انتظار می‌رود اجرای برنامه جامع اقدام مشترک یا به اصطلاح برجام طی دو سال آینده ادامه یابد. در این برنامه ضمن درنظر گرفتن مسائل امنیتی و سیاسی ایران، محدودیت‌های نظامی و اقتصادی خارجی بر این کشور اعمال شده است.
در آمریکا، برجام را به عنوان ابزاری برای رسیدن به اهداف سیاست خارجی در خاورمیانه و به منظور کاهش توانایی ایران در برنامه هسته‌ای نظامی تلقی می‌کنند. نگرانی از امکان توسعه برنامه انرژی هسته‌ای ایران به سمت سلاح‌های اتمی، ریشه اصلی ناامنی از اواخر دهه ۱۹۹۰ میلادی و یکی از مهم‌ترین دلایل تضاد و نزاع در کشورهای منطقه بوده است.
با وجود اجرای برجام، شرکتهای بازرگانی که به دنبال تجارت در ایران و با ایران هستند، همچنان در خطر مواجهه با تحریم هستند زیرا محدودیت‌های زیادی برای افراد و شرکتهای آمریکایی باقی مانده، واحدهای بازرگانی خاص همچنان در خطر روبرو شدن با تحریم‌های آمریکا و اتحادیه اروپا قرار دارند، و بیش از ۲۰۰ ایرانی همچنان تحریم هستند. اگرچه رعایت موارد تحریمی باید اولین نگرانی شرکت‌هایی باشد که فرصت فعالیت تحت برنامه جامع اقدام مشترک را پیدا می‌کنند، اما مسائل متعدد مدیریت ریسک را باید در استراتژی ورود به یک بازار موفق در نظر گرفت، از جمله:
- ریسک زیاد مربوط به معروفیت شرکت‌هایی که در آمریکا و منطقه خاورمیانه فعالیت دارند. برای محدود کردن اثر آن بر ارزش سهام، باید سهامداران را از قبل تعیین و مدیریت کرد.
- ساختار مالکیت پنهان در شرکتهای ایرانی، ریسک فزایندهای به سرمایه‌گذاران تحمیل می‌کند. بنابراین، سرمایه‌گذاران باید در مورد تمام افراد ذینفع و شرکای ایرانی تحقیق کرده و مطمئن شوند تجارت با افراد یا شرکتهای تحت تحریم ارتباط ندارد.
- امکان اعمال مجدد تحریم، همچنان که در برجام آمده است، طی ۱۰ سال آینده وجود دارد. سرمایه‌گذاران باید سناریوهای مختلفی برای اجرای برجام ترسیم کرده، نحوه اجرای این سناریوها را بررسی نموده، و ساختار قراردادها و تجارت خود را براین اساس قرار دهند.
- وجود بخشهای تجاری با اهمیت استراتژیک در دولت و یا مالکیت دولتی می‌تواند با دخالت سیاسی و غیرمنتظره در کشور (به خاطر سیاست راهبردی به منظور حفظ تعادل در بخشهای خصوصی و دولتی) تحت تاثیر قرار گیرد. بنا بر این سرمایهگذارانی در این بخشهای تجاری موفق خواهند بود که درک درستی از تصمیمات داخلی کشور داشته، بتوانند الگوهای مربوطه را نظارت کرده و از این دانش برای برنامه‌ریزی در شرایط متغیر بهره‌مند شوند.
- نبود درک درست از نیازمندی‌های تجارت جهانی و وجود رفتارهای ناشیانه می‌تواند استانداردهای بازرگانی اعمال شده از سوی شرکتهای خارجی را به چالش بگیرد. سرمایه‌گذاران باید متوجه چنین چالش‌هایی بوده و آنها را در شکل‌دهی فعالیتهای تجاری خود در ایران به‌حساب آورند.
Reuters ©
درنتیجه، به شرکت‌هایی که قصد فعالیت در ایران و یا با این کشور را دارند پیشنهاد می‌شود گام‌های زیر را در اتخاذ استراتژی ورود به بازار ایران مورد نظر قرار دهند.
- ریسک‌های مربوط به معروفیت را در مواجهه با ایران تعیین و مدیریت کنید. تجارت با ایران برای شرکت‌هایی که در آمریکا فعالیت می‌کنند همچنان حساس و تحت تاثیر مسائل سیاسی قرار خواهد داشت. سیاست‌مداران، لابیئیست‌ها و رسانه‌ها دست به انتقاد از چنین شرکت‌هایی خواهند زد. به‌علاوه، عربستان سعودی اعلام نموده که برای محدود کردن ارتباطات تجاری با ایران (به دنبال قطع روابط اخیر دیپلماتیک بین دو کشور) تلاش خواهد کرد. از این رو، شرکت‌هایی که در حال حاضر با چند کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس مراودات تجاری دارند، در ایجاد رابطه با ایران با واکنش‌های منفی روبرو خواهند شد. شرکتهای چندملیتی نیز باید چالشهای پیش رو را تعیین نموده تا نام تجاری آنها در معرض خطر افت ارزش سهام قرار نگیرد.
