز روستایی، کشاورزی را رها کرده‌اند و تعداد شاغلان کشاورز روستایی از ۲ میلیون و ۸۱۸ هزار نفر در زمستان ۱۳۹۷ به ۲ میلیون و ۲۰۲ هزار نفر در زمستان ۱۴۰۱ رسیده است.
کیهان لندن تیرماه ۱۴۰۱ در گزارشی به رشد منفی در بخش کشاورزی ایران پرداخته از تهدید جدی امنیت غذایی ایران خبر داده بود. آمارهای رسمی اقتصادی نشان می‌داد رشد اقتصادی بخش کشاورزی در سال ۱۴۰۰ به منفی ۳/۷ درصد رسیده بود؛ در حالی که رشد اقتصادی بخش کشاورزی در سال ۹۹ رشد مثبت ۳/۵ درصدی داشته است. مقایسه این دو رقم نشان می‌دهد که رشد اقتصادی بخش کشاورزی طی یک سال بیش از هفت درصد سقوط کرده است.
همه آمارهای استخراج شده از سوی نهادهای وابسته به دولت در حالی از وضعیت رو به افول کشاورزی در ایران حکایت دارد که در برنامه هفتم توسعه که به تازگی از سوی دولت به مجلس شورای اسلامی تقدیم شده برای افزایش سطح دانش و فناوری در بخش کشاورزی و جذب نیروی جوان در این بخش هیچ برنامه‌ای ندارد. این در حالیست که در برنامه‌های بالادستی جمهوری اسلامی همواره عنوانی چون «استقرار نظام کشاورزی دانش‌بنیان» نیز تکرار شده است؛ عناوینی که آمارها نشان می‌دهد فقط روی کاغذ نوشته شده و برای دستیابی به آنها اراده و تلاشی وجود نداشته است!
رحمت الله نوروزی نایب رئیس کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی نیز پیشتر با انتقاد از برنامه هفتم توسعه گفته بود که چالش‌های بسیار جدی در حوزه آب و کشاورزی داریم که نیازمند صرف بودجه و راهکارهای جدید است و برنامه هفتم مشکل بخش کشاورزی را حل نمی‌کند و نیازمند مدیریت راهبردی در این حوزه است.
صفدر نیازی شهرکی معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی نیز اول خردادماه امسال تدوین نقشه راه خاک‌های کشور در برنامه هفتم توسعه را ضروری دانسته و گفته بود که «منابع خاک کشور و بهره‌برداری از آن ظرفیتی برای دستیابی به امنیت غذایی است که باید مورد بررسی قرار گرفته و براساس آن الگوی کشت طراحی شود.»
