کامبیز آتاباى از مدیران برجسته و چهرههای شاخص ورزش دوران محمدرضا شاه پهلوی در ١٢ آبان ماه ١۴٠۴ برابر با سوم نوامبر ٢٠٢۵ در سن ٨۶ سالگى در نیویورک چشم از جهان فرو بست.
این شخصیت محبوب، فرزند سپهبد ابوالفتح و بدرى آتاباى بود که در سال ١٣١٨ در تهران به دنیا آمد. او تحصیلات خود را در سال ١٩۶١ در آکادمى سلطنتى نظامى ساندهِرست در بریتانیا به پایان رساند و پس از بازگشت به ایران با درجه ستوان دومى، خدمت در ارتش شاهنشاهى را آغاز کرد و در یگان ویژه و دایره ضد اطلاعات ارتش شاهنشاهى به انجام وظیفه پرداخت.
کامبیز آتاباى در سال ١٩۶٧ به دربار منتقل شد و به مدیر کلى امور فنى و خدمات اجتماعى آن منصوب شد. او از سال ١٩٧٠ تا سال ١٩٧٨ ریاست فدراسیون سوارکارى ایران را به عهده داشت و در سال ١٩٧١ انجمن سلطنتى اسب را در کشور بنیاد نهاد و در سِمت مدیریت آن انجام وظیفه کرد و در همان سال به مقام آجودانى محمدرضا شاه فقید رسید.
آتاباى در سال ١٩٧٢ مسئول فدراسیون فوتبال ایران شد. این فدراسیون در فاصله سالهاى ١٩٧٢ تا ١٩٧٨ تحت مدیریت فوق العاده او که دهمین رئیس فدراسیون بود، به پیروزىهاى بزرگى در مسابقات جام آسیایى فوتبال دست یافت و برنده جام جوانان آسیا، جام ملتهاى آسیا و بازىهاى آسیایى شد. تیم ملى ایران همچنین براى نخستینبار در سال ١٩٧٨ در مسابقات جام جهانى فوتبال حضور یافت.
آتاباى در این سالها در کنار وظایف دیگر، سرپرستى کنفدراسیون فوتبال آسیا را نیز به مدت دو سال (١٩٧۶-١٩٧٨) به عهده داشت. او ششمین رئیس این کنفدراسیون بود.
دستاوردهای کامبیز آتابای
کامبیز آتابای دهمین رئیس فدراسیون فوتبال ایران و آخرین رئیس آن در دوران حکومت محمدرضا شاه پهلوی فقید بود. او همچنین طولانیترین دوران ریاست بر این فدراسیون را در اختیار داشت.
پیش از او، مصطفی مُکرى اداره فوتبال ایران را برعهده داشت و از سال ۱۳۴۷ تا ۱۳۵۲ (۱۹۶۸ تا ۱۹۷۳ میلادی) در سمت ریاست فدراسیون فوتبال ایران فعالیت میکرد. دوران مُکرى موفقیتآمیز تلقی شد، زیرا در همان سالها، تیم ملی ایران دو بار پیاپی قهرمان جام ملتهای آسیا شد، قهرمانی باشگاههای آسیا را به دست آورد و به مسابقات فوتبال المپیک مونترال ۱۹۷۲ راه یافت.
کامبیز آتابای در سال ۱۳۵۲ جانشین مصطفی مُکرى شد، اما در زمانی پا به این عرصه نهاد که تغییرات ساختاری در ورزش ایران اجتناب ناپذیر بود. در آن هنگام، سرتیپ حجت کاشانی به جاى سرتیپ مصطفی امجدى به ریاست سازمان تربیت بدنی گماشته شد. سِمتى که در حکم وزارت ورزش بود. در آن دوران، رسم بر آن بود که با تغییر رئیس سازمان تربیت بدنی، رؤساى بسیاری از فدراسیونها نیز صرف نظراز میزان موفقیت یا کارنامه مدیریتىشان، تغییر یابند.
هرچند مصطفی مُکرى با دو رئیس پیشین سازمان (تیمسار پرویز خسروانی و مصطفی امجدى) روابطی سازنده و همراهی مؤثر داشت، اما رئیس جدید، شخص مورد اعتماد خود را برای فدراسیون فوتبال برگزید و آن فرد کسی نبود جز کامبیز آتابای.
برخلاف بسیاری از رؤساى پیشین فدراسیون، آتابای نه سابقه بازی در فوتبال را داشت و نه در مدیریت فوتبال شناخته شده بود. علاقه واقعی او سوارکاری بود و در این رشته عنوان قهرمانی نیز داشت. او آنچه را که در مورد فوتبال کم داشت، با توانایی بى نظیرش در مدیریت، نظم و انضباط ویژه، نفوذ سیاسی و جایگاه اجتماعی خود جبران میکرد. وى مردی بود که «میتوانست کارها را به خوبى انجام برساند.»
کامبیز آتابای از رجال دربار و از نزدیکان محمد رضا شاه پهلوی به شمار میرفت و در دورههای مختلف، سِمت هاى گوناگونی در دربار داشت؛ از جمله دستیاری ویژه شاهنشاه آریامهر.
او در دوران بحران سیاسی سال ۱۳۳۲ (کودتای ۲۸ مرداد)، از همراهان شاه و ملکه ثریا بختیاری بود و در همان هواپیمایی حضور داشت که به خلبانی سپهبد محمد خاتمی، شاه را موقتاً از ایران خارج کرد.
