احمد رافت – ایرانیان مسیحی را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد: ارامنه، آشوریان و نوکیشان. نوکیشان به کسانی گفته می‌شود که در سه دهه اخیر از اسلام بریده و به مسیحیت روی آورده‌اند. روندی که نگرانی مقامات جمهوری اسلامی را نیز برانگیخته است. نوکیشان مسیحی عید کریسمس یا تولد عیسی مسیح را جشن می‌گیرند ولی دارای سنت خاصی نیستند و بیشتر به شیوه‌های کشورهای غربی این مراسم را برگزار می‌کنند. البه در چند دهه اخیر شماری از ایرانیان که مسیحی نیستند هم کریسمس را جشن می گیرند و درخت کاج تزئین می‌کنند.
ارامنه‌ی ایران
اکثریت ارامنه ایران پیرو کلیسای گریگوریان یا حواریون، شاخه‌ای از مسیحیت ارتدوکس، هستند و بنابراین ۲۵ دسامبر را تاریخ ولادت عیسی مسیح نمی‌دانند و روز هفتم ژانویه مراسم کریسمس را برگزار می‌کنند. تا قرن چهارم میلادی تمامی مسیحیان روز ۷ ژانویه را به عنوان زادروز مسیح جشن می‌گرفتند. پس از آن پیروان مسیح به دو دسته تقسیم شدند: آنهائی که کریسمس را ۷ ژانویه برگزار می‌کنند و کسانی که معتقدند عیسی ۲۵ دسامبر متولد شده و ۷ ژانویه روز غسل تعمید بنیانگذار مسیحیت است. در دوران قبل از مسیحیت در رم باستان ۲۵ دسامبر جشن تولد خورشید که از اعیاد میترائیسم بود، برگزار می‌شد. همان جشنی که ایرانی‌ها با نام یلدا برگزار می‌کنند. در آن زمان میترائیسم در رم باستان طرفداران بی‌شماری داشت و بسیاری از کلیساهای قدیمی کاتولیک‌ها بر روی معابد میترائی ساخته شده‌اند. گفته می‌شود که حتی کلیسای سن پیتر یا پطرس مقدس در واتیکان هم بر روی ویرانه‌های یک معبد میترائی ساخته شده است. در سنت کلیسای کاتولیک تمام اعیاد دوران قبل از مسیحیت با نامی تازه و محتوائی جدید جشن گرفته می‌شود تا ضمن حرمت گذاشتن به سنت‌های رایج، آنها را با رنگی مذهبی- مسیحی ارائه دهند.
ارامنه ایران شب میلاد مسیح را که «تاتاخوم» می‌نامند و با خوردن «نشخارک» که در جامی از شراب خیس شده است آغاز می‌کنند. نشخارک نانی است که شب قبل از میلاد عیسی مسیح باید در کلیسا توسط کشیش تبرک شود. نشخارک یادآور نانی است که عیسی مسیح در آخرین شام در جام شرابش فرو کرد و همراه با حواریون اندکی قبل از دستگیری خورد. در بازگشت از مراسم شب قبل از میلاد، یعنی پنجم ژانویه، که «ناواگادیک» نام دارد، اعضای فامیل به دور یک میز نشسته و تولد عیسی را با خوردن شامی ویژه جشن می‌گیرند. بسیاری شاید تصور کنند که شام ویژه ارامنه ایرانی مثل هم‌کیشان‌شان در غرب بوقلمون است. اصلا چنین نیست. شام کریسمس ارامنه ایرانی سبزی پلو با ماهی دودی و کوکو سبزی است. دقیقا شامی که روز عید نوروز در سراسر ایران به روی سفره‌ها قرار می‌گیرد. البته ارامنه ارمنستان و یا آنهائی که در دیگر کشورها زندگی می‌کنند این سنت را ندارند.
در روزهای بعد که ارامنه به دید و بازدید می‌روند رسم است که روی میز میزبان، در کنار آجیل، که همان آجیل مشکل گشای شب یلداست، شیرینی‌های مخصوصی چون نازوک، گاتا و پیروگ چیده شود. گاتا که در ایران بین مسلمانان هم طرفداران زیادی دارد یک شیرینی خشک چند لایه است. بین لایه‌ها کره و مغز گردو قرار داده می‌شود. در گاتای ویژه کریسمس، بر اساس باوری کهن، در داخل خمیر چند سکه قرار داده می‌شود و گفته می‌شود که هرکس گاتا با سکه را دریافت کند سالی خوبی خواهد داشت. پیروگ یا بورک، شیرینی دیگری است که خمیر آن شباهت به «پای» آمریکائی دارد و از مربا پر شده است. البته در سال‌های اخیر انواع شیرینی و کیک با شکل و شمایل درخت کاج تزئین شده و بابا نوئل هم وارد خانه ارامنه شده است.
بسیاری از پژوهشگران ارمنی تزئین درخت کاج را سنتی دیرینه می‌دانند که با کیش درخت پرستی ارمنی‌های قبل از مسیحیت سازگاری دارد. در متون مقدس ارامنه به درخت حیات و درخت دانش اشارات زیادی شده است. بسیاری از ارامنه بابا نوئل را هم که در زبان ارمنی بابا کاقاند می‌خوانند، سنتی دیرینه می‌دانند که از اروپا به آنها منتقل نشده، بلکه برعکس از بیزانس راهی غرب شده است. بابا کاقاند راهبی بود که در شهری نزدیک آنتالیای امروز می‌زیست و شب‌ها پنهانی بیرون خانه‌ی دخترانی که در سن ازدواج بودند ولی به دلیل نداشتن جهیزیه شوهر پیدا نمی‌کردند، کیسه‌ای با حداقل وسایل زندگی قرار می‌داد. این راهب که بعد‌ها کلیسا او را به مقام قدیسی رساند گویا نیکُلاس نام داشته است.
آشوری‌های ایران
حضور آشوری‌ها در ایران به چند هزار سال قبل از میلاد مسیح می‌رسد. آشوری‌ها یا تابع کلیسای شرق، موسوم به کلیسای نستوری، هستند یا بخشی از کلیسای کاتولیک با محوریت واتیکان. رهبر جهانی کلیسای شرق، گورگیس سوم است که در عراق زندگی می‌کند. رهبری آشوریان کاتولیک در ایران با اسقف رمزی گرمو است که در تهران زندگی می‌کند. رهبر جهانی آشوری‌های کاتولیک، پاتریارک عراقی لوئی رافائل ساکو است. آشوری‌ها دو عید مهم دارند: میلاد مسیح یا عید کوچک و روز رستاخیز یا عید بزرگ.
آشوری‌های ایرانی چند هفته قبل از میلاد مسیح خانه تکانی می‌کنند و سنت است که از روز اول دسامبر روزه بگیرند. روزهای که با خوردن حلیمی از کله، پاچه، سیرابی، شیردان و دل و جگر و قلوه که سحرگاه بار می‌گذارند، به پایان می‌رسد. همین حلیم را شب قبل از تولد مسیح نیز روی میز آشوریان می‌توان یافت. از دیگر سنت‌های آشوریان به مناسبت کریسمس می‌توان به دلمه برگ مو، کوفته و شیرینی‌ای بنام کده اشاره کرد که شباهت بسیاری به گاتای ارامنه دارد. درخت کاج تزئین شده و بابا نوئل بخشی از سنت‌های قدیمی‌آشوریان نیست و در چند دهه اخیر بین آنها رواج یافته است.
