محسن بهزادکریمی- ساعت فاجعه باز هم با وجود توافق اتمیبا ایران و گفتگوهای زیست محیطی پاریس و برخی اقدامات دیگر در سطح منطقه و جهان، امسال نیز مثل سال گذشته بدون هیچ تغییری سه دقیقه مانده به فاجعه» را نشان میدهد.
سال گذشته کیهان لندن گزارشی از این ساعت خیالی که احتمال بروز فاجعهای جهانی را تخمین میزند، منتشر کرد. با توجه به تحولات و توافق اتمیایران و گفتگوهای جهانی محیط زیست که چند ماه پیش در پاریس برگزار شد انتظار میرفت این ساعت کمیبه عقب کشیده شود. اما دانشمندان عضو بولتن دانشمندان هستهای آمریکا و هیئت علمیدانشمندان فیزیک اتمیدانشگاه استانفورد کالیفرنیا طی بیانیهای اعلام کردند که با استناد به شواهد موجود ساعت یادشده را در همان سه دقیقه ماندده به فاجعه باقی خواهند گذاشت.
در این بیانیه آمده است: «سه دقیقه به نیمه شب است، نیمه شب استعاره از فاجعهای است که میتواند دنیایی را که میشناسیم به نابودی بکشاند. سه دقیقه زمان بسیار کمیاست، بسیار کم. ما اعضای بولتن دانشمندان هستهای با قاطعیت و بر اساس شواهد موجود تصمیم گرفتیم این ساعت را از سه دقیقه به فاجعه عقب نکشیم. محاسبات امسال ما چندان امیدبخش نیست، رهبران جهان و مدیران کارتلها همچنان در انجام آنچه برای اجتناب از فاجعهای انسانی با ابعاد جهانی لازم است مستأصلاند، مخاطرات حاصل از رقابتهای موجود پیرامون تسلیحات کشتار جمعی تغییر چندانی با سال پیش و قبل از توافق با ایران نکرده است. وقتی ما خطر فاجعهای اتمیرا در گزارشمان میآوریم بر پایه آمار، ارقام و احتمالات است و نه بر پایه تصمیمات و برآوردهای سیاسی. فاجعه اتمی، نخستین و بزرگترین تهدید برای جامعه بشری است.»
محاسبه این زمان خیالی که تنها حکم گوش به زنگ بودن دارد و هشداری است برای جوامع و به ویژه زمامداران کشورها، توسط شانزده تن از برندگان دورههای قبلی نوبل فیزیک صورت میپذیرد.
در طول نیم قرنی که این گزارش سالانه منتشر میشود سال ۱۹۸۳ در اوج جنگ سرد به عنوان خطرناکترین سال در عصر بمب اتم به شمار میرفت اما این زنگ خطر با همان شدت اوج جنگ سرد باز در سال ۲۱۰۵ به صدا در آمد و حالا با تثبیت این زمان برای سال پیش رو سال ۲۰۱۶ نیز به عنوان سالی مخاطرهانگیز برای بشریت در این بولتن به ثبت رسیده است.
امسال همزمان دو مراسم یکی در خانه ملی روزنامه نگاران آمریکا در واشنگتن و دیگری در دانشگاه استانفورد کالیفرنیا به طور رسمیاین گزارش منتشر شد.
در هر دو این مراسم گزارشی از سوی هیئت دانشمندان اتمیخوانده شد: «هر چند توافق اتمی با ایران قدمی موثر برای کنترل تسلیحاتی میتواند باشد اما رقابتهای سیاسی و نظامیغرب و روسیه در سوریه میزان سنجش فاجعه احتمالی را سختتر از سالهای پیش کرده است.
تمام این مشکلات در کنار افزایش رقابت تسلیحاتی و بالا گرفتن تنشهای سیاسی میان ابرقدرتها باعث شد تا یک بار دیگر ان.پی.تی و برنامه خلع سلاح هستهای در سایه قرار بگیرد چرا که با بروز تنشهای بینالمللی ارتشهای اتمی به ویژه روسیه و آمریکا بهروزرسانی یگانهای اتمیخود را در دستور کار قرار دادهاند.
هرچند از سوی دیگر با توجه به دستاوردهای کنفرانس زیست محیطی پاریس گمان میرفت بتوان اندکی وضعیت نگران کننده سال قبل دست کم در این مورد بهبود یابد، اما با در نظر گرفتن این مهم که این توافق در گرمترین سال ثبت شده کره خاکی پس از آغاز عصر صنعت صورت گرفته و التزامی اجرایی ندارد، نمیتواند در محاسبه زمان فاجعه تاثیرگذار و بهبودبخش باشد و ما نتوانستیم به این توافقنامه که هنوز تا اثرگذاریش راه درازی مانده به عنوان یک دستاورد موثر بنگریم».
کنفرانس زیستبوم پاریس هرچند توانست بسیاری از سرمایهگذاران را متوجه منافع بلندمدت در سوختهای غیر فسیلی و سرمایهگذاری در این بخش نماید اما در میان کشورهایی که در راستای مبارزه با خطرات زیست محیطی ادعا دارند، همچون انگلستان و آمریکا، نتوانستند گزارشی چشمگیر از برنامهای جامع در این راستا ارائه دهند، حتی دولت ایالات متحده از مدیریت آلایندههای انسانی نیز در غالب برنامهای با چشمانداز روشن و قابل محاسبه عاجز است، در این میان تنها کانادا و استرالیا قابلیت ارائه برنامهای راهبردی و قابل قبول داشتند.
