آرسن نظریان – در۱۴ژانویه ۲۰۲۵ برابا ۲۵ دی‌ماه ۱۴۰۳ یعنی چند روز پیش از پایان دوره حکومت دموکرات‌ها و آغاز تصدی دونالد ترامپ رییس جمهور منتخب آمریکا، آرارات میرزویان وزیر امور خارجه ارمنستان و آنتونی بلینکن وزیر خارجه وقت ایالات متحده آمریکا سندی را تحت عنوان «منشور مشارکت راهبردی میان ارمنستان و ایالات متحده» در واشنگتن دی سی امضا کردند(۱).
ابتکار ارتقاء روابط میان ارمنستان و ایالات متحده به یک مشارکت استراتژیک برای اولین بار توسط پاشینیان نخست وزیر ارمنستان در ۴ ژوئیه ۲۰۲۴ اعلام شد. پاشینیان آمادگی ارمنستان را برای تقویت روابط با ایالات متحده در سطح استراتژیک اعلام کرد. گفتگوهای راهبردی از آن زمان جنبه جدی‌تری به خود گرفت و سرانجام به صورت یک سند رسمی میان دو کشور در آمد.
منشور مشارکت معاهده‌ای است میان ارمنستان و ایالات متحده که هدف آن تقویت روابط دوجانبه از طریق همکاری در زمینه‌های مختلفی از جمله ارتقاء دموکراسی، تحکیم حاکمیت ملی، تمامیت ارضی و اصلاحات اقتصادی و نظامی است. منشور یادشده گرچه متضمن کمک ایالات متحده در زمینه اصلاحات نظامی و اقتصادی است، اما مداخله نظامی مستقیم این کشور در صورت درگیری ارمنستان بایک کشور دیگر را شامل نمی‌شود.
مولفه‌های اساسی این منشور، بطوری که در متن آن آمده، همکاری‌های اقتصادی، از جمله در زمینه انرژی هسته‌ای، همکاری در زمینه‌های امنیتی و دفاعی و افزایش ارتباطات علمی‌و دانشگاهی است. در زمینه انرژی هسته‌ای، پیشتر صحبت از مدول‌های هسته‌ای قابل حمل با ابعاد کوچک و کم هزینه شده است. احداث این نیروگاه‌های مدرن، حداقل تا زمان قابل پیش‌بینی، به معنای برچیدن نیروگاه هسته‌ای ساخت روسیه که بخشی از نیازهای انرژی ارمنستان را رفع می‌کند نخواهد بود.
منشور همچنین، تنظیم و اجرای طرح‌هایی را در زمینه مدرن‌سازی ساختار ارتش، آموزش نیروهای مرزبانی و نیروهای پاسدار صلح(۲) و امنیت سامانه‌های مجازی پیش‌بینی می‌کند.
پاره‌ای از منتقدان ایراد می‌گیرند که امضای سند یادشده با دولتی که به پایان دوره‌ی خود رسیده در حالی که هنوز مشخص نیست دولت تحت مدیریت شخصی مثل ترامپ چه رویکردی نسبت به آن خواهد داشت، هیچگونه تضمین امنیتی برای ارمنستان ایجاد نمی‌کند.
در پاسخ گفته می‌شود که اولا: ایالات متحده دارای نظامی است که بر پایه نهادها عمل می‌کند و نه اشخاص. دوم اینکه، این سند به تصویب هر دو حزب دموکرات و جمهوریخواه رسیده و این بدان معناست که ترامپ نیز از آن مطلع بوده است. بعلاوه، این واقعیت که ایالات متحده با معدودی از کشورها چنین سندی را منعقد می‌سازد، خود دارای عنصری از بازدارندگی در برابر زیاده‌خواهی‌های خصم قسم خورده ارمنستان، جمهوری آذربایجان است.
گذشته از این عوامل، چند نفر ازصاحب‌منصبان مهمی که ترامپ منصوب کرده، از جمله مارکو روبیو وزیر امور خارجه، از اوضاع ارمنستان به خوبی آگاه هستند و پیشتر در مقام‌های سناتوری یا نمایندگی در کنگره لابیگر نظرات و خواست‌های ارمنیان در برابر رژیم باکو یا ترکیه بوده‌اند.
