سعید جعفری – به تازگی دانش‌نامه آزاد «ویکی‌پدیا» پانزدهمین سال تاسیس خود را جشن گرفت. دانش‌نامه‌ای که در ابتدا با ایده‌ی «تکامل همگانی» پا به عرصه اینترنت گذاشت واکنون پس از پانزده سال نه تنها توانسته به گنجینه‌ای از اطلاعات در زبان‌های گوناگون بدل شود، بلکه به عنوان مهم‌ترین و بزرگترین مرجع مستقل و همگانی مورد استناد میلیون‌ها کاربر اینترنتی قرار بگیرد.
ویکی‌پدیا ۱۵ سال پیش توسط «جیمی ویلز» و «لاری سانگر» بنیان‌گذاری شد. پیش از آن تولید و چاپ یک دانش‌نامه (یا به زبان مرسوم‌تر آن زمان- دائرهالمعارف) هزینه‌ی بسیاری داشت. برای چاپ یک دانش‌نامه باید ده‌ها جلد کتاب چاپ می‌شد و اگر از هزینه‌های چاپ این میزان از نشر چشم بپوشیم، همه‌ی مردم قابلیت دسترسی به این دانش‌نامه‌ها را نداشتند و تنها عده‌ی محدودی می‌توانستند این دائرهالمعارف‌ها را تهیه کنند.
اما ویکی‌پدیا، مانند بسیاری از فناوری‌هایی که دنیای ما را تغییر دادند، تنها پس از چند سال از ورود خود به عرصه اینترنت به گنجینه‌ای از اطلاعات بدل شد و به همت هزاران داوطلب توانست به عنوان نخستین مرجع اینترنتی مورد بهره میلیون‌ها کاربر قرار بگیرد.
ویکی‌پدیا چگونه کار می‌کند؟
شعار ویکی‌پدیا، آن طور که در تارنمای این دانش‌نامه آمده این است: دانش‌نامه‌ای آزاد که همه می‌توانند آن را ویرایش کنند. به بیان دیگر هر کاربری در مورد هر موضوعی که اطلاع دارد می‌تواند یک «درگاه» در این تارنما ایجاد کرده و اطلاعات خود را در اختیار میلیون‌ها کاربر دیگر قرار دهد.
بررسی آماری دانش‌نامه ویکی‌پدیا
بر اساس اعلام ویکی‌پدیا، این دانش‌نامه هم اکنون با بیش از ۱۴۱ میلیون صفحه و ۳۸ میلیون مقاله به ۲۸۰ زبان مختلف به عنوان بزرگترین دانش‌نامه شناخته می‌شود.
در ویکی‌پدیا زبان انگلیسی به عنوان نخستین زبان از نظر تعداد مقالات منتشر شده شناخته می‌شود. به گفته‌ی بنیان‌گذران ویکی‌پدیا به تازگی (و در نوامبر ۲۰۱۵) تعداد مقالات انگلیسی در این سامانه از مرز ۵ میلیون گذشته است.
بخش فارسی ویکی‌پدیا با بیش۵۰۰ هزار مقاله پس از زبان‌هایی همچون آلمانی، روسی،سوئدی، فرانسوی و چینی در رده هجدهم قرار دارد.
بر اساس اطلاعات تارنمای ویکی‌پدیا، حدود ۳ هزار کاربر در بخش فارسی این دانش‌نامه فعالیت می‌کنند و میانگین تولید مقالات به زبان فارسی روزانه ۱۰۰ مطلب اعلام شده است.
صحت مقالات منتشر شده
شاید نخستین پرسشی که به ذهن‌تان برسد درباره‌ی بی‌طرف بودن مقالات و انتشار «هرزنامه» در این تارنما توسط خرابکاران باشد! برخی از کارشناسان فناوری اطلاعات ویکی‌پدیا را به دلیل انتشار رایگان، قابلیت ویرایش‌کردن توسط همه کاربران و گستردگی عنوان‌ها مورد تحسین قرار داده‌اند اما از سوی دیگر گروهی از منتقدان درستی و بی‌طرف بودن مقالات را زیر سوال برده‌اند.
البته ویکی‌پدیا رسما اعلام کرده که بر سیاست «دیدگاه بی طرفانه» تأکید می‌کند. بر اساس این سیاست نظرات و دیدگاههای که توسط اشخاص برجسته ارائه شده‌اند بدون هیچ تلاشی برای تأیید آنها به طور خلاصه در این تارنما درج می‌شوند.
