روشنک آسترکی- با امضای توافق هسته‌ای میان ایران و کشورهای گروه ۱+۵ بحث آینده روابط اقتصادی ایران با کشورهای دیگر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. انزوای اقتصادی ایران در سال‌های گذشته و پیرو تحریمهای سنگین اقتصادی نه تنها فرصتهای حضور در عرصه اقتصاد خارجی را از ایران ربود بلکه باعث معلق ماندن طرح‌‌ها و پروژه‌‌های اقتصادی زیادی شد که ایران با کشورهای دیگر به ویژه کشورهای همسایه در دست اجرا داشت.
در این میان ارمنستان به عنوان همسایه شمالی ایران نیز از این موضوع مستثنی نبود. تحریمهای اقتصادی علیه ایران از یک سو و تلاش روسیه برای تسلط همه جانبه بر اقتصاد این کشور خلاءای در مراودات اقتصادی ایران و ارمنستان ایجاد کرد. اکنون با وجود دو اتفاق مهم در ماه‌های گذشته یعنی تشکیل اتحادیه اوراسیا و عضویت ارمنستان در این اتحادیه و همچنین گشایش اقتصادی ناشی از توافق هسته‌ای در ایران می‌توانند افق تازه ای از روابط اقتصادی میان این دو کشورایجاد کند.
Reuters©
ارمنستان در سال ۱۹۹۱ و با اعلام استقلال جمهوری ارمنستان، دست به اصلاحات سیاسی و اقتصادی همراه با سیاست تجارت آزاد مبتنی بر اقتصاد بازار زد که تأثیر مثبت فراوان بر رشد اقتصادی این کشور داشت. در پنج سال اخیر، نرخ تورم در حد پایین ثابت نگاه داشته شده و این باعث رشد اقتصادی در این کشور شده است و بنا بر گفته بانک مرکزی ارمنستان، نرخ تورم در پنج سال اخیر تنها ۴% بوده است. ارمنستان که کوچک‌ترین کشور استقلال یافته پس از فروپاشی شوروی سابق است، مدتهاست گذار از اقتصاد کمونیستی معروف به «اقتصاد برنامه» را به بازار آزاد آغاز کرده است.
این کشور در سال ۲۰۰۳ به عضویت کامل سازمان تجارت جهانی درآمد. بر این اساس اکثر شرکای تجاری ارمنستان، کشورهای عضو سازمان تجارت جهانی هستند و روابط تجاری با اکثر این کشورها به گونه‌ای است که برای این کشورهای عضو، تعرفه‌‌هایی پایین‌تر (صفر تا ۱۰ درصد) قائل است. بر اساس قوانین سازمان تجارت جهانی، تجار بومی و خارجی در برابر قانون یکسان بوده و همگی از مزایای یکسان برخوردارند. کشور ارمنستان در تجارت با امریکا، کانادا، اتحادیه اروپا و ژاپن، از مزیت سیستم معافیت از حقوق گمرکی برخوردار است که بر اساس آن محموله‌‌های صادراتی از کشور ارمنستان به این ممالک مشمول تعرفه‌‌های پایین‌تر هستند. از ژانویه ۲۰۰۴، ارمنستان یکی از چهار کشور عضو کشورهای مستقل مشترک المنافع و یکی از شانزده کشور دنیا است که از نظام سیستم معافیت از حقوق گمرکی اتحادیه اروپا برخوردار شده. برخورداری از این مزیت، به ارمنستان توان صدور ۷۰۰۰ محصول به بازار آزاد گمرکی اتحادیه اروپا را می‌دهد.
