وقایع یمن (رامین کامران)

با ناآرامی‌های یمن و تغییر تعادل قدرت در یکی از خانه‌های نطع خاورمیانه که در برابر قدرت‌ها گسترده است، پردۀ جدیدی از رقابت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای در این خطه افتتاح شده است.

برتری عربستان سعودی که به یُمن دلارهای فراوان، پشتیبانی آمریکا و اتحاد با اسرائیل، در عین ضعف ساختاری، در منطقه نقش‌آفرینی می‌کند، از سوی دومین کشور بزرگ شبه جزیره، مورد تهدید قرار گرفته است و سیادتی که سعودی‌ها طی سالیان کوشیده‌اند بر یمن تحمیل کنند، به کلی و از بنیاد متزلزل شده است. اگر از بمب ترکاندن القاعده بگذریم، اولین واکنش عربستان، سر هم کردن «ائتلافی» از چند کشور عربی به علاوۀ ترکیه و پاکستان بوده است که البته از پشتیبانی آمریکا هم برخوردار است و بمباران چند نقطه در یمن. جمهوری اسلامی، طبق معمول، در مظان اتهام رساندن انواع کمک نظامی به حوثی‌های یمن قرار گرفته است و تنها حرفی که هنوز در این باب زده نشده، این است که از زیر تنگۀ هرمز به یمن نقب زده تا با قطار سریع‌السیر به شیعیان محلی مدد برساند. البته کمی صبر کنیم این را هم از فاکس نیوز خواهیم شنید. به هر حال، جمهوری اسلامی در موقعیت حملۀ نظامی به یمن نیست. بنا بر قرائن برنامه‌اش را ندارد و مهم‌تر اینکه امکاناتش را ندارد تا در آن سوی خلیج فارس دست به عملیات وسیع بزند و خوشبختانه ادایش را هم درنمی‌آورد.
نقداً نگاهی بیاندازیم به وضعیت کلی.
پیش‌دستی ابتکار عمل نیست
معمولاً پیش‌دستی در حمله که گاه می‌تواند اسباب غافل‌گیری حریف را هم فراهم بیاورد، از اسباب پیروزی شمرده می‌شود. احتمالاً بسیاری نیز به همین دلیل فکر می‌کنند که عربستان با حملۀ هوایی جلو افتاده یا اصولاً کار مهمی انجام داده است که در تعیین نتیجۀ رقابت، تأثیر اساسی خواهد داشت که به تصور من نخواهد داشت. پیش‌دستی و غافل‌گیری با تمام هیجانات سینمایی که ممکن است ایجاد کند، در مواردی می‌تواند نتیجۀ تعیین کننده و فراتر از حد تاکتیکی بدهد که تمامی نیروی مادی حریف یا لااقل بخش اصلی آن در چنین حمله‌ای آسیب اساسی ببیند یا اینکه نیروهای معنویش چنین ضربه‌ای بخورند. روشن است که حرکت عربستان از بابت استراتژیک و حتی تاکتیک، تأثیر تعیین کننده ندارد. آن چیزی که ابتکار عمل می‌نامند و باید در همه حال در دست داشت، مترادف پیش‌دستی نیست. کسی واجد ابتکار عمل است که در هر مرحله بتواند درگیری را در جهتی سیر بدهد که با نقشه‌اش می‌خواند.
نوع دخالت عربستان
نوع دخالت عربستان تابع همان مکتب بزن و در رو (hit and run) است که آمریکایی‌ها در بسیاری موارد به کار می‌گیرند: بمبی می‌ریزیم و تشری می‌زنیم تا بعد ببینیم چه خواهد شد.
در مورد یمن نمی‌توان مثل اشغال کویت از سوی عراق، از آمریکا خواست که دخالت بکند و خرج کار را با مقداری انعام بر عهده گرفت و در پشت جبهه جولان داد و به جای گلوله، چک در کرد. ارتش اشغال‌گر در کار نیست تا بهانۀ مناسب به دست بدهد، حال هر قدر هم راجع به تفتین جمهوری اسلامی تبلیغ بشود؛ از آن مهم‌تر، آمریکا هم در موقعیتی نیست که نیروی زمینی به محل بفرستد. اتحادی که عربستان سر هم کرده، تقلید بی آب و رنگ اتحادی است که آمریکا برای جنگ کویت گل هم کرده بود. آنجا نقش کشورهای دیگر مشروعیت بخشی به دخالت آمریکا بود. اینجا دخالتی در کار نیست، مشروعیت هم چه عرض کنم. فقط می‌خواهند با صف بستن، جمهوری اسلامی را بترسانند.
