کامیار بهرنگ- در آستانه‌ی نوروز و روزهای آغازین سال جدید خورشیدی بسیاری از روزنامه‌ها و رسانه‌ها با انتشار مطالبی همچون «ایران در سالی که گذشت» و «ایران در سال آینده» به کارنامه‌ی خبری یک‌ساله می‌پردازند یا چالش‌های سال آینده را بررسی می‌کنند. اما «واحد اطلاعات اکونومیست» هفته گذشته ۱۰ چالش بزرگ جهانی در سال ۲۰۱۶ را منتشر کرده است که وقوع هر کدام از آنها می‌تواند جهان را با دگرگونی‌های اساسی روبرو کند.
واحد اطلاعات اکونومیست رتبه‌بندی ریسک هر موضوع را بر اساس حداکثر ۲۵ درجه تعریف نموده و بر همین اساس انتخاب ترامپ ریسکی معادل ۱۲ درجه برای جهان به همراه خواهد داشت. بر اساس این گزارش ترامپ می‌تواند برای اقتصاد و امنیت جهانی خطرهایی را به ارمغان آورد. نگاه او به بازار آزاد و همچنین رابطه با چین، کشورهای اسلامی و همچنین کشورهای همسایه ایالات متحده آمریکا همچون مکزیک می‌تواند زمینه‌های یک دنیای جدید با ریاست جمهوری ترامپ را به همراه داشته باشد. با اینکه واحد اطلاعات اکونومیست تاکید دارد که احتمال پیروزی ترامپ در مقابل هیلاری کلینتون پایین است اما نسبت به پیروزی احتمالی او هشدار می‌دهد.
اما دیگر چالش‌های احتمالی جهان در سال ۲۰۱۶:
سقوط سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و ایجاد شوک قیمت نفت
بر اساس این گزارش با اینکه احتمال چنین چالشی پایین است اما با توجه به تاثیر بسیار بالا و گستره‌ی جهانی‌اش می‌تواند چالشی بسیار قابل تامل باشد. واحد اطلاعات اکونومیست پیش‌بینی کرده است که احتمال شوک قیمتی در حوزه نفت در فاصله سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۰ بسیار پایین است اما با توجه به تنش‌ها در خاورمیانه، شرق اروپا و همچنین موانع موجود در سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت در صنعت نفت احتمال بالا رفتن ریسک این موضوع وجود دارد و به همین دلیل به آن ریسک درجه ۴ داده است.
توسعه برنامه‌های چین در دریای جنوب (SCS)
این اتفاق نیز با احتمالی پایین اما تاثیری بالا پیش‌بینی شده است که گستره‌ای جهانی دارد. توسعه برنامه‌های چین برای ساخت جزیره در دریای جنوبی و احتمال وقوع برخورد مسلحانه در این منطقه می‌تواند تنشی میان چین، کره جنوبی و ژاپن را به طور مستقیم و البته ایالات متحده آمریکا و دیگر متحدان این کشورها را همراه خود داشته باشد.
افزایش تنش نظامی در خط مقدم این بخش به چالشی برای سرمایه‌گذاری و روابط اقتصادی در منطقه خواهد انجامید و به همین دلیل دارای حاشیه‌های بسیاری خواهد بود. این گزارش به ریسک توسعه برنامه‌های چین در دریای جنوب درجه ۸ داده است.
خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا
این اتفاق نیز احتمال کمی دارد اما می‌تواند در سطح جهانی تاثیری بالا داشته باشد. بعد از مذاکرات طولانی میان دولت محافظه‌کار بریتانیا و اتحادیه اروپا، دو طرف به سندی دست یافتند که روابط آنها را اصلاح می‌کند. با این حال بر اساس وعده‌ی دیوید کامرون، نخست‌وزیر بریتانیا باقی ماندن بریتانیا در اتحادیه اروپا را به رفراندوم خواهد گذاشت. با اینکه بیشتر چهره‌های سیاسی و رسانه‌های این کشور طرفدار باقی ماندن در اتحادیه اروپا هستند اما قدرت گرفتن جریان‌های راست افراطی و همچنین اعتراض برخی چهره‌های تاثیرگذار درون حزب محافظه‌کار با تمرکز بر حملات تروریستی پاریس و یا تجاوز جنسی در شب سال نو در آلمان کفه‌ی ترازو به سمت خروج از اتحادیه اروپا را سنگین کرده است.
