کیهان آنلاین – ۲۸ تیر ۹۳ – چندی پیش در لندن موسسۀ غیر انتفاعی “رسانه خُرد” دومین پژوهش گستردۀ خود در مورد استفادۀ اینترنت و شبکه‌های اجتماعی توسط اقلیت‌های مذهبی در ایران را رونمایی کرد. در ارتباط با حوزۀ کار این موسسۀ فعال که تا به حال بخش عمدۀ پروژه‌های تحقیقاتی و اطلاعات گردآوری شدۀ آن به ایران اختصاص یافته است با آقای محمود عنایت یکی از بنیانگذاران ایرانی این موسسه گفتگوی کوتاهی داشتیم که در ادامه می‌خوانید.
-آقای عنایت، حتما می‌دانید که شما با یکی از سرشناس‌ترین پژوهشگران علوم اجتماعی ایران هم‌نام هستید. با انتخاب نام «رسانه خُرد» برای این موسسۀ غیرانتفاعی در پی چه بودید؟
-اسم “MEDIA SMALL” یا “رسانه خُرد” از کتابی به همین نام به قلم پروفسور آنابل سربرنی، که در سال۴ ۱۹۹ نوشته شد، گرفته شده است. وی اکنون در دانشگاه سواس لندن تدریس می کنند و مسئول بخش مطالعات رسانه‌ای در این دانشگاه است. کتاب در مورد استفاده از رسانه‌ها در انقلاب ایران است. چیزی که این کتاب با مفهوم رسانۀ خرُد می‌خواهد نشان دهد آن است که در انقلاب ایران این تکنولوژی یا رسانه‌های بزرگ نبودند که یاری‌رسان انقلاب بودند؛ درواقع این رسانۀ کوچک و یا در آن موقع نوار کاست صوتی و اعلامیه و ازهمه مهم‌تر شبکه‌های اجتماعی–منظور شبکه‌های اجتماعی غیرالکترونیک در آن زمان- و ارتباطات انسانی بودند که پیام انقلاب اسلامی را حتی به نقاط دوردست ایران رساندند.
چیزی که ما در این عنوان می‌پسندیم و به فعالیت ما نزدیک است و ما می‌خواستیم آن را برجسته سازیم نقش انسان است تا تکنولوژی. یعنی ما می‌خواهیم تاکید کنیم که این انسان است که عاملیت دارد نه تکنولوژی. این چیزی است که فلسفۀ وجودی ما و فعالیت پژوهشی ما را تشکیل می‌دهد. کار انسان هم عینیت‌های مختلف پیدا می‌کند. اگر بخواهیم با مثال صحبت کنیم در مورد کاربران اینترنت این استفاده و بهره‌ای است که انسان از اینترنت می‌برد و باید روی آن تمرکز کرد تا خود تکنولوژی.
-چه کارها و چه پروژه‌هایی در محدوده فعالیت شماست؟
-بیشتر کار ما پروژه‌های تحقیقاتی در مورد چرخش اطلاعات هستند و همان طور که گفتم با تمرکز بر روی نقش انسان در این چرخش اطلاعات سعی می کنیم این را در زمینه‌های مختلف آن نشان دهیم. مانند وضعیت اقلیت‌های جنسی در ایران که چگونه از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی برای رساندن پیام خود و دفاع از حقوق خود استفاده می‌کنند. پروژۀ بعدی ما در مورد اقلیت‌های مذهبی در ایران بود و چگونگی استفادۀ آنان از اینترنت که کتابچۀ قطوری هم تهیه شده است. در این دو گزارش تمرکز اصلی ما روی نحوۀ استفادۀ این اقلیت‌ها از اینترنت بود. به عبارت دیگر اینترنت چه معنایی برای آنها دارد و چه تاثیری روی محیط زندگی آنها می‌گذارد. گزارش سوم ما در مورد اقلیت‌های نژادی در ایران خواهد بود که ببینیم برای آنها اینترنت و شبکه‌های اجتماعی چه معنایی دارد و چه تاثیری بر محیط زندگی آنها می‌گذارد.
در مورد انتخابات در ایران هم یک سری کار تحقیقاتی انجام دادیم درباره کاربران ارزشی در این کشور. به عبارت دقیق‌تر، وبلاگ نویسان محافظه‌کار. در اینجا ما نشان دادیم که شبکه‌های آنلاین آنها از پیش از انتخابات تا پس از انتخابات چگونه عوض شد و چه چیزهایی برای آنها مهم بود. ما یک سری گزارش ماهانه داریم که نشان می‌دهد کاربران شبکه‌های اجتماعی چه می‌گویند و چه چیزهایی برای آنها مهم است. ماه آینده نیز یک گزارش داریم در مورد سانسور اینترنت در ایران. ما در واقع تنها مرکزی هستیم که وضعیت اینترنت را در ایران به طور دقیق بازبینی می‌کنیم و به طور مرتب راجع به آن گزارش تهیه می‌کنیم. هدف ما بررسی حوزه‌های مختلف چرخش اطلاعات است در ایران. می‌خواهیم ببینیم چه چیزهایی موانعی در برابر این چرخش اطلاعات به وجود می‌آورند و چه چیزهایی کاملاً آزادی آنها را سلب می‌کنند. دیگر آنکه می‌خواهیم ببینیم این چرخش چه معنایی برای کاربران اینترنت دارد. این اهداف پژوهش ماست و آن را ادامه می‌دهیم.