اتحادیه اوراسیا شامل ارمنستان و قزاقستان و روسیه و بلاروس از ژانویه ۲۰۱۵ آغاز به کار کرد
Reuters©
از سوی دیگر، در ژانویه ۲۰۱۵ ارمنستان به همراه روسیه، قزاقستان و بلاروس به شکل رسمی فعالیت در اتحادیه اقتصادی اوراسیا را آغاز کردند. در ماه مه ۲۰۱۴ روسای جمهور روسیه، قزاقستان و بلاروس در آستانه پایتخت قزاقستان قراردادی هزار صفحه‌ای را امضا کردند که مبنای تشکیل اتحادیه اقتصادی «اوراسیا» شد. این اتحادیه از اول ژانویه ۲۰۱۵ رسما کار خود را آغاز کرد.
اتحادیه اوراسیا جمعیتی معادل ۱۷۰ میلیون نفر را در بر می‌گیرد که ۸۴ درصد آن از روسیه است. از مجموع ۲ هزار میلیارد تولید ناخالص ملی این اتحادیه ۸۸ درصد متعلق به روسیه است.
بر اساس آنچه روی کاغذ آمده این اتحادیه جریان تبادل کالا و خدمات و سرمایه میان کشورهای عضو را تسهیل می‌کند و نیروی کار نیز امکان جا به جایی بیشتری خواهد داشت. عوارض گمرکی باقیمانده در مناسبات اقتصادی اعضا نیز به طور کامل برچیده می‌شود. قرار است سیاست‌های اقتصادی اعضا نیز تا حد ممکن هماهنگ و یک‌دست شود.
اکنون به گفته آرداشس تومانیان، سفیر ارمنستان در ایران، اتحادیه اوراسیا می‌تواند یکی از جذابیت‌‌های مهم این کشور برای توسعه روابط اقتصادی ایران و ارمنستان باشد چرا که ورود کالاهای ایرانی به ارمنستان به منزله ورود این کالاها به بازار دویست میلیون نفری اوراسیا است.
ریچارد گیراگوسیان، مدیر مرکز مطالعات استراتژیک منطقه‌ای در ارمنستان، پیرامون آینده روابط اقتصادی ایران و ارمنستان پس از توافق هسته‌ای معتقد است ارمنستان تنها همسایه با ثبات و دارای روابط خوب و متعادل با ایران است. در نتیجه توافق هسته‌ای فرصت خوبی برای ارمنستان است تا با توجه به موقعیت جغرافیایی و واقع شدن میان ایران و غرب به صورت پل ارتباطی عمل کرده و از نزدیکی ایران و غرب سود ببرد. این در حالیست که نیروی متخصص فراوان و ارزان در ارمنستان یک امتیاز ویژه برای غرب و ایران در این پل ارتباطی به شمار می‌آید.
کارشناسان اقتصادی ارمنستان معتقدند روسیه بازنده اصلی در مورد روابط اقتصادی ایران و ارمنستان پس از توافق هسته‌ای است چرا که روسیه در سال‌های اخیر برای ایران جایگزین غرب شده بود اما با بهبود روابط ایران و غرب، روسیه نقش خود به ویژه در حوزه اقتصادی را از دست می‌دهد، از سوی دیگر تحریمهای اقتصادی و محدود شدن ایران باعث شد روسیه بر فرصتهای اقتصادی در ارمنستان که پیش از آن ایران می‌توانست از آن سود ببرد، تسلط پیدا کند. به عنوان نمونه می‌توان به بحث واردات گاز ارمنستان از ایران اشاره کرد که با وجود تحریم‌‌ها، روسیه ضمن فشار به ارمنستان، خط لوله انتقال گاز ایران به ارمنستان را تحت کنترل خود در آورد و در سال‌های گذشته ضمن محدود کردن واردات گاز ایران به ارمنستان، توانست بخش عمده گاز مورد نیاز ارمنستان را خود به این کشور بفروشد.
