روشنک آسترکی- حجتالاسلام حسن روحانی شامگاه یکشنبه، ۱۱ مردادماه در گفتگوی زنده خبری خود مواضعی را در مورد توافق هستهای میان ایران و کشورهای ۱+۵ و همچنین دلواپسان هستهای در ایران مطرح کرد.
سخنان حسن روحانی در کنار درگیری نمایندگان موافق و مخالف توافق هستهای در مجلس شورای اسلامی طی هفته گذشته و انتشار سخنان جنجالبرانگیز عباس عراقچی، عضو ارشد هیات مذاکرهکننده ایران که در یک نشست خصوصی با مدیران خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی گفته شد، همه نشاندهنده تنش شدید میان رقبای درون حکومت جمهوری اسلامی پیرامون توافق اتمی است.
حسن روحانی در سخنان خود که از شبکه سراسری صدای و سیمای جمهوری اسلامی پخش شد با صراحت اعلام کرد: «جز یک عده جنگطلب و غاصب و صهیونیست، همه دنیا از این توافق خوشحالاند. مردم ایران از این توافق خوشحالاند نه خوشحال از اینکه تحریمها برطرف شده بلکه چون حقوق آنها تثبیتشده». رییس دولت یازدهم در حالی این سخنان را مطرح کرده که در سه هفته از امضای توافق میان ایران و غرب، بخش گستردهای از جناح اصولگرا نسبت به توافق صورت گرفته نقدهایی را مطرح و درگیریهایی در سطح نمایندگان موافق و مخالف در مجلس شورای اسلامی رویداده و اقدامات متقابلی نیز از سوی دولت یازدهم صورت گرفته است.
تنش میان نمایندگان مخالف و موافق «برجام»
هفته گذشته صحن علنی مجلس شاهد نطقهای شدید نمایندگان مخالف مذاکرات و توافق بود. به عنوان نمونه سهشنبه گذشته نطق اعتراضی مهدی کوچک زاده و حمید رسایی، دو نماینده اصولگرا و از افراد برجسته گروه موسوم به دلواپسان باعث درگیری لفظی شدید در مجلس شد. کوچک زاده با اعتراض نسبت به متن ترجمه شده «برجام» این سوال را مطرح کرد که از کجا مشخص است این ترجمهای که در اختیار نمایندگان قرار گرفته ترجمه همان متن انگلیسی باشد؟ کوچک زاده خطاب به مردم گفت مردم بدانید مجلس تا امروز با برخورد سلطنتمابانه از دخالت در این مسئله (توافق هستهای) کنار گذاشته شده است.
نمایندگان اصولگرایی که به توافق نقد دارند، ترجمهای که اول مردادماه از سوی وزارت خارجه در اختیار آنها قرارگرفته را غیرمطلوب اعلام کرده بودند. روز دوشنبه گذشته ترجمه جدیدی در اختیار نمایندگان مجلس قرار گرفت.
حمید رسایی یک نماینده دیگر مجلس شورای اسلامی نیز به مصوبه شورای عالی امنیت ملی مبنی بر این که رسانهها باید از توافق اتمی وین تعریف و تمجید کنند انتقاد کرد. در همین حال حمید رسایی و جلالی، نماینده اصولگرای موافق با توافق هستهای در صحن علنی به صورت لفظی و با داد و فریاد درگیر شدند و فقط با وساطت دیگر نمایندگان بود که این تنش لفظی به برخورد فیزیکی منجر نشد. تنها یک روز پس از تنش در صحن علنی و در روز چهارشنبه، هشتم مرداد نامهای از سوی حمید رسایی در مجلس و میان نمایندگان پخش شد. نامهای در هشت بند و سراسر مخالف با متن «برجام» که با وجود اینکه برخی رسانههای حامی دولت از آن بهعنوان شبنامه یاد کردند، ولی جهت توزیع به امضای ابو ترابی فرد، نائب رییس مجلس شورای اسلامی رسیده بود.
