با نزدیک شدن زمان پایان مذاکرات میان جمهوری اسلامی و گروه ۱+۵ بر سر برنامه اتمی ایران، گفتگوهای سیاسی در کشورهای گوناگون به اوج رسیده است.
کارشناسان از زاویه‌های گوناگون سیاسی و اقتصادی تا محیط‌زیستی به این موضوع می‌پردازند اما آنچه در سال‌های گذشته همواره پنهان مانده است، «نظر شهروندان ایرانی» بر سر این برنامه است.
جمهوری اسلامی در سال‌های گذشته تلاش کرده است تا حضور جمعی از شهروندان در مراسمی همچون راهپیمایی ۲۲ بهمن را «مهر تاییدی» بر سیاست‌های خود معرفی کند اما هرگز در یک مراجعه عمومی و آزاد این نظر بیان نشده است.
مرکز مطالعات جهانی و امنیت در مریلند CISSM در تحقیقی مشترک با دانشگاه تهران که به تازگی انجام داده است نظرات شهروندان را در حوزه‌های گوناگون برنامه اتمی و سیاست‌های جمهوری اسلامی جویا شده است. برای تهیه این نظرسنجی، مرکز افکار عمومی PPC و موسسه IranPoll نیز همکاری داشته‌اند.
این نظرسنجی توسط مرکز پژوهش‌های افکار عمومی دانشگاه تهران در فاصله ۱۲ می تا ۲۸ می سال ۲۰۱۵ و توسط مرکز IranPoll در فاصله ۲۳ می تا ۲۸ می انجام شده است. ۱۵۰ نفر از شرکت‌کنندگان مقیم تورنتو و ۸۵۹ نفر مقیم تهران هستند و درصد خطای این نظرسنجی ۳.۲ +/- اعلام شده است.
بر اساس این گزارش ۶۹ درصد ایرانیان بر این باورند که «ساخت بمب اتم» با آموزه‌های اسلامی در تضاد است و تنها ۲۲ درصد تایید کرده‌اند که اسلام هیچ منعی برای ساخت بمب ایجاد نکرده است. در بخشی دیگر از این نظر سنجی تنها ۱۲ درصد از شرکت کنندگان در برابر سوالی مبنی بر ضرورت استفاده متقابل از سلاح‌های شیمیایی در جنگ با عراق، پاسخ مثبت دادند و ۸۷ درصد تصمیم ایران در آن زمان را «تصمیمی درست» دانسته‌اند.
در مورد برنامه اتمی جمهوری اسلامی نیز ۵۷ درصد با انجام تفاهم هسته‌ای بر مبنای برنامه جامع مشترک و تفاهم‌نامه لوزان موافقت کرده‌اند. در مقابل تنها ۱۵ درصد با انجام چنین توافقی مخالف بودند و ۲۸ درصد نظر خود را مشروط و یا ممتنع اعلام داشته‌اند.
۶۹ درصد شرکت کنندگان در این نظرسنجی به طرف‌های مذاکره جمهوری اسلامی اطمینان کامل دارند از سویی دیگر ۴۵ درصد از همین شرکت کنندگان به طور کامل به آنها اطمینان ندارند.
در زمینه تحریم‌های ایالات متحده بر علیه جمهوری اسلامی ۶۲ درصد شرکت کنندگان بر این باور بودهاند که تمام این تحریم‌ها به سرعت برداشته خواهد شد. در مقابل ۲۴ درصد گفته‌اند که برخی از تحریم‌ها برداشته خواهد شد و بخش بزرگی از آنها باقی خواهند ماند. ۹ درصد از شرکت کنندگان نیز بر این باور بودهاند که هیچ تحریمی لغو نخواهد شد.
