هدی رؤوف (ایندیپندنت عربی) – روابط میان واشنگتن و تهران عموماً استفاده از سیاست «چماق و هویج» از سوی دولت‌های آمریکا در قبال رژیم جمهوری اسلامی بوده است. تهدید به استفاده از نیروی نظامی و اعمال تحریم‌های مختلف، در کنار ارائه مشوق‌هایی برای ترغیب رژیم تهران به مذاکره و تغییر و تعدیل رفتار منطقه‌ای جمهوری اسلامی یک رویکرد از ویژگی‌های روابط میان آمریکا قدرت جهانی مسلط با رژیم ایران بود که خود را قدرت منطقه‌ای می‌بیند. اما در این دوره به نظر می‌رسد که اوضاع تغییر کرده و این جمهوری اسلامی است که می‌خواهد به دولت دونالد ترامپ مشوق و امتیاز بدهد.
روز شنبه سومین گفتگوی رژیم ایران و آمریکا در مسقط پایتخت عمان برگزار می‌شود. این گفتگوها ابتدا در سطح کارشناسی انجام شده و سپس نتایج آن به نمایندگان دو کشور ارائه خواهد شد. انجام سه گفتگو در زمانی کوتاه نشان از روان بودن گفتگوها و وجود تفاهم میان طرفین دارد؛ همچنین بیانگر تمایل جدی آنها برای دستیابی به توافق یا دست‌کم حل مسئله هسته‌ای پیش از ماه ژوئن است.
این مذاکرات نشانه‌ای از تمایل ترامپ برای تفاهم با جمهوری اسلامی ایران به شمار می‌رود زیرا پرونده هسته‌ای ایران در مقایسه جنگ غزه یا اوکراین، محتمل‌ترین پرونده برای موفقیت به حساب می‌آید اما از جهتی دیگر حل این مشکل یک پیام منفی برای اروپا به همراه خواهد داشت. دور قبلی گفتگو در ایتالیا، کشوری که در توافق ۲۰۱۵ حضور نداشت، برگزار شد.
کنار گذاشتن سه کشور اروپاییِ فرانسه، بریتانیا و آلمان (تروئیکای اروپایی) بازتابی از رابطه پرتنش ترامپ با اروپا و بی‌توجهی او به اروپا به عنوان شریک بین‌المللی است. ترامپ معتقد است توافق باید دوجانبه میان آمریکا و ایران باشد، و عملاً از توافق ۲۰۱۵ که اروپا در آن نقش داشت، عبور کرده است. از سوی دیگر، انتخاب رم به عنوان محل مذاکره، نشان‌دهنده نگاه تحقیرآمیز رژیم ایران به اروپا است، چرا که پس از خروج ترامپ از برجام، اروپا نتوانست خسارات اقتصادی جمهوری اسلامی را جبران کرده یا ترامپ را به بازگشت به توافق قانع کند. حتی سرمایه‌گذاری‌های اروپایی از ایران خارج شد. با این حال، اهمیت اروپا همچنان به خاطر «مکانیسم ماشه» (بازگشت سریع تحریم‌ها) پابرجاست.
با اینهمه اما با آغاز مذاکرات، نقاط اختلاف و اشتراک واشنگتن و تهران نیز آشکار شده است. مارکو روبیو وزیر خارجه آمریکا اعلام کرده ایران حق بهره‌مندی از انرژی هسته‌ای را دارد، اما نه غنی‌سازی اورانیوم بلکه می‌تواند آن را از کشورهای دیگر وارد کند. ایران با این پیشنهاد مخالفت کرده و خواستار حفظ حق غنی‌سازی تا سطح کمتر از ۶۰ درصد است. همچنین ایران با ارسال اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصدی به روسیه مخالفت کرده چرا که آن را ابزار فشاری علیه جامعه بین‌المللی در صورت خروج دوباره آمریکا از توافق می‌داند.
