چند روز پیش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی آخرین گزارش خود را درباره پرونده گذشته هسته‌ای ایران پیش از اجرایی شدن برجام به شورای حکام تحویل داد.
گزارشی که تهران٬ واشنگتن و موافقان اجرای برجام از آن استقبال کردند و در مقابل مخالفان توافق در ایران آمریکا و اسرائیل با انتشار آن به انتقاد از آنپرداختند.
یوکیا آمانو مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در گزارش خود اعلام کرد که ایران پیش از سال ۲۰۰۳ فعالیت‌های محدود اما سازماندهی شده‌ای در مورد یک برنامه تسلیحات اتمی‌داشته. فعالیت‌هایی که پس از آن هم به صورت محدودتری ادامه یافته است اما نشانه معتبری مبنی بر ادامه این فعالیت‌ها پس از سال ۲۰۰۹ وجود ندارد.
رضا تقی زاده کارشناس مسایل هسته‌ای در گفت و گو با کیهان لندن ارزیابی خود از گزارش آمانو این‌گونه بیان می‌کند: «به نظر می‌رسد که پیش از این حداقل بر روی کلیات گزارش بین طرفین به ویژه ایران و آمریکا توافقاتی صورت گرفته باشد و به همین دلیل این گزارش خارج از انتظار نبود.»
به گفته تقی‌زاده گزارش در برخی موارد همچون نتیجه بازرسی از پارچین و آزمایش خاک و یا مصاحبه با کسانی که پیش از این دست‌اندرکار برنامه اتمی ایران بودند سکوت اختیار کرده است و این سکوت و برخی ابهامات گزارش منجر به ان شده که انتقاداتی هم از سوی برخی رسانه‌ها و چهره‌های امریکایی به آن وارد شود.
یوکیا آمانو در گزارش خود گفته که این گزارش نه سفید است و نه سیاه . او به گفته خودش هم بر نکات تیره فعالیت‌های گذشته ایران و تلاش تهران برای ساخت بمب اتمی اشاره کرده و هم از توقف این اقدامات و یا به عبارتی نداشتن هیچ سندی مبنی بر ادامه فعالیت‌های ایران در این زمینه پس از سال ۲۰۰۹ سخن گفته است.
منتقدان اما می‌گویند این گزارش خاکستری نکات مبهم زیادی دارد.
اما به جز موضوع آزمایش‌های اتمی در تاسیسات نظامی پارچین گزارش آمانو چه ابهامات دیگری دارد؟
رضا تقی‌زاده می‌گوید: «این گزارش تنها محدود به ابعاد نظامی گذشته پرونده هسته‌ای ایران است و به نحوی تهیه و تنظیم شده است که در نتیجه آن توافق هسته‌ای ایران و غرب اجرایی شود. بنابراین در این گزارش از ارایه آدرس‌های مشخص که بتواند اجرایی شدن برجام را به مخاطره بیاندازد خودداری شده است.»
به گفته او «به همین دلیل است که بر خلاف آنچه تلاش شده تا گزارش فنی نشان داده شود این گزارش کاملا سیاسی است و هدف آن این است که به گذشته پرونده هسته‌ای ایران توجه کمتری شود و تمرکز بیشتر بر حال و آینده باشد.»
این کارشناس مسائل هسته‌ای ایران اضافه می‌کند که: «به عنوان مثال گزارش آژانس در مورد تاسیسات پارچین کاملا مبهم است و مثلا توضیحی نمی‌دهد که پس از نمونه‌برداری از پارچین آیا آثار شلیک نوترونی در خاک مشاهده شده است یا خیر و تنها به انجام این فعالیت‌ها اشاره می‌کند.»
تنها سه روز پیش از انتشار گزارش دبیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی گفته بود که «بدون مختومه شدن پرونده گذشته هسته‌ای ایران، امکان اجرای برجام وجود ندارد». به گفته او کشورهای گروه پنج بعلاوه یک باید بین برجام و یا گشوده ماندن پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران در گذشته، یکی را انتخاب کنند. محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه نیز که به عنوان ریاست تیم هسته‌ای جمهوری اسلامی نقش تعیین‌کننده در پیشبرد مذاکرات اتمی داشت اعلام کرده بود «مسایل گذشته» گذشته را ببنیدید تا برجام اجرا شود.
رضا تقی‌زاده در توضیح واکنش ایران می‌گوید: «من معتقدم که به احتمال زیاد محتوای گزارش پیش از انتشار به اطلاع ایران رسیده است و بنابراین و آنچه به عنوان تهدید از سوی جمهوری اسلامی ایران صورت گرفت به نوعی از پیش هماهنگ شده بود و جمهوری اسلامی می‌خواست و می‌خواهد با این تهدیدات بگوید که از سد بررسی ابعاد نظامی فعالیت‌های هسته‌ای این کشور توسط آژانس عبور کرده‌اند و غرب اجازه مداخله در این بخش را ندارد تا به این طریق آن را پیروزی سیاسی برای خود قلمداد کنند.»