در بخشی دیگر از این نظر سنجی از شرکت‌کنندگان در مورد اثرات لغو احتمالی تحریم بر زندگی آنها در حوزه‌های گوناگون سوال شده است. در حوزه دسترسی به داروها خارجی ۲۸ درصد بر این باور بودند که این امکان در فاصله‌ی ۶ ماه بعد از لغو تحریم ممکن خواهد بود. در مقابل ۳۳ درصد این زمان را یکسال، ۱۲ درصد تا ۲ سال و ۱۹ درصد بیش از ۲ سال پیش‌بینی کرده‌اند. ۳۲ درصد شرکت کنندگان در این نظرسنجی حضور شرکت‌های سرمایه‌گذاری خارجی در ایران را در ظرف ۶ ماه اول پس از لغو تحریم‌ها ممکن دانسته‌اند. این درحالی است که ۳۰ درصد این امکان را تا ۱ سال، ۱۳ درصد تا ۲ سال و ۱۷ درصد بعد از ۲ سال محتمل دانسته‌اند.
اما در حوزه‌ی داخلی تنها ۲۲ درصد بر این باورند که تا ۶ ماه پس از لغو تحریم‌ها امکان کاهش نرخ بیکاری در ایران ممکن است. در مقابل ۳۰ درصد این فاصله زمانی را تا ۱ سال، ۱۶ درصد تا ۲ سال و ۲۴ درصد بیش از ۲ سال پیش‌بینی کرده‌اند. استاندارد سطح زندگی مردم بخش دیگری از این نظرسنجی است که ۲۶ درصد شرکت‌کنندگان بر این باورند که در ۶ ماه اول لغو تحریم‌ها اثرات مثبتی را در زندگی خود مشاهده خواهد کرد. ۲۹ درصد آنرا تا ۱ سال، ۱۵ درصد تا ۲ سال و ۲۲ درصد آنرا بعد از دومین سال لغو تحریم‌ها پیش‌بینی کرده‌اند.
اکثریت شرکت‌کنندگان در این نظر سنجی بر این باور بودهاند که در بیشترین احتمال حضور شرکت‌های خارجی به منظور سرمایه‌گذاری در ایران در فاصله ۶ ماه تا ۱ سال اول بعد از لغو تحریم‌ها صورت خواهد گرفت. بیشترین احتمال (۶۹ درصد) در فاصله ۶ ماه و بعد از آن (۶۲ درصد) در فاصله ۱ سال است. ۴۹ درصد نیز بر این باورند این فاصله تا ۲ سال و ۳۸ درصد این امکان را بعد از ۲ سال ارزیابی کرده‌اند.
تنها ۲۶ درصد از کسانیکه در این نظر سنجی حضور داشته‌اند وجود فشارها و تحریم‌های خارجی را عامل وضع بد اقتصادی موجود دانسته و در مقابل ۶۴ درصد سیاست‌های داخلی و سوء مدیریت را عامل این نابسامانی می‌دانند. در ادامه ۵۰ درصد شرکت‌کنندگان اعلام کرده‌اند که از سیاست‌های روحانی و هواداران او در انتخابات آتی مجلس شورای اسلامی دفاع خواهند کرد و ۲۴ درصد به مخالفان او رای خواهند داد.
این در حالی است که در بررسی کارنامه سیاست‌های حجت‌الاسلام روحانی تنها ۱۵ درصد سیاست‌های اقتصادی او را کاملا تایید کرده و در مقابل ۵۶ درصد آنرا در مواردی موفقیت آمیز دانسته‌اند. ۱۷ درصد این سیاست‌ها را تا حدودی ناموفق و تنها ۹ درصد کاملا آنرا رد کرده و شکست خورده تلقی کرده‌اند. در مورد کاهش بیکاری در ایران اما این اعداد کاملا تغییر می‌کند و تنها ۴ درصد کارنامه دولت را کاملا تایید می‌کنند و ۳۸ درصد آنرا تا حدودی موفق می‌دانند. این در حالی است که ۲۴ درصد آنرا ناموفق و ۲۹ درصد کاملا شکست خورده می‌دانند.
۴۶ درصد از شرکت‌کنندگان در این نظر سنجی سیاست‌های دولت در زمینه افزایش امنیت کشور را کاملا تایید می‌کنند و ۴۱ درصد آنرا تا حدودی موفق می‌دانند. تنها ۶ درصد این سیاست‌ها را ناموفق و ۴ درصد آنرا شکست خورده تلقی کرده‌اند. ۳۰ درصد از شرکت‌کنندگان برنامه‌های دستگاه سیاست‌خارجی در ارتباط به کشورهای اروپایی را کاملا تایید کرده‌اند اما در مقابل بیش از نیمی از شرکت کنندگان (۵۲ درصد) آنرا تا حدودی موفق ارزیابی کرده‌اند. در این بخش نیز باز هم تنها ۶ درصد آنرا ناموفق و۳ درصد کاملا ناموفق دانسته اند.