ادعای جدید در موضع رژیم ایران، رویکرد تازه‌ای نسبت به واشنگتن است؛ ایران در تلاش است تا به ترامپ مشوق‌هایی ارائه دهد. با مطرح کردن ایده همکاری علمی و هسته‌ای با آمریکا، تهران می‌خواهد منافع اقتصادی خود را از طریق پیوند دادن این منافع با سرمایه‌گذاری‌های آمریکایی تضمین کند. عراقچی نیز امکان همکاری هسته‌ای را روی میز گذاشته و همزمان فرصت‌های اقتصادی در بازار ایران را برای آمریکا مطرح کرده است. گفته می‌شود این فرصت‌ها ارزشی حدود یک تریلیون دلار دارد که می‌تواند برای شرکت‌های آمریکایی جذاب باشد. از این رو، تمرکز ایران در مذاکرات بر رفع تحریم‌هاست تا سرمایه‌گذاران مطمئن شوند با مشکلی از سوی دولت آمریکا مواجه نخواهند شد. بخش زیادی از این تحریم‌ها از طریق دستور اجرایی ریاست جمهوری قابل لغو است.
رژیم ایران اکنون ظاهرا خواهان توافقی جدید است که نگرانی‌های همه طرفین را برطرف کرده، منافع اقتصادی را تضمین کند و مانع بازگشت دوباره تحریم‌ها شود. به همین دلیل عراقچی می‌گوید تهران با دیدگاه ترامپ درباره توافقی متفاوت از برجام ۲۰۱۵ هم‌نظر است.
شاید عراقچی درست می‌گوید که زمان برجام دیگر گذشته است؛ با خروج ترامپ در سال ۲۰۱۸ و سرپیچی جمهوری اسلامی از پایبندی به تعهدات، وضعیت هسته‌ای تازه‌ای شکل گرفت. ایران ذخایر اورانیوم غنی‌شده بالای ۶۰ درصد را افزایش داده و برنامه‌اش برای دو سال در هاله‌ای از ابهام بوده است که آن را به عنوان نقطه قوت خود در نظر می‌گیرد. همزمان، تهران می‌خواهد از سرنوشت تحریم‌ها، رکود اقتصادی و فرار سرمایه‌های اروپایی و چینی که پس از خروج ترامپ تحمل کرد، دوری کند.
رژیم ایران توافقی می‌خواهد که خواسته‌ها، روند مذاکرات و ضمانت‌های دریافتی در آن بازتعریف شده باشد. برای تهران، چنین توافقی باید بر تضمین منافع اقتصادی آن و وجود یک نظام قوی نظارت و راست‌آزمایی برای حفظ ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای استوار باشد.
جمهوری اسلامی ایران تأکید دارد مذاکرات باید صرفاً بر موضوع هسته‌ای و رفع تحریم‌ها متمرکز باشد و امنیت خود را موضوع مذاکره نمی‌داند. با این حال، آماده است همکاری‌هایی در ارتباط با واشنگتن ارائه دهد. تهران معتقد است درهم‌تنیدگی منافع دو طرف در منطقه می‌تواند زمینه‌ساز تفاهم و کاهش هزینه‌های حضور آمریکا در خاورمیانه شود.
تهران خواهان توافقی با ترامپ است که به آمریکا اجازه دهد با حضور کمرنگ‌تر اما حفظ منافع در منطقه باقی بماند؛ به ویژه با تکیه بر نقش رژیم ایران در حل بحران‌هایی مانند تأثیرگذاری بر حوثی‌ها برای توقف حملات‌شان. در نتیجه این طرح از صلح برای ایران بلندپروازانه به نظر می‌رسد اما این پرسش را پیش می‌کشد: آیا اسرائیل اجازه خواهد داد رژیم ایران چنین فضایی برای تفاهم با آمریکا پیدا کند؟ و آیا روسیه، که همواره از ایران به عنوان کارت فشار علیه منافع آمریکا استفاده کرده، از بهبود روابط تهران و واشنگتن حمایت خواهد کرد؟
پاسخ به این سؤالات، به نتایج مذاکرات، شکل توافق و واکنش بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی بستگی دارد.
*منبع: ایندیپندنت عربی
*نویسنده: هدی رؤوف
*ترجمه و تنظیم از کیهان لندن