در عین حال، گزارش آژانس بین‌الملی انرژی اتمی همان طور که پیش‌بینی می‌شد واکنش‌های متضادی بین رسانه‌های اصول‌گرا و اصلاح‌طلب در داخل کشور داشت.
حسین شریعتمداری مدیر مسوول روزنامه کیهان تهران در یادداشتی با عنوان «امتیاز نقد و حلوای نسیه» گزارش آمانو را سیاه توصیف کرد. روزنامه وطن امروز هم آن را فاجعه تاریخی دانست و در مقابل روزنامه اصلاح‌طلب اعتماد در گزارشی با عنوان «مهر برائت» از گزارش آژانس حمایت کرد.
اما پیش از همه اینها این عباس عراقچی بود که گزارش را مثبت ارزیابی کرد؛ گزارشی که در بخشی از آن به صورت صریح از تلاش ایران برای ساخت تسلیحات اتمی در گذشته می‌گوید و به نظر می‌رسد همین بخش گزارش مهم‌ترین دلیلی است که برآشفتن اصول‌گرایان را در داخل به دنبال داشت. اما آیا این بخش از گزارش تازگی دارد و یا پیش‌تر هم در گزارش‌های آژانس مطرح شده بود؟
تقی زاده می‌گوید: «پیش از این در گزارش منابع امنیتی آمریکا که در سال ۲۰۰۹ منتشر شد آمده بود که جمهوری اسلامی ایران از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۷ فعالیت‌های اتمی خود را متوقف کرده است اما این نخستین بار است که آژانس به ادامه این فعالیت‌ها از سال ۲۰۰۳ به بعد اشاره می‌کند.»
به گفته این کارشناس مسائل هسته‌ای ایران، نکته دیگری که در گزارش اخیر آژانس درباره پرونده هسته‌ای ایران تازگی دارد اشاره به استفاده این کشور از کارشناسان خارجی در تلاش برای ساخت تسلیحات هسته‌ای است. در این گزارش البته نامی از این فرد یا افراد و ملیت آنها نبرده نشده است.
مخالفان توافق هسته‌ای ایران و قدرت‌های جهانی در غرب و به ویژه در امریکا و اسرائیل همواره بر این نکته پافشاری کرده‌اند که این توافق نمی‌تواند راه ایران را برای دستیابی به سلاح اتمی ببندد. اما به راستی برجام چقدر راه گریز ایران را برای ساخت تسلیحات اتمی در عمل می‌بندد؟
رضا تقی‌زاده می‌گوید: «راه گریز ایران هیچ‌گاه بسته نخواهد ماند. به عنوان مثال یکی از راه‌ها ادامه این فعالیت‌ها دور از چشم بازرسان آژانس در خارج از ایران و در کشورهای دوست آن همچون کره شمالی و یا سوریه است. ایران حتی این امکان را دارد که این فعالیت‌ها را در داخل کشور و در نقاطی دور از چشم بازرسان آژانس ادامه دهد.»
به گفته او اینها ایراداتی است که نمایندگان مخالف توافق هسته‌ای با ایران در کنگره امریکا بارها به عنوان نقاط ضعف توافق‌نامه به آنها اشاره کرده‌اند. موافقان اما می‌گویند با انجام بازرسی‌های مداوم این امکان از ایران گرفته می‌شود.
ایران انتظار دارد که با گزارش تازه آمانو توافق هسته‌ای ایران و قدرت‌های جهانی از ژانویه ۲۰۱۶ اجرایی شود و تحریم‌های بین‌المللی لغو شود٬ رضا تقی‌زاده اما می‌گوید هنوز بخشی از تعهدات ایران همچون تغییر ماهیت نیروگاه اراک باقی مانده است.
به گفته او هر چند بنا بر وعده دولت حسن روحانی تعهدات ایران در این زمینه تا پایان ماه دسامبر و اوایل ژانویه تکمیل می‌شود اما آژانس نظر متفاوتی دارد و یوکیا آمانو پیش‌تر گفته بود که برآورد آنها این است که در بهترین شرایط این تعهدات تا پایان ماه مارس سال آینده تکمیل شوند.
هر چند که پرونده گذشته هسته‌ای ایران هنوز به صورت کامل بسته نشده و در انتظار رای ۳۵ عضو شورای حکام است اما انتظار می‌رود شورای حکام نیز با تایید این گزارش راه را برای اجرای برجام باز کند. آنچه مسلم است عزم راسخ طرفین برای پایان دادن به بیش از یک دهه کشاکش بر سر پرونده هسته‌ای ایران است که پیگیری مخفیانه آن و عدم شفافیت جمهوری اسلامی تا کنون ضربات سنگین و جبران ناپذیری بر اقتصاد کشور وارد آورده است.
با این همه فقط گذشت زمان و آینده نشان خواهد داد که هم گزارش نه سیاه و نه سفید یوکیا آمانو و هم «برجام» چقدر می‌تواند راه تلاش رژیم کنونی ایران را بر فعالیت‌های اتمی خطرناک ببندد.