ارتش عربستان بیشتر محض خرید افزار و آلات از آمریکا و دیگر کشورهای غربی شکل گرفته است، نه به تناسب احتیاجات خود این کشور. به هر صورت محدودیت بضاعت نظامی عربستان بر همه آشکار است و همه می‌دانند که اگر پایش به جنگی تمام عیار کشیده بشود، بسیار برایش گران تمام خواهد شد. برای کشوری که همه می‌دانند تعداد هواپیماهای جنگی‌اش از تعداد خلبانانش بیشتر است، این بمب انداختن هم پا از گلیم خود درازتر کردن است. بخصوص که اصولاً سرنوشت یمن را نمی‌توان با بمباران هوایی تعیین کرد، جنگ‌های اخیر آمریکا که بیشترین توان در این زمینه را دارد، نکته را بر همه معلوم کرده است. اینجا بحرین هم نیست که نظامیان را بیاندازند به جان مشتی مردم بی دفاع. در طرف مقابل آدم جنگ دیده هست که شاید از عهدۀ طیاره برنیاید، ولی بلد است از زمین‌اش دفاع کند. بخصوص که هیچ دلیل ندارد یمنی‌ها که سال‌ها در معرض ابراز نفوذ عربستان بوده‌اند، از تجاوز ارتش این کشور شادمان شوند. اگر کار به گسیل نیروی زمینی بکشد، پیامدهای منفی کار برای عربستان هم تسریع و هم تشدید خواهد شد.
نزدیکی مرزی
دیگر اینکه داشتن مرز طولانی با یمن، امکان کشیده شدن درگیری از راه زمین به خود عربستان را افزایش می‌دهد که در این صورت دیگر نمی‌توان به حملۀ هوایی قناعت کرد. با مرز کوهستانی هم که استفاده از تانک و نیروهای زرهی بسیار مشکل خواهد بود، البته به شرطی که تازه راننده و تیرانداز قابل در کار باشد که جای شک است. بروز ناامنی مرزی در حکم زخمی است که مرتب خونریزی خواهد داد و در معرض عفونت هم خواهد بود.
عربستان با این حرکت نسنجیده که تازه معلوم نیست مسئولیتش را در آن نظام کهن‌سالار، که بر عهده گرفته، خود را به دست خویش در معرض خطری از آن نوع قرار داده است که آمریکا با فشار آوردن روی اروپا و هزار خرج و زحمت کوشیده تا برای روسیه ایجاد کند. شلوغ کردن اوکراین و روشن نگاه داشتن شعلۀ جنگ داخلی در آن کشور، ترفندی بود که آمریکا برای بالا بردن هزینۀ الحاق کریمه یافت. تازه با تمام امکاناتی که روس‌ها برای مهار کردن بحران دارند، هنوز دچار دردسرند. مقایسه امکاناتات عربستان با روسیه، البته قیاس مع‌الفارق است . تصور نمی‌کنم که تفاوت اصلی در زمینۀ جنگ افزار باشد.
متزلزل شدن نظام
این مهم‌ترین خطری است که عربستان را تهدید می‌کند. نظام سیاسی این کشور بسیار آسیب‌پذیر است و مدت‌های مدید است که نه فقط تحلیل‌گران که همسایگان این کشور نیز منتظر رسیدن خبر سقوط آن هستند. این نوع نظام‌های اتوریتر سنتی، در کشورهای کوچک، یعنی امثال همان شیخ نشین‌ها، بهتر دوام می‌آورند تا در کشورهای وسیع. در این واحدهای کوچک، خرید موافقت مردم، یا به عبارت دقیق‌تر اجاره کردنش، بسیار آسان‌تر است تا جاهای دیگر. نمونه‌اش همین سنگاپوری که این چند هفته همه صحبت آن را می‌کنند یا شاهزاده‌نشین‌های کوچک اروپایی. خواست‌ها و نوع واکنش نشان دادن مردم در واحدهای بزرگ سیاسی به کلی با این یکی‌ها فرق می‌کند. این واحدهای سیاسی کوچک که علت وجودیشان اقتصادی است، می‌توانند مردم را با امتیازات اقتصادی راضی نگاه دارند، چون همه به نوعی می‌دانند که اصل داستان همین است و جاه‌طلبی بیشتر هم ندارند. نه با تاریخ طرف‌اند و نه با گذشتۀ پرافتخار و این قبیل مسائل… شاهدیم که در مورد عربستان، جلب رضایت جمعیت با باج اقتصادی روز به روز مشکل‌تر شده است و بالاخره هم به بن بست خواهد رسید.