در بخش پایانی سوالاتی که پیرامون سیاست‌های دولت روحانی مطرح شده است تنها ۱۵ درصد سیاست‌های اعمال شده‌ی او برای کاهش تحریم‌ها را کاملا تایید کرده‌اند و ۵۵ درصد آنرا تاحدودی موفق دانسته اند. ۱۴ درصد این سیاست‌ها را ناموفق و ۱۰ درصد آنها را کاملا شکست خورده می‌دانند.
اکثریت شرکت‌کنندگان در این نظر سنجی شکست احتمالی مذاکرات را به گردن گروه ۱+۵ انداخته و تنها ۱۳ درصد دو طرف را مقصر و ۹ درصد طرف ایرانی را در این شکست سرزنش خواهند کرد.
بخش دیگر این نظرسنجی به سراغ رابطه با ایالات متحده آمریکا رفته است. ۷۳ درصد شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی سیاست‌های دولت ایالات متحده آمریکا را کاملا غیرقابل اطمینان (مطلوب) دانسته‌اند و تنها ۳ درصد آنرا کاملا تایید کرده‌اند. این در حالی است که نگاه شرکت‌کنندگان ایرانی در این نظرسنجی به مردم این کشور متفاوت است. ۱۲ درصد کاملا و ۴۰ درصد تا حدودی مردم آمریکا را مردمی قابل اطمینان دانسته‌اند و در مقابل ۱۶ درصد تا حدودی و ۲۷ درصد کاملا حتی به مردم آمریکا نیز اعتماد ندارند.
اکثریت شرکت‌کنندگان در این نظر سنجی ارتباط غیرسیاسی با ایالات متحده آمریکا را در زمینه‌هایی همچون گردشگری، اقتصادی، هنری، آموزشی و ورزشی تایید کرده‌اند و ۳۷ درصد حمایت کامل خود از مذاکرات مستقیم دو کشور بر سر نقاط مشترک را تایید کرده‌اند. ۳۸ درصد آنرا تایید کرده و تنها ۱۱ درصد با آن مخالفت و ۱۱ درصد کاملا مخالف این گفتگو‌ها هستند.
بخش پایانی این نظرسنجی به موضوع اعتماد و مطلوب دانستن سیاست‌های کشورهای عضو گروه ۱+۵ است. نزدیک به نیمی از شرکت‌کنندگان سیاست‌های ایالات متحده آمریکا و بریتانیا را نامساعد تلقی کرده‌اند. این در حالی است که تنها ۳۲ درصد سیاست‌های روسیه را نامطلوب می‌دانند و آلمان با ۲۷ درصد کمترین میزان نگاه منفی را در این جدول بدست آورده است. در مقابل آلمان با ۱۴ درصد تایید کامل بیشترین نکان مطلوب شرکت‌کنندگان را داراست و بریتانیا با تنها ۶ درصد کمترین نگاه مثبت ایرانیان شرکت‌کننده در این نظرسنجی را از آن خود کرده است.
از سویی دیگر موسسه آی‌پُز نیز نظرسنجی جداگانه‌ای را انجام داده است.
براساس خروجی این نظرسنجی ۶۳ درصد شرکت‌کنندگان با توافق اتمی موافق بوده و تنها ۹ درصد مخالف انجام این توافق هستند. با این حال ۳۸ درصد همین افراد به پایبندی کشورهای عضو ۱+۵ به تعهدات خود با دیده شک نگاه کرده اما نزدیک به نیمی از آنها با رابطه با ایالات متحده آمریکا موافق هستند.
موسسه آی‌پز با انتشار آمار تطیبقی خود از دو نظرسنجی صورت گرفته در خرداد ۱۳۹۴ و آبان ۱۳۹۳ نشان می‌دهد که هم موافقان و هم مخالفان انجام توافق هسته‌ای کاهش پیدا کرده‌اند، به این معنی درصد بیشتری به سمت موافقت یا مخالفت مشروط رفته‌اند.