با چنین پیشینه و نفوذ سیاسی، آتابای از حمایت گسترده دستگاههای دولتی و نهادهای ورزشی برخوردار بود. در دوران ریاست او، فدراسیون فوتبال شاهد تحولات اداری، تشکیلاتی و زیربنایی گستردهای شد؛ تغییراتی که تا آن زمان در ورزش ایران سابقه نداشت.
یکی از مهمترین دستاوردهای او تأسیس نخستین لیگ حرفهای فوتبال در ایران، «لیگ تخت جمشید» در سال ۱۳۵۲ بود. این لیگ به سرعت به رقابتی قدرتمند و سازمان یافته بدل شد و بر پایه الگوی لیگهای اروپایی پیش میرفت و از آن بهعنوان نخستین لیگ حرفهای در آسیا نیز یاد میشود. این لیگ تا سال ۱۳۵۷، یعنی پیش از انقلاب ادامه یافت.
در دوران آتابای، آموزش و تربیت نیروهای متخصص در فوتبال ایران نیز سامان یافت. دورههاى مربیگرى و داوری با همکاری کنفدراسیون فوتبال آسیا و فدراسیون بینالمللى فوتبال، برگزار گشت. از سوى دیگر رسانه و مستندسازى فوتبال نیز براى نخستینبار جدى گرفته شد و سالنامه رسمى فوتبال ایران منتشر گردید، اقدامى بىنظیر که تا دهها سال بعد تکرار نشد.
نخستین اقدام آتاباى، در تیرماه ١٣۵٢، برکنارى محمود یاورى و انتصاب محمود بیاتى به عنوان سرمربی تیم ملی بود. بیاتی پیش از آن، در سال ۱۳۴۷، نخستین قهرمانی آسیا را برای ایران به ارمغان آورده بود. اما در المپیک ۱۹۷۲ نتایج ناامید کنندهاى رقم خورد. آن ناکامی، زنگ هشدارى برای فوتبالی بود که آرزوی فراتر از قارهٔ آسیا را در سر میپروراند. این امر به تأسیس لیگ منظم و حرفهاى انجامید.
در همان سال نخست ریاست آتابای، ایران برای نخستینبار در بازىهاى مقدماتی جام جهانی شرکت کرد. تیم ملی با وجود عملکردی قابل تحسین در بازی برگشت با استرالیا در حضور صد هزار تماشاگر در استادیوم آریامهر، تنها یک گل تا صعود فاصله داشت، اما با باخت ۳-۰ در دیدار رفت ناکام شد. این شکست، نبود فوتبال حرفهای را آشکار کرد و عزم آتابای را برای اصلاح ساختار دوچندان نمود.
در ادامه، آتابای بهترین مربیان جهان را به ایران دعوت کرد. از جمله فرانک اوفارل، سرمربی پیشین منچستریونایتد. اوفارل در سال ۱۳۵۳ سرمربی تیم ملی شد و مربیانی چون حشمت مهاجرانی را پرورش داد. نتیجهٔ این برنامه، قهرمانی در بازیهای آسیایی تهران ۱۳۵۳ و سپس سومین قهرمانی پیاپی جام ملتهای آسیا در سال ۱۳۵۵ بود. افتخاری که هنوز در قاره آسیا تکرار نشده است.
در سال ۱۳۵۵، تیم ملی جوانان ایران نیز برای نخستین بار قهرمان آسیا شد و این عنوان را چهار بار تکرار کرد. در سال ۱۳۵۶، تیم ملی برای دومین بار به المپیک راه یافت و بهترین نتیجهٔ تاریخ خود را که صعود به یک چهارم نهایى در برابر تیمهاى بزرگ اروپایى بود در المپیک مونترال به دست آورد.
در نهایت، در سال ۱۳۵۶ و ۱۳۵۷، باشگاه پاس تهران به سلطهٔ تاج و پرسپولیس خاتمه داد و در سال ۱۳۵۶، ایران سرانجام به جام جهانی ۱۹۷۸ آرژانتین راه یافت. افتخاری که نه با مربیان خارجی و بازیکنان وارداتی، بلکه با تکیه بر ساختار ملی مدیریت ایرانی محقق شد. قهرمانی ایران در نخستین جام بینقارهای (جام آفریقا – آسیا) نیز به آن دوره بازمیگردد.
آتابای، افزون بر ایران، در سطح بینالمللی نیز اعتبار یافت و در سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۵۷ ریاست کنفدراسیون فوتبال آسیا را برعهده داشت و تنها ایرانی بوده که تاکنون به این جایگاه صعود کرده است.
با پیروزی انقلاب ۱۳۵۷، آتابای برای حفظ جان خود ناچار به ترک میهن که به آن عشق مىورزید شد. از آن پس، فوتبال ایران دچار بحران شد و دوران مدیریت او که نقطهٔ اوج فوتبال ایران به شمار میرفت، هیچگاه تکرار نشد.
پادشاه نشان تاجگذارى و مدال یادبود آغاز بیست و پنجمین سال سلطنت پهلوى و محمد انورسادات، رئیس جمهور فقید مصر و از دوستان وفادار خاندان پهلوى، نشان درجه ٢ لیاقت را به او اعطا کرده بودند.
کامبیز آتاباى از سال ١٣۵٧ تا آخرین روزهاى زندگیاش مسئولیت دفتر شهبانو فرح پهلوى را به عهده داشت. او در ١٢ آبانماه در سن ٨۶ سالگى در نیویورک چشم از جهان فرو بست.
«کیهان لندن» درگذشت این شخصیت میهندوست گرانقدر را به شهبانو فرح پهلوى، خاندان آتاباى، دوستان و بستگان وى تسلیت مىگوید.