گفتنی است که مارکو روبیو در گفتگوی تلفنی با‌هاکان فیدان وزیر دفاع ترکیه از جمله تاکید کرده است که ایالات متحده خواستار انعقاد پیمان صلح میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان است، پیمان صلحی که “عادلانه و شرافتمندانه” برای هر دو طرف باشد.
مقام دیگر منصوب ترامپ که به گفته سورن سرکیسیان کارشناس مسایل امریکا سابقه کار با سازمان‌های ارمنیان داشته و از اوضاغ قفقاز جنوبی به خوبی آگاه است تولسی گابارد دارای اصلیت هندی، سرهنگ ارتش و نماینده پیشین کنگره است که به مدیریت نهاد اطلاعات ملی ایالات متحده گماشته شده است. وی خود در سال ۲۰۱٧ به قره باغ (آرتساخ) سفر کرده و همواره از حقوق ارمنیان این منطقه دفاع نموده است.
مقام مهم دیگر در تیم ترامپ که گرایش‌های قوی و سوابق حمایت از ارمنیان دارد، ویوِک راماسوامی کارآفرین و نماینده جمهوریخواه است که در مبارزات انتخاباتی خود از فاجعه قره باغ سخن گفته و حتی نام “آرتساخ” را به کار برده است.
البته، این کارشناس هشدار می‌دهد که ارمنیان باید گوش به زنگ باشند و افراد نامبرده را که اکنون صاحب مقام‌ها و مسئولیت‌های مهمی شده‌اند با زمانی که نماینده مجلس و در اپوزیسیون بودند اشتباه نکنند و بایسته است که ارتباط با آنها حفظ و تغییرات احتمالی در گرایش‌های آنان رصد شود”(۳).
واکنش‌ها
واکنش روسیه نسبت به امضای سند همکاری‌های راهبردی میان ارمنستان و ایالات متحده برخلاف انتظار محتاطانه و نرم بود. دمیتری پِسکوف سخنگوی کرملین در ۱۴ ژانویه ۲۰۲۵ در این رابطه اعلام داشت که “این حق مطلق ارمنستان به عنوان یک کشور دارای حق حاکمیت است که در همه جهت‌ها روابط‌اش را گسترش دهد. ما خود روابط دوجانبه با دوستان ارمنی خودداریم، ما به این روابط ارج می‌نهیم و در جهت گسترش آن می‌کوشیم”.
واکنش جمهوری اسلامی همانطور که انتظار می‌رفت، منفی بود. تسنیم نیوز و مشرق نیوز، خبرنامه‌های نزدیک به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و اطلاعات به ایراد و انتقاد از سند و اشاره به پیامدهای حضور “قدرت‌های فرامنطقه‌ای” پرداخته و مدعی شدند “غرب در راه ایجاد نا امنی در قفقاز جنوبی تلاش می‌کند”.
با وجود این اظهارات، جمهوری اسلامی تحولات جاری در قفقاز جنوبی را که متضمن حضور فزاینده غرب در آنست عملا پذیرفته است. از یکطرف، جمهوری اسلامی بجز حمایت دیپلماتیک و گاه به گاه چنگ و دندان نشان دادن به رژیم باکو کار دیگری در صورت حمله جدید آذربایجان به ارمنستان نمی‌تواند انجام دهد. قابل تصور نیست که جمهوری اسلامی به خاطر ارمنستان (مسیحی) با کشور همسایه شیعه وارد جنگ شود!
البته اگر ایران در وضعیتی غیر از آنچه اکنون در آن بسر می‌برد، می‌بود و با جهان متمدن روابط عادی و خالی از تنشی داشت، بهترین گزینه برای همکاری امنیتی و نظامی و حتی اتحاد راهبردی برای ارمنستان می‌توانست به حساب آمد. اما، افسوس که در حال حاضر چنین وضعیتی وجود ندارد و ادامه سیاست مبارزه‌جویی زمامداران جمهوری اسلامی با غرب کار را برای ارمنستان آسان نمی‌کند.
