واردات غیرقانونی و فروش فرش‌های افغانستانی در داخل کشور با برچسب فرش ایرانی، مهاجرت تجار فرش ایران به افغانستان و تولید فرش ایرانی با نقشه‌های قالی ایرانی در افغانستان، در چند سال اخیر به یکی از مهمترین دغدغه‌های فعالان و‌تولیدکنندگان فرش کشور بدل شده است. رئیس کمیسیون فرش، هنر و صنایع دستی اتاق ایران، نیز روز گذشته بر این مسئله تاکید کرد.
مرتضی حاجی‌آقامیری ۷ امرداد ۱۴۰۳ با بیان اینکه «در سه سال اخیر شاهد شدت گرفتن تعداد فرش‌های قاچاق افغانستانی در ایران هستیم» به «اقتصاد آنلاین» گفت:«واردات فرش از مرزهای شرقی به کشور خیلی ساده است، یک مقداری هم فرش از پاکستان وارد کشور شد که روند آن ادامه‌دار نبود.»
وی این موضوع را که «یک تولیدکننده فرش در افغانستان تعهد کند که شما هر تعدادی فرش لازم دارید من ۴۸ ساعت دیگر در تهران تحویل شما می‌دهم» را روند نگران‌کننده‌ای دانست و تاکید کرد: «در نظر داشته باشید ما بخواهیم بار تجاری هم بفرستیم ۴۸ ساعته به مقصد نمی‌رسد که این افراد این ادعا را در مورد واردات غیرقانونی فرش دارند.»
حاجی‌آقامیری توضیح داد: «در برخی موارد فرش افغانستانی به نام فرش ایرانی به فروش می‌رسد که اینهم خودش تخلف دیگری است و دلیلش هم مسئله جذابیت فرش‌های افغانستانی به خاطر قیمت پایین است.»
وی با تاکید بر اینکه فرش‌های افغانستانی هم به لحاظ نقشه و هم تکنیک بافت با فرش ایرانی تفاوت دارند و این موضوع توسط کارشناسان قابل تشخیص است اضافه کرد: «اما برای مردم عادی قابل تشخیص نیست. باید امکاناتی را در اختیار داشته باشیم تا به مردم آگاهی و آموزش دهیم که اساسا فرش خوب خریدن یعنی چی و فرش ایرانی چه ویژگی‌هایی دارد که فرش افغانستانی و هندی ندارد.»
به گفته وی «ظاهر بعضی از فرش‌های افغانستانی با یکبار شسته شدن تغییر می‌کنند و بعضی دیگر طی یکی دو سال استفاده تحلیل می‌روند و ماندگار نیستند و خریدار آنها پول خود را دور می‌ریزد.»
فروش فرش افغانستان در ایران به اسم فرش دستباف ایرانی
رئیس موزه فرش ایران نیز ۸ خرداد در مورد فروش فرش افغانستان با برچسب ایرانی در داخل کشور به مردم گفته بود: «پیشتر فرش چینی و افغان را در خارج از ایران با عنوان فرش ایرانی می‌فروختند حالا کار به جایی رسیده که فرش افغان را در داخل ایران به اسم فرش دستباف ایرانی به خودمان می‌فروشند.»
وی ضمن انتقاد از وضعیت نابسامان فرش ایرانی تاکید کرده بود: «فرش متولی زیادی در بخش دولتی و خصوصی دارد از جمله اتحادیه‌ها، اصناف، اداره کل استان‌ها، همه به نوعی دست اندرکاران فرش محسوب می‌شوند اما روزانه صدها قطعه فرش افغان به صورت قانونی از زابل وارد می‌شود و در بازار تهران برچسب می‌خورد و به نام فرش ایرانی فروخته می‌شود و با اینهمه متولی که در صنعت فرش وجود دارد هیچکس جلوی این اقدام را نمی‌گیرد.»
قاچاق فرش‌های بی‌کیفیت افغانستانی به ایران
رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و فروشندگان فرش دستباف تهران نیز در ۲۲ خرداد با اعلام اینکه قاچاق فرش دستباف به ایران تنها از مبدا افغانستان صورت می‌گیرد به خبرگزاری ایلنا گفته بود: «برای دیگر کشورهای تولیدکننده این کالای قاچاق به ایران صرفه اقتصادی ندارد و فرش دستباف کشوری مانند ترکیه بازارهای خود را در جهان دارد.»
مسعود سپهرزاد درباره فروش فرش‌های افغانستانی در بازار فرش ایران توضیح داده بود: «متاسفانه این موضوع دیگر تازگی ندارد و چهار سالی می‌شود که این فرش‌ها در ابعاد ۳ تا ۱۲ مترمربعی در بازار ایران ظاهر شده‌اند.»