بریتانیا که پنجمین اقتصاد بزرگ جهان است از معدود کشورهای اروپایی است که رشد اقتصادی رو به رشد و با سرعت بالایی دارد. خروج احتمالی این کشور از اتحادیه اروپا می‌تواند برای همه طرفین پیامدهای اقتصادی زیادی داشته باشد. با اینکه احتمال این اتفاق کم پیش‌بینی می‌شود اما درجه ریسک آن مانند اقدام نظامی در چین برآورد شده و درجه ۸ دارد.
افزایش حملات تروریستی نیروهای جهادی و بی‌ثباتی اقتصاد جهانی
احتمال این اتفاق بر خلاف موارد پیش، متوسط ارزیابی شده است که در سطح جهانی تاثیری بالا خواهد داشت. انجام علملیات متعدد در لبنان، ترکیه، مصر (حمله به هواپیمای روسی) و همچنین فرانسه و اندونزی به یکی از مهمترین موضوعات گفتگوهای سیاسی در سطوح مختلف تبدیل شده است.
با وجود اینکه نیروهای جهادی در عراق و سوریه بخش‌های زیادی از خاک تحت تصرف خود را از دست داده‌اند اما همچنان این گروه‌ها به عنوان چالشی جهانی شناخته می‌شوند. ماهیت پراکنده این گروه‌ها (در راس آنها دولت اسلامی – داعش) نظارت بر آنها را سخت می‌کند. ظهور و اتحاد نیروهای جدید جهادی در مصر و نیجریه نیز چالشی است که دایره‌ی گستردگی این نیروهای جهادی را جهانی‌تر می‌کند. واحد اطلاعات اکونومیست بر همین اساس ادامه مارپیچ برخورد با نیروهای جهادی و اثر آن بر اقتصاد جهانی را که تازه نشانه‌هایی از خروج رکود به خود دیده است دشوار ارزیابی کرده و به آن درجه ریسک ۱۲ داده است.
پیروزی ترامپ در انتخابات نهایی ریاست جمهوری
این گزارش پیروزی ترامپ در انتخابات را به اندازه خطر نیروهای جهادی ارزیابی کرده است. با اینکه احتمال وقوع آن متوسط است اما تاثیر بسیار زیادی بر تحولات جهانی خواهد داشت. نگاه او به بازار آزاد، رابطه با چین، کشورهای اسلامی و البته برخورد با نیروهای تندرو اسلامگرا و همچنین موضوع جنجالی دیوار کشیدن در مرز این کشور و مکزیک هر کدام می‌تواند بحرانی جهانی به همراه داشته باشد.
در صورت پیروزی ترامپ در انتخابات که احتمال آن در مقابل هیلاری کلینتون کم ارزیابی شده است، او برای اجرای سیاست‌های تند خود با مانع کنگره روبرو خواهد بود. اما از آنجا که احتمال پیروزی ترامپ با یک شوک منفی اقتصادی و یا عملیات تروریستی در ماه‌های آینده می‌تواند بالاتر از این برود، پیروزی احتمالی او از سوی واحد اطلاعات اکونومیست درجه ۱۲ دارد.
خروج یونان از حوزه مالی یورو
خروج یونان و در واقع تجزیه‌ی حوزه‌ی مالی یورو با اینکه احتمالی متوسط دارد اما اثرات آن منحصر به اتحادیه اروپا نخواهد بود. توافق میان یونان و اتحادیه اروپا بر سر بدهی‌های این کشور و کمک‌های مالی، خطر ناگهانی این چالش را از بین برده است اما همچنان احتمال آن وجود دارد.
انجام اصلاحات مالی لازم در یونان همچنان با قطعیت انجام نشده و نتایج آن مشخص نیست. خروج یونان از حوزه یورو می‌تواند به بی‌ثباتی مالی در سطح جهانی بیانجامد. بحران‌های مالی و بدهی‌های بانکی در حوزه یورو دورنمای روشنی ندارد و خروج یونان می‌تواند ضربه‌ای بر سیستم مالی جهانی و ایجاد یک رکورد اقتصادی جهانی باشد. به همین دلیل است که این گزارش به خروج یونان از حوزه یورو ریسک ۱۵ داده است.