از طرفی، همانطور که قبلا هم گفته شده، یک ارمنستان ضعیف که نتواند در برابر جمهوری آذربایجان مقابله کند، به نفع مصالح راهبردی و حفظ عمق استراتژیک ایران در قفقاز جنوبی نیست. بنابراین، جمهوری اسلامی ناگزیر است حضور غرب در ارمنستان را برای تجدید بنیه دفاعی- اقتصادی آن، حداقل از منظر حفظ عمق راهبردی‌اش در منطقه، تحمل کند.
تکلیف ارمنستان با روسیه نیز پس از رفتار عهدشکنانه این کشور در جنگ ۴۴ روزه و ادامه این رفتار پس از آن نیز، روشن است. روسیه با قصد توسعه‌طلبانه تسلط و اداره گذرگاه کذایی زنگزور، با تعبیر غلط از بند نهم توافق‌نامه آتش‌بس ۹ نوامبر ۲۰۲۰ (۴)، در همراهی با رژیم باکو و ترکیه، تلاش دارد ارمنستان را تا می‌تواند تضعیف کند.
بنابراین، ارمنستان حق دارد از هر منبعی که امکانش باشد، امنیت خود را تامین نماید. تلاش ارمنستان در اینجهت نیز بی‌نتیجه نمانده و این کشور توانسته است شرکای دیگری، از جمله هند، فرانسه، اتحادیه اروپا، ایالات متحده و غیره پیدا کند،که حاضرند نیازهای تسلیحاتی و امنیتی وی را تامین نمایند.
هند اکنون فروشنده عمده تسلیحات به ارمنستان است. این کشور اکنون سلاح‌های بسیار مدرنی را با در هم آمیختن تکنیک‌های فنی روسی با فنون غربی تولید می‌کند، که برای ارمنستان، که با سلاح‌های روسی آشنایی داشته و در حال یادگیری کاربرد سلاح‌های غربی است، بسیار مناسب هستند.
هند اکنون یک قدرت بزرگ جهانی است، بزرگترین دموکراسی دنیاست و سیاست مستقلی در عرصه بین‌المللی دنبال می‌کند. داشتن یک چنین حامی قدرتمند و بی‌طرفی در منازعه شرق و غرب برای ارمنستان بسیار غنیمت است. بعلاوه، هر دو کشور دارای تمدن و فرهنگ قدیمی و در مقاطعی نیز ارتباطات و اشتراکات فرهنگی و سیاسی مهمی با هم داشته‌اند.
هند توجه خاصی به منطقه قفقاز جنوبی نشان می‌دهد. به ویژه پس از جنگ ۴۴ روزه و شرکت پاکستان در جنگ در کنار رژیم باکو و سپس رزمایش‌های مشترک آذربایجان، ترکیه و پاکستان در دریای مازندران، این توجه افزایش یافته است. هند نگران آنست که این اتحاد نامطلوب حوزه نفوذ خود را به آسیای مرکزی بکشانند و مشکلاتی را برای این کشور در آن منطقه به وجود آورند.
فرانسه قدرت بزرگ دیگر است که علاوه بر حمایت پرارزش دیپلماتیک، سلاح‌های مدرن و کارآمدی را که پیش از فروش خود نخستین بار به کار می‌برد، در اختیار ارمنستان می‌گذارد. بدینسان، بنیه دفاعی ارمنستان اکنون به کمک هند و فرانسه تاحدی بازسازی شده، بطوری که در صورت تعرض تازه رژیم باکو، این کشور مجبور نیست که مانند جنگ ۴۴ روزه منحصرا به سلاح‌های فرسوده و از کار افتاده روسی اکتفا کند. درواقع، نتایج هر تعرض احتمالی جدید رژیم باکو می‌تواند بسیار متفاوت از آن باشد که این رژیم در جنگ ۴۴ روزه با کمک تعیین کننده ترکیه، اسراییل و دیگران، به دست آورد.