دلیل چنین عملی چیست؟
بعد از شمارش نکاتی که به آنها اشاره شد، این سؤال پیش می‌اید که چرا عربستان مبادرت به چنین عمل لغوی کرده که خودش را بیشتر به مخاطره می‌اندازد تا یمن را. من همین ‌طور چند دلیل به نظرم رسید.
اول از همه بالا رفتن هر چه بیشتر احتمال توافق بین ایران و آمریکاست، یا به عبارت روشن‌تر، واقع‌بینی نشان دادن آمریکا در باب توازن قدرت در خاورمیانه. این امر بدون شک در سوق دادن عربستان به نشان دادن واکنش سریع، حال هر قدر ناپخته، نقش داشته است ـ دست و پا زدنی از سر درماندگی.
ناامیدی عربستان از نیروهای نزدیک به خودش در یمن نیز بسیار مهم است. اشغال صنعا، ضربۀ سنگینی به عربستان و نوچه‌های محلی‌اش بود، چرا که نقداً به نظر نمی‌آید بتوانند غنیمت‌های از دست داده را پس بگیرند و دوباره بر قدرت مستقر شوند. طبیعی است که در این شرایط لزوم نشان دادن واکنش فوری، منطقی جلوه کند. ولی هیچ معلوم نیست که سعودی‌ها از قبل طرحی داشته‌اند که بخواهند در صورت بروز چنین وضعیتی به اجرا بگذارند. می‌دانیم که در این قبیل کشورها از این خبرها نیست. پس در عین سرآسیمگی، دست به کار شده‌اند و البته با توجه به امکانات، از روش ارباب که بمباران هوایی بدون پشتوانۀ بعدی است، تقلید کرده‌اند. کار نامعقول در مقیاس کوچک‌تر فقط مضحک‌تر می‌شود.
طبعاً موافقت آمریکا با این واکنش، هر قدر هم که سست و ضمنی بوده باشد، برای شروع کار کفایت کرده است. این البته اول بار نخواهد بود که آمریکا به دنبال متحدان سنی‌اش در منطقه، پا در شن روان می‌نهد. احتمال اینکه سعودی‌ها نظر دیگر کشورهای وارد در اتحاد را هم خواسته باشند هست، ولی این یعنی چه؟ شیخ قطر و سیسی و اردوغان، حتماً خردمندترین سیاستمداران روز نیستند. سر و صدایی که اردوغان کرده، مؤید دل دادنش به عملیات عربستان است و خود نمونه‌ای از قوت تحلیل سیاسی‌اش، درگیری‌اش در سوریه و مواضع سیاسی عجیب و غریب‌اش به جای خود. ژنرال سیسی هم که ریشش به ریشه‌کن کردن مخالفان بند است و آرام کردن صحرای سینا. به دیگران نمی‌پردازم که مطلب دراز نشود.
آخر از همه نقش اسرائیل را هم باید در نظر گرفت که چند سالی است با عربستان دل داده‌اند و قلوه گرفته‌اند و از رسوایی‌اش هم باکی ندارند. اگر برگردیم و به نقشۀ خاورمیانۀ نوین و سابقۀ اجرایش نگاهی بیاندازیم، خواهیم دید که کار بر مدار تخریب می‌چرخد. درست است که اول گریبان عراق و سوریه و لیبی را گرفته، ولی عربستان هم در فهرست کشورهایی‌است که قرار است از هم بپاشند و وارد شدن در جنگی منطقه‌ای که به هیچ‌ وجه تاب آن را ندارد، راه این فروپاشی را خواهد گشود. به هر صورت این نوع اتحادها از این پیامدها هم دارد.
خلاصه که چی؟
یمن، بر خلاف آنچه عربستان تصور کرده است، میدان مناسبی برای گسیل نیرو و جنگ کلاسیک نیست. جنگ نیابتی و نبردهای کم شدت، تا اینجا، شکل اصلی مقابله بوده است. ارتقای درگیری به جنگ کلاسیک، در توان هیچ کدام از نیروهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای نیست، حتی آمریکا که نیرومندترین است. شاید حرفم خوش‌بینانه به نظر بیاید، ولی تصور می‌کنم که همۀ نیروهای درگیر به این مسئله آگاهند، یا باید باشند و اگر هم نباشند، آن را زود درک خواهند کرد، منتها باید دید چقدر زود. در این بازی هر کس که زودتر دست به دخالت نظامی بزند، بازنده خواهد شد. درست برعکس فیلم‌های کابویی که همه دیده‌ایم. در اینجا هر کس زودتر هفت تیر کشید به زمین خواهد افتاد. نقداً که عربستان چنین کرده.

منبع: سایت ایران لیبرال