- با انجام تحقیقات در مورد شرکای تجاری، به خود و به سهامداران قبل از فعالیت با ایران اطمینان دهید. درک درست از مالکین و افراد ذینفع، شرکای محلی و کارفرمایان، خطر مواجهه با شرکت‌ها و افراد تحت تحریم (در هر دو بخش خصوصی و دولتی) را کاهش می‌دهد. شرکتهای ایرانی در سال‌های اخیر تلاش کرده‌اند ساختار مالکیت خود را به منظور پنهانکاری نقش افراد و مراکز تحت تحریم، دستکاری کنند. ایران محیط سیاسی و بازرگانی پیچیده‌ای دارد، ولی تجربه تحریم در سال‌های اخیر توانسته نقش افراد سیاسی را در معاملات تجاری در ایران مشخص نماید. استفاده از این تجارب و نیز آگاهی از وجود تحریم‌های باقیمانده می‌تواند به سهامداران، سرمایه‌گذاران، بانک‌ها و شرکای تجاری اطمینان دهدتجارت آنها به لحاظ قانونی در مسیر درستی گام برمی‌دارد.
- باید سناریوهای مختلف اجرای برجام را ترسیم نمود. برای شرکتهای سرمایهگذاری که به دنبال حضور دائم در ایران هستند، آگاهی از نتایج متفاوت برجام ضروری است. وجود تحریم‌های خارج از چارچوب برجام می‌تواند توانایی این شرکت‌ها را در تداوم تجارت با ایران تحت تاثیر قرار دهد. با داشتن سناریوهای مختلف، شرکت‌ها می‌توانند قراردادهایی ببندند که در صورت بازگشت تحریم، همچنان ضمانت اجرا با حداقل زیان برای آنها محفوظ مانده و سرمایه‌گذاران نیز فرصت درک موفقیت یا شکست چنین تجارتی را با توجه به شاخص‌های مختلف خواهند داشت. محدوده این شاخص‌ها از انتخابات ماه آتی در ایران تا تاثیر انتخابات ریاست جمهوری آمریکا (در ۹ ماه آینده) بر امکان بازگشت تحریم‌ها و نیز هرگونه تغییر احتمالی در فضای سیاسی- تجاری می‌باشد.
- آگاهی از مخاطب تجاری (منظور بخش خصوصی یا دولتی) بسیار مهم است. به دور بودن از بازارها و فن‌آوری‌های جهانی در سال‌های گذشته و ماهیت سنّتی ایدئولوژی اقتصاد در جمهوری اسلامی، باعث شده بسیاری از واحدهای اصلی صنعتی در ایران تحت کنترل یا نفوذ چشمگیر دولت، نمایندگان دولتی، آقازاده‌ها، ارگانهای حکومتی و سپاه** قرار گیرد، و عدم هماهنگی در اتخاذ تصمیم درست، قاطع و یک‌دست به وجود آورد. سرمایهگذارانی که با چنین بخشهای تجاری ناهماهنگ روبهرو میشوند، همواره در معرض خطر کشمکش داخلی برای حفظ سود هستند. تغییرات مداوم در قوانین جاری بخشهای خصوصی و دولتی از دیگر چالشهای پیشروی شرکتهای سرمایهگذاری است. ازاینرو، آگاهی از مراجع ذینفوذ تصمیمگیری و نیز فرآیندهای اتخاذ تصمیم ضروری بهنظر میرسد. دراینصورت، شرکتهای خارجی در بازخوانی تغییرات، در آشنایی با استراتژی دولتی، در معرفی سناریوهای اجرایی و نیز در واکنش بهموقع نسبت به تغییرات بازار داخلی، دست بالا را خواهند داشت.
تجارت باید با اعمال درست استانداردهای دولتی شروع شود. ایران تحت فشار تحریم از سال ۲۰۰۶ به صورت بازار منزوی رفتار کرده است. رقابت در نبود فرصتهای تجاری و تنها متکی به دولت باعث ایجاد فساد گسترده شده و استانداردهای بسیار ضعیف دولتی را در فعالیتهای بازرگانی و برای افراد شاغل به بار آورده است. برای مقابله با این فساد فراگیر، شکیبایی و مقاومت ضروری است تا بتوان استانداردهای ضدفساد و مقابله با تحریم را در بین افراد شاغل و مراکز تجاری در ایران نهادینه کرد.
**«آقازاده‌ها، ارگانهای حکومتی و سپاه» از مترجم است.
*منبع: وبسایت «کنترل ریسک»
*مترجم: علیرضا اکبری