به گفته رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و فروشندگان فرش دستباف تهران، کاسبان بازار فرش که جواز کسب از اتحادیه دارند این فرش‌ها را نمی‌فروشند و فروش آنها در بازار قانونی نیست به همین دلیل بیشتر این فرش‌ها در فضای مجازی بطور ویژه اینستاگرام به فروش گذاشته می‌شود.
وی اضافه کرده بود که اتحادیه در مکاتباتی که با پلیس فتا داشته در مورد معامله این فرش‌ها اطلاع‌رسانی کرده است؛ با این حال اگر در سراسر شهر تهران کاسبی فرش افغانستانی را با عنوان فرش ایرانی بفروشد با برخورد شدید اتحادیه مواجه می‌شود و این اتفاق می‌تواند به پلمپ مغازه فرش‌فروشی بینجامد. بنابراین توصیه می‌شود مشتریان از کاسبانی خرید کنند که جواز کسب دارند و این کاسب اگر فرش باکیفیت نفروشد خریدار می‌تواند از طریق اتحادیه شکایت از مغازه‌دار عضو را پیگیری کند.
سپهرزاد ادامه داده بود: «جالب است که فرش‌های افغانستانی با نقشه‌های فرش‌های بلوچی ایران بافته می‌شود و رنگ‌هایی که در این فرش‌ها به کار می‌رود بیشترین عامل جذابیت آنها با وجود کیفیت پایین است و گاه فرش‌های بافته شده در افغانستان نمونه‌های مشابه فرش‌های ایرانی است که به یک سوم قیمت مشابه ایرانی در کشور فروخته می‌شود.»
وی تاکید کرده بود: «خریداران ایرانی فرش‌های افغانستانی ناخواسته به تولید فرش در افغانستان کمک می‌کنند این در حالی است که افغانستانی‌ها می‌توانند فرش‌های خود را از مجاری قانونی صادر و در بازارهای جهانی عرضه کنند.»
رئیس اتحادیه فرش دستباف تهران با تاکید براینکه معامله فرش ایرانی به ایجاد ارزش افزوده برای تولیدکننده و خریدار می‌انجامد توضیح داده بود: «قیمت دستباف فرش ایرانی که چهار سال پیش ۱۰ میلیون تومان بوده امروز به ۶۰ میلیون تومان افزایش یافته است در حالی که فرش افغانستانی که امروز ۵۰ میلیون معامله می‌شود ارزش آن تا ۱۰ سال آینده به یک دهم افت می‌کند و به عبارت دیگر ارزش واقعی فرش ایرانی نه در زمان خرید که در زمان فروش آن مشخص می‌شود.»
مهاجرت تجار فرش ایران به افغانستان
اینهمه در حالیست که رئیس مجمع هنرمندان و صنعتگران صنایع دستی کشور، سرمایه‌گذاران و تجار فرش ایرانی را مسئول تولید فرش ایرانی در افغانستان می داند.
وی در گفتگویی که ۲ خرداد با وبسایت «رکنا» انجام داده بود گفته بود: «این موضوع که فرش ایرانی را افغانستان تولید می‌کند را خیلی قبول ندارم، در واقع سرمایه‌گذاران ایرانی و تجار افغانستانی، به دلیل وجود موانع در ایران، به کشوری مثل افغانستان می روند. آنجا هم کارگر ارزان‌تر از ایران است و هم سطح اشتغال پایین است؛ لذا نقشه‌های فرش ایرانی به آنجا می‌برند و آن را تولید می‌کنند. این در حالی است که وطن‌دوستی در هنرمندان بسیار زیاد است و می بایست به این موارد توجه شود.»
به گفته وی، «وقتی نمی‌توانیم بازار صنایع دستی را به دست بیاوریم، هنرمندان مجبور می‌شوند در جایی دیگر، برای خودشان بازاری پیدا کنند.»
با اینهمه تنها فرش ایرانی نیست که به نام افغانستان در بازار داخلی و جهانی فروخته می‌شود، سال‌هاست افغان‌ها زعفران و پسته ایرانی را با برچسب تولید افغانستان در بازار جهانی عرضه می‌کنند.
در همین ارتباط، دبیر شورای ملی زعفران، ۲۲ فروردین به خبرگزاری ایلنا گفته بود: «افغانستان سال گذشته ۴۰ تن زعفران از ایران خریداری کرد و سپس در بازارهای هدف خود ما به فروش رساند.»