ویکی‌پدیای فارسی، بزرگترین دانش‌نامه در خاورمیانه
بر اساس اعلام ویکی پدیا، زبان فارسی، در میان زبان‌هایی که عموماً در خاورمیانه گفتگو می‌شود، بالاتر از زبان عربی (ردهٔ ۲۲)، زبان ترکی استانبولی (ردهٔ ۳۰) و زبان عبری (ردهٔ ۳۸) در رده نخست قرار دارد. همچنین در میان زبان‌های رایج در آسیا، ویکی‌پدیای فارسی پس از ویکی‌پدیای ویتنامی، ژاپنی و چینی در ردهٔ چهارم قرار دارد.
تازه‌ترین آمار منتشرشده از سوی بنیاد غیرانتفاعی “ویکی‌مدیا” نشان می‌دهد شمار مطالب فارسی در این دانش‌نامه آنلاین به یک میلیون و ۸۰۰ هزار رسیده است.
گسترش ویکی‌پدیا در سال‌های گذشته
بسیاری از کاربران اینترنت، ویکی پدیا را تنها از «دانش‌نامه» آن می‌شناسند اما دست‌اندرکاران این مجموعه در سال‌های گذشته سرویس‌های دیگری نیز در اختیار کاربران قرار داده‌اند. بخش‌هایی مانند واژه نامه، کتابنامه، نقل قول، ابزارهای یادگیری، راهنمای مسافرت و …
در رابطه با مسایلی که در مورد ویکی پدیا مطرح می‌شوند، کیهان لندن با امین ثابتی پژوهشگر و کارشناس فناوری اطلاعات ساکن لندن گفتگو کرده است.
-آقای ثابتی، همان طور که می‌دانید به تازگی دانش‌نامه آزاد ویکی‌پدیا، پانزدهمین سال تاسیس خود را پشت سر گذاشت. ممکن است برای مخاطبان ما به طور خلاصه شرح دهید که کارکرد ویکی‌پدیا چگونه است؟ شاید کاربران با جمله «دانش‌نامه‌ای که همه می‌توانند آن را ویرایش و تکمیل کنند» آشنا باشند اما کمتر کسی از جزئیات این «ویرایش» مطلع است. به طور مشخص‌تر، کاربری که هرگز اطلاعاتی به ویکی‌پدیای فارسی نیافزوده از کجا باید شروع کند و اینکه اگر اطلاعات درج شده، غلط باشد، چه کسی یا چه کسانی آن را کنترل و مدیریت می‌کنند؟
-ویکی‌پدیا دانش‌نامه‌ای است که براساس همکاری هزاران فرد که داوطلبانه کار می‌کنند، ایجاد شده است و همان گونه که گفتید هر کسی می‌تواند در ویکی‌پدیا مطلبی را اضافه و یا ویرایش کند. برای اینکه یک مطلب را ویرایش و یا اضافه کنید، خوشبختانه خود ویکی‌پدیا یک راهنمای قدم به قدم همراه با ویدیو دارد که پاسخ همه نیازهای افراد تازه‌کار را می‌دهد. در حقیقت تنها چیزی که شما باید برای نوشتن در ویکی‌پدیا داشته باشید یک سری منابع معتبر برای مطلب‌تان و کمی حوصله نوشتن است؛ و البته یک خط اینترنت و یک رایانه.
در مورد اینکه اطلاعات درج شده چگونه چک می‌شود، باید گفت که یک سری ربات در ویکی‌پدیا به علاوه یک سری مدیر هستند که روزانه مطالبی را که منتشر می‌شوند چک می‌کنند، البته نه همه مطالب چون حجم بالایی به صورت روزانه در ویکی‌پدیا نوشته می‌شود.
علاوه بر این کاربرانی مانند من و شما هم اگر زمانی ایراد در مطلبی ببینیم می‌توانیم به راحتی آن ایراد را برطرف کنیم. در ضمن بد نیست این هم را بگویم که در مورد ویکی‌پدیا مطالب بیشتر ساختار دانشگاهی دارند و نه پستِ وبلاگ‌ها. به این صورت که شما باید برای ادعایی که در مطلب می‌کنید منبع معتبر داشته باشید، حالا این منبع می‌تواند یک خبرگزاری باشد و یا یک پژوهش توسط یک بنیاد.
-به نظر بسیاری از کارشناسان، ویکی‌پدیا را- از نظر گستردگی، تعداد زبان‌های موجود و همچنین به روزرسانی- می‌توان به عنوان بزرگترین دانش‌نامه حال حاضر جهان قلمداد کرد. اما پرسش این است که این دانش‌نامه تا چه حد حقیقی‌است؟ به نظر شما مکانیزمی که برای غربال مقالات و اطلاعات درج شده در ویکی‌پدیا به کار می‌رود به اندازه‌ی کافی «دموکراتیک» و «بی‌طرف» است که بتوان از آن به عنوان یک دانش‌نامه «منصف» یاد کرد؟
-اگر به حجم و تعداد مقالاتی که در ویکی‌پدیا منتشر می‌شود دقت کنید، خواهید دید که برای مدیریت این حجم از اطلاعات و دقیق بودن آنها نیاز به صدها نیروی کار دارید. حال آنکه ویکی‌پدیا برای حل این مشکل از کاربران سرتاسر جهان که به صورت داوطلبانه وقت خود را در اختیار ویکی‌پدیا می‌گذارند استفاده می‌کند.