تشدید فشارهای داخلی و خارجی، بحران در اتحادیه اروپا
نوسان و بحران بدهی در حوزه یورو، رکود طولانی مدت، بحران پناهندگی و تشدید عواقب حملات تروریستی چالش مهم دیگری است که حوزه اتحادیه اروپا را تحت تاثیر قرار خواهد داد. نارضایتی احزاب میانه‌رو در اروپا و قدرت گرفتن احزاب راست افراطی مانند جبهه ملی فرانسه می‌تواند خود بحران موجود در منطقه را تشدید کند. ادامه این بحران‌ها و گسست روابط میان کشورهای عضو اتحادیه اروپا به عنوان بزرگترین بلوک تجاری واحد جهان می‌تواند بسیار آسیب‌پذیرتر از آنچه باشد که در سال‌های گذشته ارزیابی شده بود. به همین دلیل است که این بحران در کنار خروج یونان قرار دارد و ریسک ۱۵ را دارد.
نوسان نرخ ارز و بحران بدهی شرکت‌های بزرگ
احتمال وقوع چالش در این بخش بالاست و به همان میزان اثر جهانی آن نیز بیشتر خواهد بود. در ماه دسامبر فدرال رزرو (بانک مرکزی ایالات متحده آمریکا) برای اولین بار در دهه گذشته نرخ بهره را بالا برد. این اقدام می‌تواند به افزایش قدرت دلار در بازارهای جهانی بیانجامد و به همین میزان تاثیری مستقیم بر قیمت طلا و برخی دیگر از کالاها خواهد داشت. اما از جنبه‌ای بزرگتر این افزایش بهره می‌تواند موجب تضعیف ارزهای محلی شده و با بدهی ارزهای خارجی در شرکت‌های بزرگ همراه شود. واحد اطلاعات اکونومیست این اقدام را که می‌تواند منجر به یک بحران جدید بانکی در اروپا شود با درجه ریسک ۱۶ ارزیابی کرده است.
مداخله روسیه در اوکراین و وقوع یک جنگ سرد جدید
این چالش نیز با احتمالی بالا خطری جدی محسوب می‌شود. الحاق کریمه به روسیه، حملات هوایی روسیه در سوریه، بالا رفتن تنش میان روسیه و ترکیه و ادامه بحران در مرزهای روسیه و اوکراین، سردترین روابط غرب با روسیه پس از جنگ سرد را رقم زده است.
تشدید بحران میان روسیه و غرب در مورد اوکراین و البته سوریه می‌تواند به روی ابعادی جهانی‌تر مانند مبارزه جهانی علیه افراطیون اسلامگرا و حتی همکاری‌ها در مورد بحران‌های زیست محیطی بر اساس توافق‌های پاریس تأثیر بگذارد. این گزارش با ریسک ۱۶ جدا از احتمال برخوردهای نظامی در مرزهای اروپا و روسیه به تاثیر سردی روابط غرب با روسیه بر سر قیمت نفت نیز اشاره می‌کند.
بحران شدید در چین
واحد اطلاعات اکونومیست بالاترین احتمال ریسک در سال آینده را تشدید بحران در اقتصاد چین می‌داند. این گزارش احتمال وقوع آن را خطری جدی با احتمالی بالا ارزیابی کرده است. ادامه وخامت وضعیت اقتصادی چین در بخش تولید و بالا رفتن بدهی در بخش سهام (که نزدیک به ۲۴۰ درصد تولید ناخالص داخلی) است با خروج بخشی از سرمایه‌ها روبرو شده است.
ورود چین به حوزه بحران اقتصادی می‌تواند بر بسیاری از صنایع جهانی به ویژه بخش انرژی و فلزات تأثیر بگذارد. حوزه این بحران، منحصر به خود چین نخواهد بود و کشورهای آمریکای جنوبی و بخشی از کشورهای آفریقایی را به صورت مستقیم تحت تاثیر قرار خواهد داد.
این گزارش بالاترین میزان ریسک را با درجه ۲۰ به بحران اقتصادی چین داده است.