تحولات در روند پیوستن به اتحادیه اروپا
در ۱۲ مارس سال گذشته، اتحادیه اروپا طی قطعنامه‌ای تایید کرده بود که ارمنستان الزامات پیمان ماستریخت(۵) برای تقاضای عضویت در اتحادیه را ایفا نموده است.
پس از اقدام موفقیت‌آمیز جمع‌آوری امضا برای پیوستن به اتحادیه اروپا به ابتکار سه سازمان سیاسی- مدنی و گروه‌ها و شخصیت‌های مطرح در جامعه سیاسی ارمنستان در ژوییه- سپتامبر گذشته، دولت ارمنستان نیز بر این اقدام صحه گذاشت. در ۲۴ ژانویه گذشته، کمیته دائمی پارلمان برای پیوستن به اتحادیه اروپا نیز به اتفاق آراء طرح آغاز روند پیوستن به اتحادیه را تصویب کرد. در فوریه جاری طرح در مجلس ملی مطرح و در صورت تصویب به صورت قانون در خواهد آمد. ولی تصویب قانون، به گفته پاشینیان نخست وزیر هنوز به معنای ورود به اتحادیه نیست. فقط در زمانی که ارمنستان شرایط ورود را ایفا کرده باشد، یک همه‌پرسی نیز برای تحقق این امر ضروری خواهد بود.
مارتا گوس کمیسر اتحادیه اروپا در امور گسترش، طی سخنرانی خود در کمیته امور خارجی پارلمان اروپا در بروکسل اعلام کرد که اتحادیه اروپا درخواست ارمنستان برای عضویت را به دقت بررسی خواهد کرد. وی گفت: “… ما باید همه درخواست‌ها را با دقت بررسی کنیم، همین امر در مورد ارمنستان نیز صادق است، اما اگر ارمنستان اقدام به درخواست عضویت کند، این کار با تعهدات خاصی همراه است. من در نیمه اول سال از ارمنستان بازدید خواهم کرد تا مشخص کنم چه کارهایی باید از پیش انجام شود یا در مورد چه موضوعاتی تبادل اطلاعات لازم است.”(۶)
همچنین، میریام لِکسمان از نمایندگان پارلمان اروپا در اینستاگرام خود نوشت: “صادقانه از تصمیم دولت ارمنستان به آغاز روند پیوستن با اتحادیه روپا استقبال می‌کنم. کسانی که شرایط لازم را ایفا و در ارزش‌های ما سهیم‌اند بایستی همواره راه‌شان به این اتحادیه باز باشد”.(۷)
واکنش روسیه
روسیه ابتدا واکنشی ملایم نسبت به این اقدام ارمنستان نشان داد. دیمیتری پسکوف سخنگوی ریاست جمهوری روسیه گفت که تصمیم پیوستن ارمنستان به اتحادیه اروپا حق حاکمیتی این کشور است، اما تاکید کرد که عضویت همزمان در اتحادیه اروپا و اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) [به سرکردگی روسیه] امکانپذیر نخواهد بود. پسکوف بر اهمیت عضویت ارمنستان در اوراسیا تاکید کرد و گفت داد و ستد در این اتحادیه “سودهای قابل توجهی” برای ارمنستان به بار آورده نرخ رشد اقتصادی آن را بالا برده است.
در روزهای بعد اما، روسیه لحن خود را تندتر کرد و بطور مستقیم و غیرمستقیم ارمنستان را از نزدیک شدن به اتحادیه اروپا برحذر داشت. مقامات مختلف روسیه از جمله اورچوک معاون نخست وزیر روسیه با تاکید بر درآمدهای سرشار ارمنستان از تجارت با کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا، ارمنستان را با اشاره به انتظار زمستان‌های سرد (بر اثر قطع جریان گاز از روسیه) و غیره مورد شانتاژ و تهدید قرار دادند. اوِرچوک گفت: “روند الحاق به اتحادیه اروپا آغاز خروج ارمنستان از اقتصاد اوراسیا خواهد بود… نتیجه اینجا واضح است: باز کردن بازارها با اتحادیه اروپا به معنای بسته شدن بازارها با اتحادیه اقتصادی اوراسیا خواهد بود”.