در مورد مقالات و اعتبار آنها هم می‌توان به تحقیق مجله معروف Nature که حدود ۱۱ سال پیش انجام شد اشاره کرد که درست بودن مطالب ویکی‌پدیا را در حد دانش‌نامه معروف Britanica دانسته است.
در کل هم فرآیند ویکی‌پدیا از نظر من به اندازه کافی دموکراتیک و بی‌طرف است هر چند که در برخی زبان‌ها همچنان مشکلاتی وجود دارد. به عنوان مثال در زبان فارسی برخی از وجود سخت‌گیری‌های بی‌مورد برای افراد تازه‌وارد حرف می‌زنند اما اگر ویکی‌پدیا را به صورت کلی و یک مجموعه نگاه کنیم، وب‌سایتی دموکراتیک، بی‌طرف و شفاف است که امکانی برای نوشتن و افزایش دانش عمومی می‌دهد.
-جایگاه ویکی‌پدیای فارسی را در مقایسه با دیگر زبان‌ها چگونه می‌بینید؟ آیا کاربران فارسی‌زبان به اندازه کافی توانسته‌اند گوی رقابت را از دیگر کاربران کشورهای همتراز خود بگیرند؟
-واقعیت این است که پاسخ این سوال کمی سخت است و نمی‌توان گفت آره یا نه!
اگر به صفحه اصلی ویکی‌پدیا مراجعه کنید خواهید دید که زبان فارسی ویکی‌پدیا حاوی بیش از ۱۰۰ هزار مطلب است هر چند که در مقابل زبان‌هایی مانند لهستانی، روسی و یا فرانسوی همچنان راه زیادی دارد. اما با این حال به نظر من رشد ویکی‌پدیا در میان فارسی‌زبانان خوب بوده است هر چند که این رشد تنها از نظر استفاده چشم‌گیر بوده و همچنان افراد آنقدرها تمایلی به نوشتن در ویکی پدیا و کمک به گسترش آن ندارند.
-ایده‌ی ویکی‌پدیا به قدری محبوب است که همگان دوست دارند به گسترش آن کمک کنند. اما مقالات حساس (بخصوص مقالات تاریخی یا سیاسی) که می‌تواند جهت‌دار نوشته شود، و این نگرانی را به وجود می‌آورد که این بخش از دانش‌نامه را کسانی مدیریت کنند که با حقایق سنخیت نداشته باشد. پیشنهاد شما- به عنوان کارشناس فناوری اطلاعات- برای پررونق‌تر شدن ویکی‌پدیای فارسی چیست؟
-در مورد مقالات حساس، ویکی‌پدیا امکانی دارد که در آن می‌توان مقاله‌ای را قفل کرد و از تغییرات آن جلوگیری کرد. علاوه بر این اگر عده‌ای مقاله‌ای را جهت‌دار و به نفع یک حزب یا سازمان بنویسند، به راحتی می‌توان آن مقاله را به حالت قبل از ویرایش برگرداند. در مورد مدیریت کردن هم فرآیند آنکه مدیر در ویکی‌پدیا بشوید دموکراتیک است و شما باید یک میزان رای از کاربران فعال در ویکی‌پدیا به دست بیاورید تا مدیر شوید و خودتان هم سابقه طولانی در ویکی‌پدیا داشته باشید. در کل به شخصه آنقدر دغدغه جهت‌دار شدن مقالات تاریخی و سیاسی را ندارم چون در کل به مرور زمان این مقالات تصحیح می‌شوند.
در مورد تشویق کاربران فارسی‌زبان مشکل اساسی‌ای که وجود دارد به فرهنگ ما باز می‌گردد که بیشتر مصرف‌کننده هستیم تا تولید کننده و داستان در مورد ویکی‌پدیا و در عرصه بزرگ‌تر، اینترنت، هم به همین صورت است به گونه‌ای که بیشتر کاربران از ویکی‌پدیا استفاده می‌کنند تا مطلب برای آن بنویسند. برای حل این مشکل هم باید کار فرهنگی کرد و علاوه بر آن کار داوطلبانه و مزیت‌های آن را به افراد نشان داد و این کار زمان‌بر است.
-با سپاس از شما به خاطر این گفتگو و وقتی که در اختیار کیهان لندن گذاشتید.