از سوی دیگر مستندات و شواهدی که خطرات یک خلاء مدیریتی بر فعالیتهای هستهای در ابعاد بینالملی به چشم میخورد نگرانی دانشمندان بولتن دانشمندان هستهای را دو چندان کرده چرا که نبود برنامهای مدون و جهانی برای مدیریت زبالههای هستهای، هم خطر گسترش تسلیحات و دسترسی تروریستها به این مواد را در پی دارد و هم مخاطرات ناشی از این زباله تهدیدی جدی برای زیستبوم جهانی به شمار میرود.
راشل برانسن ناشر و مدیر ارشد بولتن دانشمندان هستهای در این گزارش گفته است: «سال گذشته ما تصمیم گرفتیم ساعت فاجعه را جلو بکشیم. و آن را بر سه دقیقه به نیمه شب تنظیم کردیم. احتمال یک فاجعه جهانی بر پایه دادههای اطلاعاتی و محاسباتی بسیار بالاست. چه فاجعهای زیست محیطی که هر روزه در حال شکلگیری است و چه احتمال یک فاجعه اتمی. ساعت فاجعه به تیک تاک خوفانگیزش ادامه میدهد، رهبران و مدیران که بار مسئولیت را حس میکنند باید اقدامیعملی نمایند».
لورنس کراووس مدیر این نشریه معتبر علمی و از اساتید برجسته دانشکده فیزیک دانشگاه آریزونا در این گزارش تاکید کرده است: «تغییرات زیادی از سال گذشته تا امروز رخ داده، تغییراتی مثبت هم در این یک ساله رخ داده اما در کل دقایقی بیشتر با فاجعه فاصله نداریم. این ساعت نشانگر گمانهزنی ما از احتمال فاجعهای با ابعاد جهانی است. دنیا در وضعیتی شبیه ۱۹۸۳ و اوج رویکرد دشمنانه میان آمریکا و روسیه قرار دارد».
توماس پیکرینگ یکی دیگر از اعضای این بولتن و سفیر پیشین آمریکا در سازمان ملل در این گزارش یادآور شد: «هرچند قرارداد اتمی میان ایران و غرب از اهمیت بالایی برخوردار است و قدمی رو به جلو به حساب میآید اما، ما در دنیایی زندگی میکنیم که تهدیدات اتمی از سوی آمریکا، روسیه، کره شمالی، و کشورهای دیگر به قوت خود باقی است. اگر توافق اتمی با ایران شکل نمیگرفت با در نظر گرفتن شرایط امروز مسلما ساعت از سه دقیقه به نیمه شب نیز پیشتر میرفت، چرا که موقعیت امروز جهان بسیار خطیرتر از سال گذشته است».
شارون سکوآسی یکی از دانشمندان فعال در برنامه خلع سلاح اتمی در رابطه با شرایط کنونی دنیا میگوید: «آزمایش بمب هیدروژنی توسط کره شمالی در پایان سال گذشته بیانگر خطری بالقوه علیه دستآوردها و برنامههای خلع سلاح اتمیاست، ما هنوز ایران را تحت نظر داریم و از سوی دیگر نا امنی و بی ثباتی در خاور میانه، با ترس از احتمال ربوده شدن تسلیحات یا زبالهای اتمی توسط گروههای تروریستی همراه است. این خطر بالقوه وجود دارد که اگر به طریقی سلاح اتمی به دست تروریستها بیفتد چه روی خواهد داد؟»
سیوان کارتا از دیگر اعضا این بولتن که در زمینههای زیست محیطی تحقیق میکند در رابطه با خطرات و تهدیدات زیست محیطی میگوید: «توافقهای پاریس تماماَ وعدههای یکطرفه و تعهدات بی پشتوانهاند، این که دولتها تا چه حد به این توافقها عمل کنند و تا کجا به تعهداتشان پایبند خواهند بود برای پیشگیری از یک فاجعه زیست محیطی کفایت نمیکند. این توافقها و تفاهمها باید از قواعد متداول تفاهمنامهها خارج شوند و در بطن برنامههای مدیریت انرژی و محیط زیست نمود پیدا کنند تا تغییراتی بنیادی و اثرگذار حاصل شود و تغییرات آب هوایی عملا بهبود موثر پیدا کند».
اما چه راهکاری موجود است و چه اقدامات عملی باید اجرایی شود؟ گزارش بولتن دانشمندان اتمی در پایان گزارش سالانه خود اقداماتی فوری را به مدیران، سیاستمداران و کارگزاران ابلاغ کرده است، ابلاغیهای که به گفته این مرکز اجرایش الزامی و به نوعی اورژانس و فوری است. این اقدامات عبارتند از:
- کاهش چشمگیر در بودجههای پیشنهادی برای بهروز کردن یگانهای تسلیحات اتمیدر ارتشها.
- فعال نمودن مجدد برنامه خلع سلاح اتمی با تاکید بر دستاوردهای قابل پذیرش.
- ایجاد باب گفتگو با کره شمالی به منظور کاهش مخاطره اتمی.
- پیگیری تفاهمنامه زیست محیطی پاریس به منظور کاهش چشمگیر گازهای گلخانهای و تحقق وعده کنفرانس پاریس مبنی بر اینکه افزایش دمای زمین زیر دو درجه سانتیگراد نگاه داشته شود.
- اقدام برای مدیریت زباله اتمی صنعتی در کوتاهترین زمان ممکن.
- تشکیل یک سازمان ویژه برای نظارت و بررسی و مدیریت مخاطرات احتمالی در استفاده نادرست از تکنولوژیهای جدید.