پاشینیان در واکنش به این سخنان گفت که ارمنستان هنوز قصد خروج از اتحادیه اوراسیا را ندارد.
بر اساس داده‌های دولت ارمنستان، روسیه بیش از ۴۱ درصد از تجارت خارجی ارمنستان را در ژانویه تا نوامبر ۲۰۲۴ به خود اختصاص داده است، در حالی که سهم اتحادیه اروپا ۵/٧ درصد بوده است. ارمنستان همچنین بخش عمده‌ای از گاز طبیعی خود را با قیمتی بسیار پایین‌تر از سطح بازارهای بین‌المللی از روسیه خریداری می‌کند.
باید خاطرنشان ساخت که احساسات ناشی از رویکرد عهدشکنانه روسیه پوتین نسبت به ارمنستان، متحد دویست و اندی ساله خود، در ارمنستان آنقدر قوی است که به نظر نمی‌آید این تهدیدات تاثیری بر رویکرد و مشی سیاسی ملت و دولت ارمنستان بگذارد و نشانه‌ها حکایت از آن دارند که ارمنیان آماده‌اند پیامدهای قطع انقیاد از روسیه را به جان بخرند.
این حرف درست است که ارمنستان نهایتا باید از اتحادیه اقتصادی اوراسیا خارج شود تا بتواند وارد اتحادیه اروپا گردد. اما موضوع آنطور که سیاه وسفید نشان داده می‌شود نیست. ارمنستان هم‌اکنون با وجود عضویت اسمی در سازمان امنیت جمعی تحت رهبری روسیه، از اعضای اتحادیه اروپا که عضو ناتو هم هستند سلاح دریافت می‌کند. بعلاوه، تا ورود واقعی و عضویت در اتحادیه اروپا به سال‌ها وقت نیاز خواهد بود، که در این فاصله انتظار می‌رود ارمنستان با متنوع ساختن شرکای تجاری و رقابتی ساختن اقتصادش بتواند راه خروج از اوراسیا را هموار کند. حتی این خروج نیز به معنای قطع روابط اقتصادی و تجاری با روسیه یا کشورهای عضو سازمان دفاعی نخواهد بود و ارمنستان می‌تواند با توافق‌های انفرادی با هر کشوری از اعضای این اتحادیه، از جمه روسیه، به تجارت و داد و ستد با این کشورها ادامه دهد.
“درآمدهای سرشاری” که بنا به اظهارات مکرر مقامات روسی از داد و ستد با کشورهای عضو اوراسیا عاید ارمنستان می‌شود درواقع ناشی از اوضاع و احوالی است که بر اثر جنگ اوکرایین برای روسیه ایجاد شده و ارمنستان کالاهای مورد نیاز روسیه را، البته با رعایت تحریم‌ها، به این کشور می‌فروشد. بنابراین، این “شکوفایی” زودگذر است و به تقویت واقعی بنیه اقتصادی ارمنستان کمکی نمی‌کند. ارمنستان باید با تقویت تولیدات داخلی و رقابتی ساختن آنان بازارهای دیگری غیر از روسیه، در اتحادیه ارویا، آسیا و غیره جستجو کند و وابستگی پرریسک خود به روسیه را کاهش دهد.
به هر جهت، فرآیند گذار تبدیل اقتصاد ارمنستان از یک اقتصاد مصرفی و واسطه‌گری به یک اقتصاد رقابتی مبتنی بر تولیدات داخلی، فرآیندی پر چالش برای ملت و دولت ارمنستان در سال‌های آینده خواهد بود.
در زمینه انرژی، ارمنستان می‌تواند درصورت قطع گاز روسیه از سه منبع بالقوه نیاز گازی خود را تامین کند: ۱- ایران، ۲- اتحادیه اروپا و ۳- ایالات متحده.
