ورود بی‌برنامه و بی‌نظارت مهاجران از کشورهای اطراف به ایران به معضلی جدی تبدیل شده است. در حالی که مقامات جمهوری اسلامی کوچکترین توجهی به این روند آسیب‌زننده ندارند، کارشناسان نسبت به آن هشدار داده و کارزاری درباره درخواست مردم برای پاسخگویی مسئولان نسبت به این موضوع با امضای چند هزار نفر فعال شده است.
جمهوری اسلامی در حالی شرایط زندگی روزمره برای شهروندان را دشوار و به موج گسترده و بی‌سابقه مهاجرت دامن زده که در آنسو بدون نظارت و حتی عامدانه ایران را به مقصد مهاجران غیرقانونی منطقه تبدیل کرده است. گزارش‌ها از حضور میلیون‌ها مهاجر غیرقانونی و قانونی از کشورهای شرقی و غربی از جمله افغانستان و پاکستان و عراق در ایران حکایت دارد که بی‌ضابطه، و بدون برنامه‌ریزی و نظارت در ایران ساکن شده و مشغول کار و زندگی هستند؛ موضوعی که برخی کارشناسان از آن به عنوان مین‌های عمل نکرده در قلب شهرهای کشور یاد می‌کنند.
سال‌هاست که ایران مقصد نخست مهاجران افغانستانی است که برخی از آنها در ایران ساکن شده و برخی دیگر به امید رسیدن به اروپا و آمریکا، به صورت قانونی و غیرقانونی راهی ترکیه می‌شوند. اینهمه در حالیست که طی دو سال گذشته گزارش‌های مختلفی از افزایش جمعیت مهاجران در ایران از کشورهای اطراف منتشر شده است؛ مهاجرانی که بسیاری از آنها غیرقانونی به ایران وارد شده یا بعد از اتمام ویزا و در نبود نظارت‌های قانونی از سوی حکومت، در ایران ماندگار شده‌اند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که شمار مهاجران غیرقانونی آنقدر زیاد است که هیچ آمار مشخصی از آنها وجود ندارد. درباره اتباع افغانستانی که پس از استقرار دوباره‌ی حکومت طالبان در افغانستان و طی دو سال گذشته وارد ایران شده‌اند هم آمار مشخصی در دست نیست. هرچند برخی گزارش‌های غیررسمی شمار اتباع افغانستانی حاضر در ایران را ۱۰ تا ۱۵ میلیون نفر عنوان می‌کنند اما این رقم معادل بیش از ۲۵ درصد از جمعیت افغانستان است که رقمی غیرمعقول به نظر می‌رسد.
ورود بیش از یک و نیم میلیون مهاجر افغانستانی به ایران طی دو سال اخیر
آخرین سرشماری که از سوی جمهوری اسلامی برای شمار افغانستانی‌های مقیم ایران انجام شد و شامل افرادیست که با کارت اقامت و به صورت قانونی در ایران حضور داشتند، هفت سال پیش صورت گرفته است. این سرشماری آمار افغانستانی‌های مقیم ایران به صورت قانونی را حدود یک میلیون و ۶۰۰ هزار نفر عنوان می‌کرد.
اینهمه در حالیست که همواره طی هفت سال گذشته ورود قانونی و غیرقانونی افغانستانی‌ها به ایران ادامه داشته و به ویژه با تشکیل حکومت طالبان و از دو سال پیش موج ورود مهاجران آن کشور به ایران افزایش یافته بطوری که حتی آمار ورود ۱۰ هزار نفر طی یک روز نیز گزارش شده که البته امکان راست‌آزمایی آن وجود ندارد.
آنچه مشخص است از هفت سال پیش تا کنون جمعیت افغانستانی‌ها در ایران به شدت افزایش یافته است. کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد در گزارشی اعلام کرده که طی یک سال پس از استقرار طالبان در ایران حدود یک میلیون افغانستانی به ایران وارد شدند. این رقم شامل ورود رسمی افغانستانی‌ها به کشور است. این گزارش اعلام کرده که ورود افغانستانی‌ها به ایران در حالی بوده که ایران پس از استقرار طالبان در افغانستان در تابستان ۲۰۲۱، تنها سهمیه پناه دادن به ۳۰۰۰ نفر افغانستانی را از سازمان ملل دریافت کرده بود.