بررسی پراکندگی سنی موافقان و مخالفان نشان می‌دهد بیشترین موافقان در محدوده‌ی ۱۸ تا ۲۹ سال و ۶۰ سال به بالا هستند و کمترین موافقان توافق هسته‌ای در محدوده ۳۰ تا ۴۴ سال قرار دارند. این در حالی است که بیشترین مخالفت در محدوده‌ی بالای ۶۰ سال (۱۷ درصد) دیده می‌شود. پراکندگی جغرافیای موافقان و مخالفان نیز نشان می‌دهد جامعه شهری بیشتر از جامعه روستایی موافق توافق هسته‌ای است و به همین نسبت بیشترین مخالفت با این توافق در جامعه روستایی (۱۳ درصد) است.
آی‌پز میزان اعتماد ایرانیان به طرف‌های مذاکره کننده در گروه ۱+۵ را نیز بررسی کرده است. بر اساس نتایج منتشر شده تنها ۹ درصد به سیاست‌های آنها کاملا اطمینان داشته و ۱۵ درصد کاملا به آن نامطمئن هستند. در پراکندگی سنی فاصله ۴۵ تا ۵۹ سال بیشترین بی‌اعتمادی را به آنها داشته و جوانان ۱۸ تا ۲۹ سال بیشتری اعتماد را ابراز داشته اند.
با این حال ۵۲ درصد شرکت‌کنندگان از رابطه میان ایران و آمریکا پس از توافق هسته‌ای حمایت کرده‌اند و تنها ۲۰ درصد کاملا با آن مخالف بودهاند.
عدد‌ها چه می‌گویند؟
با توجه به تمام نظرسنجی‌های انجام شده، بخش بزرگی از مردم ایران برنامه صلح‌آمیز اتمی ایران را تایید کرده و خواهان ادامه‌ی آن به عنوان یک دستاورد مهم هستند. این در حالی است که تنها نزدیک به ۱۹ درصد خواهان دستیابی جمهوری اسلامی به سلاح اتمی هستند. از سویی دیگر نزدیک به ۸۰ درصد در این نظر سنجی به خاورمیانه بدون سلاح هسته‌ای نگاهی مثبت داشته و تنها ۱۷ درصد مخالف چنین سیاستی هستند. با این حساب می‌توان مشاهده کرده که تمام آن ۱۹ درصد موافق دستیابی جمهوری اسلامی به سلاح اتمی، مدافعان سیاست‌های نظام اسلامی نبوده و بخشی از آنان بنا به دلایلی دیگر (منجمله دفاع از تمام ارضی و یا مقابله با دشمنان منطقه‌ای) این امر را تایید می‌کنند و اگر منطقه‌ی پیرامونی ایران به یک ثبات برسد آنان نیز به صف مخالفان سلاح اتمی خواهند پیوست. این موضوع همانطور که به آن اشاره شد، سیاست عدم استفاده از سلاح شیمیایی بر علیه عراق در زمان جنگ مورد تایید اکثریت شرکت‌کنندگان در این نظرسنجی قرار گرفته است.
بر اساس دو نظر سنجی متفاوت مطرح شده بیش از دو سوم جمعیت این نظرسنجی‌ها به انجام توافق نهایی میان جمهوری اسلامی و گروه ۱+۵ بسیار خوش‌بین هستند. اما در مورد آینده اقتصاد ایران پس از تحریم‌ها بخش بزرگی از شرکت کنندگان اثرات مثبت آنرا در فاصله ۱ تا ۲ سال بعد از لغو تحریم دانسته و اثر کوتاه مدت (تا ۶ ماه) را دور از ذهن می‌دانند. در همین حال با توجه به نزدیک شدن زمان برگزاری انتخابات مجلس شورای اسلامی به نظر می‌رسد با اینکه سیاست‌های دولت حجت‌الاسلام روحانی در حوزه‌های گوناگون به صورتی متناوب مورد تایید این نظرسنجی قرار گرفته است اما نزدیک به نیمی از شرکت‌کنندگان به حمایت از همراهان او در انتخابات مجلس اشاره کرده‌اند.