۱- ایران و ارمنستان هم‌اکنون طبق توافق‌نامه‌ای گاز و برق با هم مبادله می‌کنند و ایران بارها اعلام کرده است که آماده است صدور گاز خود به ارمنستان را افزایش دهد. در زمان سیدابراهیم رییسی رئیس دولت سیزدهم جمهوری اسلامی نیز ایران آمادگی خود برای افزایش صادرات گاز به ارمنستان را اعلام کرد(۸).
۲- اقدام ارمنستان در آغاز روند پیوستن به اتحادیه اروپا این کشور را یک گام دیگر به کاهش اثرات قطع احتمالی گاز روسیه نزدیک کرده است. نمونه مولداوی می‌تواند برای ارمنستان نیز صدق کند. روسیه از اول ژانویه گذشته ارسال گاز به مولداوی را قطع کرد. به دنبال این اقدام روسیه، اتحادیه اروپا و ملداوی سه‌شنبه گذشته توافقی را منعقد ساختند که به موجب آن، اتحادیه مولداوی را در سیستم شبکه انرژی خود قرار می‌دهد. مولداوی دارای موقعیت کاندیداتوری عضویت در اتحادیه اروپاست (۹).
۳- استفاده از راکتورهای کوچک مدولار- در صورتی که طرح‌های پیش‌بینی شده در زمینه همکاری‌های هسته‌ای در منشور همکاری‌های راهبردی با امریکا جامه عمل بپوشند، احداث این نیروگاه‌ها می‌تواند بخش مهمی‌از نیازهای انرژی ارمنستان را فراهم کند. گفته می‌شود که دولت ارمنستان هم‌اکنون مشغول بررسی امکانات ایجاد این طرح است و غیر از امریکا در بازار کره جنوبی که که اینگونه رآکتورهای با صرفه را تولید می‌نماید به تفحص می‌پردازد.
تحولات دیگر منطقه
خروج “مرزبانان” روسی از مرز ایران- ارمنستان
از تحولات اخیر دیگر در منطقه، خروج “مرزبانان روسی” از مرز ارمنستان- ایران بوده است. از اول ژانویه گذشته به ماموریت این مرزبانان که در واقع از زمان فروپاشی اتحاد شوروی در طول مرز یادشده انجام وظیفه می‌کردند، به درخواست دولت ارمنستان پایان داده شد(۱۰). پیش از آنهم، در آخر ماه ژوییه سال گذشته مرزبانان روسی مستقر در فرودگاه بین‌المللی زوارتنوتس ایروان، فرودگاه را ترک کردند. در حال حاضر، فقط در مرز ارمنستان- ترکیه نظامیان روسی حضور دارند که قرار است در آینده نزدیک به حضور آنان نیز پایان داده شود.
سخنرانی علی‌یف
علی‌یف در ٧ ژانویه گذشته طی مصاحبه‌ای، با لحنی گستاخانه هم ایران و هم ارمنستان را به بهانه‌های متفاوت مورد حمله قرار داد. در طی مصاحبه، علی‌یف ده بار ارمنستان را یک “کشور فاشیستی” خوانده و از جمله گفت که “یا دولت ارمنستان باید فاشیسم را در ارمنستان ریشه‌کن کند و یا ما این کار را خواهیم کرد” (!). همچنین طبق معمول صحبت از گذرگاه کذایی زنگزور کرد و از بازگشایی آن در صورت لزوم با توسل به زور، سخن گفت. اتهامات علی‌یف شباهت زیادی با اظهارات کذب پوتین در آستانه حمله به اوکراین (نازی‌زدایی و غیره) داشت. در پی این مصاحبه که به وضوح تدارک تبلیغاتی یک تعرض دیگر علیه ارمنستان بود، طرفین مختلفی علی‌یف را مورد انتقاد قرار داده و بطور مستقیم یا غیرمستقیم وی را از ماجراجویی‌های جدید برحذر داشتند.