در نبود آمارهای رسمی، ابراهیم رئیسی چند ماه پس از استقرار طالبان در افغانستان و در فروردین ۱۴۰۱ اعلام کرد چهار میلیون افغانستانی در ایران حضور دارند. همزمان اما حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه دولت رئیسی تعداد افغانستانی‌های حاضر در ایران را پنج میلیون نفر عنوان کرد. در حالی که این دو رقم آمار افغانستانی‌هایی است که به صورت قانونی در ایران حضور داشتند اما باز هم اختلاف یک میلیون نفری در آمار مقامات دولت نشان از نداشتن آمارهای رسمی توسط مقامات ارشد جمهوری اسلامی است! در شرایطی که طی یک سال و نیم گذشته همچنان موج ورود افغانستانی‌ها به ایران ادامه داشته و شمار زیادی از شهروندان این کشور به صورت غیرقانونی وارد ایران شده و در آمارهای رسمی حضور ندارند، شمار افغانستانی‌های مقیم ایران قطعاً بیش از آمارهای ارائه شده از سوی دولت است. برخی آمارهای غیررسمی از وجود دست‌کم ۸ میلیون افغانستانی در ایران حکایت دارند.
اما مهاجران قانونی و غیرقانونی فقط شامل افغانستانی‌ها نمی‌شود. اتباع زیادی از دیگر کشورهای منطقه و کشورهای آفریقایی نیز در ایران حضور دارند. برخی از آنها با ویزاهای زیارتی یا درمانی به ایران آمده‌اند اما همچنان پس از اتمام ویزا در کشور مانده‌اند.
گزارش‌های دیگری از خرید انبوه زمین و مسکن توسط اتباع کشورهای عربی از جمله عراقی‌ها در ایران حکایت دارد که مشخص نیست برای نمونه خرید هزاران هکتار زمین در حاصلخیزترین مناطق شمال کشور از سوی اتباع عراقی با آینده‌نگری مقامات حکومتی انجام شده یا مانند نمونه‌های دیگر حکمرانی جمهوری اسلامی، نتایج تباه در پی خواهد داشت؟!
نبود نظارت و برنامه برای شناسایی و ساماندهی به مهاجران، به ویژه مهاجران غیرقانونی، در هفته‌های گذشته هشدارهایی از سوی کارشناسان را در پی داشته است. این هشدارها با توجه به اینکه ایران با موج گسترده مهاجرت شهروندان روبروست و منابع انسانی خود را از دست می‌دهد بیشتر اهمیت می‌یابد.
در همین رابطه، روزنامه اینترنتی «فراز» گزارش داده که بخشی از مهاجران که به صورت قانونی با انواع ویزاهای گردشگری، زیارتی، تجاری و درمانی وارد ایران شده‌اند و با تمام شدن مدت ویزا به راحتی در کشور ماندگار و مشغول به کار می‌شوند. برخی نیز زاغه‌نشین حاشیه شهرها شده‌اند و مشغول تکدی‌گری هستند که نارضایتی‌های عمومی را به دنبال داشته است. درواقع اکنون کشور با مشکل ویزای قانونی و اقامت غیرقانونی روبرو شده و در این زمینه خلاء قوانین و مدیریت به وضوح دیده میشود.
بر اساس این گزارش جمهوری اسلامی بجای اقدام سریع و جدی در ارتباط با موج مهاجرت اتباع کشورهای اطراف به ایران، شرایط صدور و تمدید اقامت را آسان هم کرده است!
برای نمونه اتباع کشورهای همسایه به راحتی می‌توانند در ۳ دوره ۳ ماهه ویزای خود را در ایران تمدید کنند. در مجموع ویزاهای سیاحتی، ورود، ملاقات، زیارتی و درمان، برای سه مرتبه ۳ ماهه (جمعا ۹ ماه) تمدید میشود.
همچنین اتباع خارجی که با پاسپورت و ویزای معتبر اعم از سیاحتی، ورود، ملاقات، زیارتی و درمان وارد ایران شدند، اما بعد از اتمام وقت ویزا غیرمجاز شده، و اعتبار ویزای آنان منقضی شده است؛ می‌توانند فقط با پرداخت هزینه جریمه دیرکرد ویزا، که هر ۹۰ روز مبلغ ناچیز «۱۰۰ هزار تومان» است، اقامت‌شان را قانونی کنند!