نمونه دیگر از اعمال نفوذهای روسیه در معادلات اقتصادی ارمنستان را می‌توان موضوع احداث خط آهن میان خطوط ریلی ایران و ارمنستان اشاره کرد. در سال ۲۰۰۲، شرکت سرمایه‌گذاری راسیا اف زد ای دوبی امتیاز ۵۰ ساله ساخت و مدیریت یک راه آهن ۳۰۵ کیلومتری از ارمنستان تا ایران، تحت عنوان خط آهن جنوب ارمنستان را از دولت این کشور دریافت کرد. تا اواخر سال ۲۰۱۳، این شرکت مطالعات امکان سنجی این پروژه را به پیش برد. اما در اواخر همان سال شرکت راه آهن جنوب قفقاز که شرکت‌‌های تابعه شرکت دولتی راه آهن روسیه است، یک موافقتنامه مرتبط را با شرکت راسیا اف زد‌ای به امضا رساند و ساخت این راه آهن را که هزینه‌ای برابر با ۳٫۵ میلیارد دلار برای ارمنستان دربر دارد به عهده گرفت.
اکنون به نظر می‌رسد با گذشت یک ماه از امضای توافق هسته‌ای دولت‌‌های ایران و ارمنستان دوره جدید روابط اقتصادی را آغاز کرده‌اند. هفته گذشته ۱۱ مرداد ۹۴ قرارداد خط انتقال برق ایران و ارمنستان به ارزش ۱۰۷میلیون یورو میان دو کشور امضا شد. بنا بر گزارش‌‌ها، ظرفیت انتقال برق در این قرارداد دو و نیم برابر دو خط انتقال فعلی میان دو کشور است و طبق قرارداد در مدت ۱۸ ماه این خط انتقال برق به بهره‌برداری خواهد رسید. ایران و ارمنستان در زمینه تهاتر گاز و برق همکاریهای مطلوبی را انجام می‌دهند به نحوی که در مواقعی که ارمنستان نیازمند برق است ایران این نیاز را تامین می‌کند و در مقابل نیز در مواقعی که ایران نیاز به برق دارد این کشور اقدامات لازم را انجام می‌دهد. علاوه بر این ایران می‌تواند در ازای صادرات گاز، برق مورد نیاز را از این کشور دریافت کند.
ایران و ارمنستان اتفاقا در زمینه برق به یکدیگر قول همکاری داده‌اند. ۱۱ مرداد ۹۴ قرارداد خط انتقال برق ایران و ارمنستان میان دو کشور امضا شد
Reuters©
از سوی دیگر شنبه گذشته ۱۰ مردادماه اسحاق جهانگیری، معاون اول حسن روحانی در تماس تلفنی هویک آبراهامیان، نخست وزیر ارمنستان بر لزوم گسترش مناسبات میان ایران و ارمنستان تاکید کرد و افزود دو کشور می‌توانند با توسعه روابط و گسترش همکاری‌‌ها، گام‌‌های موثری در جهت منافع دو ملت بردارند. در ادامه این گفت و گو نخست وزیر ارمنستان نیز با ابراز خرسندی از رفع برخی موانع پیش روی همکاریهای دو کشور در بخش انرژی و انتقال گاز، خواستار ارتقاء سطح همکاری‌‌ها در زمینه‌‌های مختلف میان تهران و ایروان شد. هویک آبراهامیان همچنین از آمادگی کشورش برای همکاریهای سه جانبه میان ایران، ارمنستان و گرجستان در زمینه توسعه ترانزیت خبر داده است.
در پایان گفتنی است در سال ۹۲ صادرات ایران به ارمنستان در حدود ۸۷ میلیون دلار و واردات بیش از ۲۸میلیون دلار بوده است. در سال ۹۱ صادرات رقم ۱۰۱میلیون دلار و واردات ۳۲میلیون دلار را شامل می‌شده است. در سال ۹۰ ایران در مجموع ۸۸ میلیون دلار کالا به ارمنستان صادر و معادل ۳۲ میلیون دلار کالا از این کشور به ایران رفته است. حال باید دید با توجه به تمایل دوجانبه میان ایران و ارمنستان بر گسترش روابط اقتصادی، آیا واقعا توافق هسته‌ای می‌تواند در این امر تأثیر مثبت داشته باشد یا خیر.