اتحادیه اروپا مصاحبه را مورد حمله قرار داده و علی‌یف را به خاطر نقض فاحش حقوق بشر و سرکوب آزادی‌های اساسی در کشورش به باد انتقاد گرفت و خواستار آزادی زندانیان سیاسی و گروگان‌ها و اسرای جنگی ارمنیان شد.
روسیه اما با مقصر جلوه دادن ارمنستان در مناقشه میان ارمنستان و آذربایجان، درواقع رژیم باکو را به حمله جدید به ارمنستان تشویق کرد.
واکنش ترکیه به نوعی عدم تایید عمل علی‌یف تعبیر شد. هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه در اظهاراتش در پی مصاحبه جنجال برانگیز علی‌یف، از موضع سازنده ارمنستان در مناسبات و مذاکرات میان باکو و ایروان تمجید کرد. به اصطلاح عامه، آش آنقدر شور بود که خان هم متوجه شد.
در ۸ ژانویه یعنی یک روز پس از مصاحبه علی‌یف، یک مقام امنیتی ارشد جمهوی اسلامی، علی ا کبر احمدیان دبیر شورای عالی امنیت ملی، عازم باکو و ایروان شد. احمدیان در این سفر در کنار تعارفات دیپلماتیک و اظهاراتی راجع به لزوم ارتقای روابط اقتصادی و حسن همجواری و غیره در هر دو پایتخت پیام‌هایی را بطور مستقیم و غیرمستقیم به هر دو دولت داد. وی بار دیگر مخالفت جمهوری اسلامی ایران با تغییر مرزهای بین‌المللی را اعلام و از طرح “چهاراه صلح” ارمنستان که درواقع رد و نفی غیرمستقیم طرح کذایی کریدور زنگزور بود، حمایت کرد. از طرف دیگر، احمدیان فراموش نکرد که در مورد ریسک‌های حضور نیروهایی فرامنطقه‌ای در قفقاز جنوبی به ارمنستان یادآوری نماید!
(۱) لینک مربوطه
(۲) لازم است یادآوری شود که ارمنستان اکنون در چندین کشور دنیا، از جمله، لبنان، عراق، افغانستان، کازوو و مالی نیروهای پاسدار صلح در واحدهای تحت فرماندهی شورای امنیت دارد.
(۳) لینک مربوطه
(۴) توافق نامه ۹ نوامبر – بند ۹ توافق نامه گشایش راههای ارتباطی میان آذربایجان و ارمنستان از جمله راه مواصلاتی میان مناطق غربی آذربایجان با برون بوم نخجوان را پیش بینی می کند، لکن در هیچ جا صحبتی از “گذرگاهی به پهنای چند کیلومتر و خارح ا ز کنترل و حاکمیت ارمنستان” باشد نشده است. بعلاوه، بندهای مهم توافق نامه مثل تضمین امنیت مردم قره باغ (که پاکسازی شده اند)، رفت و آمد آزاد از گذرگاه لاچین (که دیگر وجود ندارد) و غیره توسط روسیه و آذربایجان نقض شده و در واقع توافق نامه اعتبار قانونی خود را از دست داده است، اما دو کشور یادشده با وجود اختلافهایی که با هم دارند با استناد به توافق نامه ای که دیگر وجود ندارد، سیاست مشترکی را در ضربه زدن به ارمنستان دنبال می کنند.
(۵) وجود نهادهای پایدار که بتوانند دموکراسی را تضمین کنند، حاکمیت قانون، رعایت حقوق بشر و حمایت از اقلیتها پیمان ماستریخت در واقع پایه گذار اتحادیه اروپا شد.
(۶) لینک مربوطه
(۷) لینک مربوطه
(۸) لینک مربوطه
(۹) لینک مربوطه
(۱۰) درواقع مرز ایران وارمنستان از زمان جدا شدن قفقاز از ایران، همواره توسط نظامیان روسی، ابتدا روسیه تزاری و سپس اتحاد شوروی و پس از فروپاشی شوروی، نظامیان روسیه فعلی، پاسداری شده است.