نابسامانی ورود بی‌ضابطه و بی‌نظارت اتباع کشورهای همسایه به ایران حتی با انتقاد برخی اصولگرایان نیز روبرو شده است. از جمله وبسایت «الف» نزدیک به احمد توکلی فعال اصولگرا تیرماه در گزارشی نوشت که «تغییر بافت جمعیتی برخی مناطق استان‌های شرقی و غلبه افغانستانی‌ها بر مردم بومی آن منطقه، گرفتن فرصت‌های شغلی و تنگ‌کردن فضا برای جمعیت جویای کار ایرانی و حتی تنزل قیمت نیروی کار داخل کشور، برخورداری از یارانه‌های گوناگونی که در کشور وجود دارد و مهم‌تر از همه مخاظرات امنیتی و اجتماعی که از خود برجای می‌گذارند بخشی از تبعات جبران‌ناپذیر ورود بی‌رویه افغانستانی‌هاست.»
در این گزارش تأکید شده که «این سیل مهاجرین غیرقانونی، به دلیل هویت نامعلوم خود انگیزه هر نوع بزهکاری و جرم و جنایت را پیدا خواهند و این معضلی است که در شهرهای مختلف با آن مواجه شده‌ایم. در کنار این مسئله و به دلیل تمایلات افراط‌گرایانه برخی از مهاجرین که از مناطق تکفیری افغانستان به ایران سرازیر شده‌اند، بحرانی بزرگتر را بر سر ما آوار خواهد کرد.»
وضعیت مبهمی که حضور مهاجران غیرقانونی در استان‌های شرقی و مرکزی ایران ایجاد کرده سبب ایجاد کارزاری با چند هزار امضا شده که مردم از مسئولان مرتبط از جمله وزیر خارجه، وزیر کشور خواسته‌اند این معضل را پیگیری کنند.
در بخشی از متن این کارزار آمده که «امروزه کشورهای اروپایی با اقتصاد بزرگ خود بر سر پذیرش سالانه چند هزار پناهنده بحث و گفتگو می‌کنند. در کشور ما اما هیچ معیار و سیاست‌گذاری مشخصی در این زمینه انجام نشده و امروز بافت جمعیتی برخی از مناطق کاملا اتباع‌نشین شده است.»
در ادامه آمده که «عملکرد سفارت ایران در افغانستان جای تعجب فراوانی دارد. اکنون به راحتی و بدون اخذ هیچ گونه وثیقه و یا تعهد برای بازگشت به‌موقع به افغان‌ها ویزای ورود به ایران داده میشود. در حالی که همه می‌دانند اکثریت افغان‌ها با تمام شدن مدت ویزای خود به افغانستان باز نمی‌گردند.»
در بخش دیگری از متن این کارزار تأکید شده که «حضور حدود ۸۰۰ هزار دانش آموز اتباع در مدارس، حضور انبوه اتباع در اصناف و مشاغل مختلف، سیل کودکان کار اتباع در خیابان‌ها و چهارراه های شهرهای بزرگ کشور در کنار رشد سرسام‌آور کرایه خانه‌ها و رشد حاشیه‌نشینی در کشور، سوالات و نگرانی‌های فراوانی برای مردم به وجود آورده است. دولت تا کجا اجازه می‌دهد جمعیت اتباع در کشور افزایش داشته باشند؟ آیا سقفی برای ورود مهاجران در نظر گرفته شده است؟»
هرچند برخی نگرانی و هشدارهای مردم و کارشناسان را با «نژادپرستی» پیوند می‌زنند اما در واقعیت همه هشدارها و نگرانی‌ها به دلیل ساختار حکمرانی فشل و ناکارآمد جمهوری اسلامی است که بیش از چهار دهه جز تباهی برای کشور نداشته است. در هیچ کشوری در دنیا ورود مهاجران و پناهجویان به صورت بی‌ضابطه و در حالی که حتی مقامات آماری از آنها در دست ندارند صورت نمی‌گیرد. مهاجران و پناهجویان در دیگر کشورها بر اساس سیاست‌گذاری دولت‌ها اسکان داده و با شرایط تعیین شده از سوی دولت ناچار به زندگی هستند اما در ایران به دلیل نبود تدبیر و برنامه از سوی نهادهای مسئول، مهاجران به صورت میلیونی به کشور آمده و بعد به حال خود رها می‌شوند.