اصل حرف حمید رسایی در این نامه بر سه محور است؛ اول اینکه صدر تا ذیل توافق هستهای در راستای عدم رعایت حقوق ملت ایران است. دوم هم اینکه ترجمه متن توافق برجام به هر صورتی درنهایت مشکلساز خواهد بود و طرف مقابل میتواند هر برداشتی از آن داشته باشد. دست آخر هم حمید رسایی دوباره تاکید کرده است که شورای عالی امنیت ملی در مقامی نیست که این توافق را بررسی و تصویب کند و چنین فرآیندی باید در مجلس و توسط نمایندگان انجام شود.
گفتنی است پشتکار رسایی در مخالفت با عملکرد دولت روحانی به ویژه در مورد توافق هستهای، به توقیف هفتهنامه ۹ دی در روز دوشنبه دوازدهم مرداد منجر شد. حمید رسایی، مدیر مسول هفتهنامه ۹ دی، ساعاتی پس از توقیف آن در صفحه شخصی اینستاگرام خود نوشت: «شنیدن خبر توقیف هفتهنامه ۹ دی در دولت آقای روحانی، خبر عجیبی نیست. این دولت نشان داده که بسیار کم تحملتر از یک دولت مدعی انتقادپذیری است. ترکیب اصلی هیأت نظارت بر مطبوعات همواره در اختیار دولت وقت و چند تن از ارادتمندان آقای علی لاریجانی است. آن روز این دو جریان مقابل هم، مانند دو لبه قیچی برای بریدن ۹ دی توافق کردند و امروز این دو جریان (دولت و ارادتمندان رییس مجلس) دست در دست هم دارند».
تنش میان نمایندگان موافق و مخالف «برجام» زمانی به تشدید تقابل جناحهای درون حکومت تبدیل شد که نمایندگان مجلس شورای اسلامی سهشنبه ۳۰ تیر، یک روز پس از تصویب قطعنامه برداشتن تحریمها علیه ایران در شورای امنیت سازمان ملل، به اتفاق آرا به تشکیل کمیسیون ویژه بررسی توافق هستهای رأی مثبت دادند. پنجم مردادماه نیز محمدرضا باهنر از برگزاری جلسهای بین حداد عادل، علی لاریجانی و خودش برای بررسی ترکیب این کمیسیون خبر داد و گفت: تلاش میشود این فراکسیون ترکیبی از اعضای فراکسیون رهروان ولایت، اصولگرایان و اصلاحطلبان مجلس باشد.
مواضع متفاوت در پشت پرده
هرچند اصولگرایان نقدهای زیادی به طور علنی پیرامون توافق هستهای و نابرابری سود و زیانهای آن مطرح میکنند اما برخی مواضع تیم مذاکرهکننده در پشت پرده و همچنین تناقض در گفتار آنها نشانگر این است که یا تیم مذاکرهکننده و دولتمردان یازدهم نیز از وجود نقطه ضعفهایی در مفاد «برجام» مطلعاند و یا هنوز خودشان نیز دقیقا متوجه ریز مواردی که بر سر آن مذاکره کرده و به توافق رسیدهاند نیستند.
محمدجواد ظریف پیش از امضای توافق هستهای گفته بود: «بالاخره این توافقی است که در یک قطعنامه فصل هفتمی منشور ملل متحد مورد تایید قرار میگیرد و درنتیجه به یک توافق بینالمللی و الزامآور برای همه دولتها تبدیل میشود. اینکه دولتها به چه میزان به تعهدات بینالمللیشان عملی میکنند بحثی جداگانه است اما ما در حقوق بین الملل مبانی داریم که برای دولت ها تعهدآور است و از آن مبانی استفاده می کنیم.»