-آیا کار تحقیقاتی شما منحصر به ایران است ویا می‌تواند کشور های دیگر را نیز در بر بگیرد؟
-ما در نظر داریم در درازمدت حوزۀ جغرافیایی کار خودمان را به کل خاورمیانه گسترش دهیم.
-ترکیب ملیتی موسسه شما چگونه است؟
– درمیان کارکنان این موسسه حدود ۸ ملیت داریم. این تنوع ملیتی عامل مثبتی است و همین امرخیلی کمک کرده است که بتوانیم دیدگاه‌های جدیدی را به حوزۀ کارمان وارد کنیم. یعنی حتی کسانی که شناختی از ایران ندارند بیایند و با نگرشی متفاوت به ایران نگاه کنند. و ما نیز از نوع نگاه بیرونی آنها بتوانیم برای غنی بخشیدن به کارمان استفاده کنیم. کارکنان ایرانی در همکاری با کسانی که از بیرون به ایران نگاه می‌کنند و زبان فارسی را نیز نمی‌دانند کمک می‌کنند که ترکیبی جالب به وجود آید. یعنی ایرانیان با آشنایی تاریخی که از ایران دارند برای وارد شدن به کنُه قضایا به کار پژوهشی کمک می‌کنند. یعنی در موسسه ما همزمان نگاه نزدیک و دور از ایران وجود دارد که وجود این دو گروه و همکاری آنها به چند وجهی و عینی بودن کارهای پژوهشی‌مان کمک می‌کند.
-موضوع بسیار جالبی را مطرح کردید. دیگر آنکه بسیار جالب است که شما، بخصوص به عنوان نسل جوان، روی جنبه انسانی و عاملیت انسان در رابطۀ بین انسان و تکنولوژی تاکید دارید. در زمانه‌ای که نوعی شیفتگی نسبت به تکنولوژی وجود دارد و آن را حلاّل همه چیز می‌پندارند این نگاه شما بسیار جالب است. انسان، هم به وجود آورندۀ تکنولوژی است و هم به کارگیرندۀ آن و در این امر عاملیت و عنصر انسانی نباید در سایه آن قرار گیرد و تکنولوژی آگاهانه در جهت بر آوردن خواست‌های انسانی باید به کار گرفته شود. در کاربرد تکنولوژی‌های جدید با وجود اینکه کار را تسهیل می‌کند ولی هم‌چنان به آن کار فکری و مهارت‌های فکری و فیزیکی نیز نیاز دارد. مخاطب اصلی شما چه در انگلیس و چه به طور کلی چه بخشی از جامعه است؟
-مخاطب ما مخاطب خاص است. و منظور از مخاطب خاص هم کسانی هستند که دارای قدرت تاثیرگذاری روی سیاستگزاران و تصمیم گیرندگان در مورد سیاست‌های معطوف به ایران و منطقۀ خاورمیانه هستند. اینها سیاستمداران در بریتانیا و فعالین رسانه‌ای در بریتانیا و سازمان‌های بین‌المللی هستند. یا کسانی که در “اتاق‌های فکر” کار می‌کنند. حتی کسانی که در داخل ایران مسائل را به صورت جدی دنبال می‌کنند. به طور دقیق‌تر بگویم وقتی می‌گوییم مخاطب ما عام نیست منظور این است که ما کار خبری نمی‌کنیم. هدف ما تاثیرگذاری روی افراد تاثیرگذار در ایران و در کشوری که کار می‌کنیم است و می‌خواهیم با آنها مراوده برقرار کنیم.
-پس شما به دنبال تاثیرگذاری روی تاثیرگذاران هستید و می‌خواهید نظر آنها را به سوی مسائلی که در ایران و در منطقه روی می‌دهد جلب کنید. یعنی به عبارتی می‌خواهید موج آگاهی از طریق آگاهان و متخصصان به وجود آورید یعنی امواج دایره مانند که بزرگ و بزرگ‌تر می شوند. آیا این طور است؟
-البته بگذارید که روی واژه تاثیرگذاری بیشتر تاکید کنیم زیرا قصد ما تنها سیاستگزاران نیستند و ما روی فعالان جامعۀ مدنی نیز زیاد تاکید داریم. و بخصوص فعالان رسانه‌ای از جمله برای ما بسیار اهمیت دارند. یعنی ما می‌خواهیم با آنها یک نوعی دیالوگ و گفتگو برقرار کنیم و نمی‌خواهیم یک‌جانبه روی آنها تاثیر بگذاریم و به دنبال نوعی دیالوگِ راهگشا با آنها هستیم تا توافق بین ما موج‌وار و دایره‌وار انکشاف پیدا کند. ما اهمیت زیادی برای این گفتگو قائل هستیم.
هم اکنون متاسفانه منابع لازم را نداریم که بتوانیم این مسائل را به زبان فارسی به مخاطبان خودمان در داخل ایران عرضه کنیم. البته مطمئن هستیم که کسانی که در داخل ایران علاقمند هستند تا این حد انگلیسی بدانند که از پژوهش‌های ما بتواننند استفاده کنند.
-بسیار ممنون از وقتی که در اختیار کیهان آنلاین گذاشتید.