فرشید منوچهری با بیان اینکه بیشترین بازار صادراتی ما امارات، چین، اسپانیا، افغانستان و قطر بوده گفته بود: «افغانستان زعفران ما را می‌خرد و آن را به عنوان محصول تولیدی افغانستان به مقاصد صادراتی و بازار هدف کشور ما و آن هم با قیمت بالاتر صادر می‌کند.»
مشکلات صنعت فرش ایران یکی دو تا نیست، جدا از مشکلات قبضه کردن بازار فرش ایران از سوی افغانستان صادرات فرش ایران نیز از رتبه اول به جایگاه ۵ و ۶ تنزل پیدا کرده و تعداد بافندگان این محصول نیز کاهش یافته است.
به گفته مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های فرش دستباف، «تا سال‌های قبل بیش از ۲ میلیون نفر بافنده در کشور وجود داشت ولی اکنون زیر یک میلیون بافنده در کشور داریم. در دهه هفتاد ظرفیت تولید ما ۶ میلیون متر مربع بود که امروز به کمتر از ۳ میلیون متر مربع رسیده و طبعا به همان نسبت تعداد بافندگان کاهش یافته است.»
رییس کمیسیون فرش اتاق ایران نیز چندی پیش با اشاره به کاهش شدید صادرات فرش دستباف ایران گفته بود: «میزان صادرات فرش دستباف از ۲ میلیارد و ۷۰۰ میلیون دلار به حدود ۴۰ میلیون دلار در سال ۱۴۰۲ کاهش یافته است.»
وی توضیح داده بود که «آمارهای صادراتی ما نشان‌دهنده تنزل ما در حوزه صادرات است. به ویژه پس از اعمال تحریم‌ها در سال ۱۳۹۷ این نزول سرعت بیشتری یافت و با شیب تندی در حال پیشروی است که امیدواریم در دولت آینده سیاست‌هایی اتخاذ شود که این نزول متوقف شده و بتوانیم مجدداً به رشد برسیم و به بازارهای جهانی راه پیدا کنیم.»
به گفته حاجی آقامیری، حدود سه سال است که عملاً مرکز ملی فرش در حالت تعلیق به سر می‌برد و با تشکیل مرکز ملی صنعت خلاق فرش نیز هیچ فعالیتی صورت نگرفته است.
کاهش صادرات فرش ایرانی و تهدید صنعت فرشبافی ایران با تصمیمات نادرست دولت
کاهش صادرات فرش ایرانی و تهدید صنعت فرشبافی ایران با تصمیمات نادرست دولت
در اسفند ۱۴۰۲ رئیس کمیسیون فرش، هنر و صنایع دستی اتاق ایران اجرای پیمان‌سپاری ارزی از سال ۹۷ را علت اصلی کاهش صادرات فرش ارزیابی کرده و گفته بود «ظرفیت صادرات فرش ایرانی همچنان وجود دارد».
در سال ۲۰۲۲ سهم ایران از بازار تجارت جهانی فرش دستباف به ۴/۷ درصد رسیده و در سال‌های ۲۰۲۲-۲۰۱۱ سهم رقبای ایران از جمله هند، چین، نپال و پاکستان در حال افزایش بوده است.
مدیرعامل اتحادیه تعاونی‌های فرش دستباف دی‌ماه ۱۴۰۰ گفته بود بزرگترین طراحان فرش دستباف را در ایران داریم ولی همه آنها در حال رفتن به ترکیه هستند چون حمایت نمی شوند.
جدا از مهاجرت و اشتغال به کار تجار فرش ایرانی به افغانستان از چند سال پیش کوچ طراحان فرش ایرانی به کشورهای رقیب همچون بنگلادش، پاکستان و هند و ترکیه شدت گرفته است.
به گفته فردین یزدانی پژوهشگر و مشاور آکادمی سامان، نگاهی به صادرات غیرنفتی کشور در دهه ۶۰ و حتی دهه ۷۰ نشان می‌دهد که فرش ایرانی در کنار پسته به عنوان یکی از اقلام مهم در صادرات غیرنفتی مطرح بوده و بعضا صادرات فرش تا ۳ – ۴ میلیارد دلار درآمد ارزی داشته اما در یک دهه اخیر به دلیل تحولاتی داخلی و بین‌المللی، حداکثر صادرات فرش حدود ۵۰۰ میلیون دلار و در برخی سال‌ها تا حد ۱۰۰ میلیون دلار یعنی نزدیک به صفر رسیده.
وبسایت «اکوایران» در ۹ اردیبهشت به نقل از این پژوهشگر نوشت: «این شرایط باعث شده تا بسیاری از نیروهای متخصص و طراحان نقشه‌های مناسب برای بازارهای جهانی به کشورهای دیگر همچون بنگلادش، پاکستان و هند و در چند سال اخیر به ترکیه مهاجرت کنند.»