اما عباس عراقچی در برنامه تلویزیونی نگاه تنها پنج روز پیش از امضای توافق هستهای ضمن اعلام اینکه همه تحریمها به طور یکجا برداشته میشود، گفت: « قطعنامه شورای امنیت بهعنوان ضامن اجرای توافق نهایی بر طبق الزامات حقوق بینالملل صادر خواهد شد و ضمانتی برای اجرایی شدن توافق نهایی خواهد بود». این در حالیست که عراقچی در مورد مفاد پیرامون محدودیتهای موشکی گفته است مفاد قطعنامه برای ما الزامآور نیست و عدم پایبندی به قطعنامه به معنای نقض توافق اتمی نخواهد بود. او میگوید:«بین قطعنامه و توافق اختلاف وجود دارد. اگر توافق نقض شود قطعنامه هم نقض میشود اما عکس آن صحت ندارد.اگر نقضی صورت بگیرد مانند سالهای گذشته نقض صورت گرفته و اتفاقی هم نیفتاده است. مفاد قطعنامه با مفاد توافق متفاوت است».
این تناقضات در سخنان اعضای ارشد تیم مذاکره با افشای سخنان عباس عراقچی با مدیران خبر صدا و سیمای ایران به اوج خود رسید. عراقچی در این سخنان که روز دوشنبه، ۱۰ مرداد در سایت صدا و سیما و چند رسانه دولتی دیگر منتشر و بعد از ساعاتی از روی این وبسایتها حذف شد، مواضعی بسیار متفاوت نسبت به توافق هستهای اظهار کرده و گفته بود: «دشمنی آمریکا با جمهوری اسلامی و با آرمانها و ارزشهایش ادامه خواهد داشت. اینها را نیز حتما باید به نحوی به مردم نشان دهید که مردم احساس سرخوردگی نکنند؛ به این معنی که هر جا مقامات امریکا هر کلمه منفی علیه ما گفتند، به نحوی منعکس بشود که مردم احساس کنند که هر کاری کنیم، کلاه سرمان میرود و هر کاری کنیم، آنان برترند». عراقچی همچنین در مورد نقش مجلس در تایید یا تصویب توافق گفته است: « معتقدم به صلاح نیست که مجلس توافق را تصویب کند زیرا مجموعهای اقدامات داوطلبانه در «برجام» هست که اگر مجلس آن را تصویب کند، تبدیل به اقدامات اجباری میشود».
انتشار جزییات این جلسه چالش دیگری درباره اطلاعرسانی دولت و وزارت خارجه ایران پیرامون مذاکرات هستهای و توافق وین و نیز قطعنامه شورای امنیت ایجاد کرده است. پیشتر نیز وزارت ارشاد در نامهای خیلی محرمانه دستوراتی پیرامون رفتار و موضعگیری رسانهها در مورد توافق هستهای به رسانههای داخلی ایران ارسال کرده است. ازجمله دستوراتی که در این نامه به رسانههای داخلی دادهشده این است که به تمجید از مذاکرات هستهای و دستاوردهای هستهای پرداخته و از نشر هرگونه مطلبی که به دوقطبی شدن فضای جامعه و افقهای تقابل دستاوردهای مذاکرات باارزشها و آرمانهای ملی میانجامد،خودداری کنند. تنها چند روز پس از انتشار تصاویر این بخشنامه، حسین نوشآبادی سخنگوی وزارت ارشاد صحت آن را تایید کرد.
در پایان گفتنی است هرچند روحانی در گفتگوی تلویزیونی خود مدعی شد که دستاورد امروز بیش از تصورات دیروز است، اما به اعتقاد بسیاری توافق صورت گرفته یک توافق پیروزمندانه و با رویکردی برد- برد برای رژیم ایران نیست. فشار دولت بر رسانهها برای تقدیر و همراهی همهجانبه با مذاکرهکنندگان و همچنین تلاش موافقان توافق برای ساکت کردن و نادیده گرفتن مخالفان نیز نشاندهنده مواردی در توافق هستهای ایران و کشورهای قدرتمند است که جمهوری اسلامی تلاش میکند آن را از دید پنهان نگاه دارد و از کشانده شدن آنها به عرصه بحث و گفتگو چه در خود نهادهای حکومتی از جمله مجلس و چه در رسانهها جلوگیری به عمل آورد.