فیروزه رمضانزاده – جنگلهای تنگبلاغی و مراتع مشجر ارتفاعات شهرستان پاسارگاد استان فارس در ۱۱۰ کیلومتری شمال شیراز از حوالی ساعت ۳۰: ۹ روز صبح روز چهارشنبه ۱۹ خرداد به دلیل ناشناختهای دچار حریق شد که سرانجام، پس از گذشت دو روز، در روز جمعه ۲۱ خردادماه با همراهی مردم شهرستانهای مختلف استان فارس مهار شد.
تا کنون نزدیک به ۲۵۰۰ هکتار از این منطقه در آتش از بین رفته است که در آن درختان ۲۰۰ ساله نیز وجود داشته است. در این میان، بخش قابل توجهی از درختان کهنسال کیکوم، ارژن، بنه، بادام کوهی، بلوط، گون و گشنیز و سایر گیاهان مختلف دارویی باارزش از بین رفتهاند.
در پی گسترش این حریق، بسیاری از گونههای جانوری شامل خزندگان بومی، پستانداران، پرندگان و جوجههای آنها در آتش سوختند. خرسهای قهوهای در حال انقراض، و نیز آهوها، کلها، بزها و جغدها در جنگلهای پاسارگاد سرگردان شدند، برخی از گونههای جانوری مانند مار، مارمولک، کبک، تیهو، لاک پشت و خرگوش که توان فرار از آتش را نداشتند از بین رفتند.
به دلیل طولانی شدن زمان مهار آتش، خسارات زیادی به منابع مرتعی، جنگلی و حیات وحش منطقه وارد شده که هنوز از وسعت و حجم آسیبهای وارد شده اطلاعاتی منتشر نشده است.
هیچ کمکی از تهران و سایر استانها نرسید
اما عملیات مهار آتشسوزی جنگل پاسارگاد در حالی به پایان رسید که در این عملیات، تنها دو هلیکوپتر از جمعیت هلال احمر، یک هلیکوپتر از نیروی انتظامی ارتش و یگانهایی از تیپ ۵۵ هوابرد، ۲ دستگاه آمبولانس، ۴ دستگاه اتومبیل عملیاتی و شماری از کارکنان دولتی بخشهای مختلف شرکت داشتند که این تعداد ناوگان هوایی و تجهیزات در خاموش کردن سریع این حریق کافی نبود.
به گفته مسوولان استانی، هیچ کمکی هم از تهران و سایر استانها برای مهار این حریق گسترده انجام نشد و با وجود وعدههای مسوولان، تامین هلیکوپتر وناوگان هوایی برای مهار این حریق، بموقع انجام نشد و آتشسوزی به روز دوم رسید.
علیرضا صادقی امیری، عضو انجمن جوانان سپید- پارس در این زمینه به کیهان لندن میگوید: «با توجه به بارندگیهای خوبی که در سه ماه گذشته داشتیم پوشش سطحی گیاهان و بوتهها بسیار شده است و اکنون با توجه به عمر کوتاه بسیاری از این بوتهها و علفزارها که خشک شدهاند زمین به شدت مستعد آتش گرفتن است.»
وی چارهی کار را ایجاد قرقبانی دائم در مناطق آسیبپذیر میداند و میافزاید: «متاسفانه سهلانگاری شده و در مورد جنگلهای پاسارگاد چنین اقدامی انجام نشد.»
صادقی امیری عامل اصلی وقوع آتشسوزی در جنگلهای پاسارگاد را رها ساختن فلزات براق و اشیای شیشهای در طبیعت میداند.
وی احتمال عمدی بودن آتشسوزی در جنگلهای پاسارگاد را نیز قوی میداند و توضیح میدهد که چندی پیش نیروهای اداره از فعالیت فردی که به منظور احداث باغ انجیر به اراضی منطقه متعرض شده بود جلوگیری کردند و متاسفانه وی در اقدامی تلافیجویانه جنگلهای منطقه را به آتش کشید.
این فعال ان جی او تاکید میکند: «بر خلاف ادعاها، آتشسوزی جنگلهای پاسارگاد نه درحوالی ساعت ۱۰ صبح بلکه در اوایل بامداد روز چهارشنبه آغاز شده بود و با توجه به اینکه آتش از دامنه آغاز شده و سپس به ارتفاعات رسیده، علتی دیگر هست برای آنکه چرا که اگر خودسوزی میبود به طور حتم در آن ساعت که زمین هنوز نمدار است آتش میبایست در میانه روز و از ارتفاعات آغاز میشد. به هر روی، اگر منابع طبیعی بنا به خویشکاری خودش قرقبانی فصلی و پاسبان جنگل مقیم پیشبینی کرده بود هرگز اندازه فاجعه تا این اندازه نمیبود.»
وعدهای برای مقابله با آتشسوزی در جنگلها
با وجود آنکه معصومه ابتکار، رییس سازمان حفاظت محیط زیست ایران، در خرداد ماه سال گذشته از تشکیل ستاد ملی برای مقابله با آتشسوزی در جنگلها خبر داده و گفته بود که هماهنگی این ستاد بر عهده ستاد مدیریت بحران کشور خواهد بود اما در آتش سوزی جنگلهای پاسارگاد نیز شاهد بودیم همانند سایر موارد آتشسوزی در جنگلهای ایران همچنان، ابزارهای ساده و سنتی به کار برده شدند و نیروهای انسانی به صورت داوطبانه اقدام به همکاری کردند.
مردم مناطق نزدیک جنگلهای پاسارگاد، با اتومبیل و موتورسیکلت خود برای کمک آمدند و بنکداران شیراز، مرودشت و زرقان با ارسال کمکهای غذایی و آب به منطقه یاری رساندند.
انجمن صنفی کارفرمایی مرتعداران شمال فارس در گزارشی اعلام کرده است که «یکی از مهمترین علت گسترش آتشسوزی پاسارگاد، جدای از نبود تجهیزات مهار آتش، عدم شناخت درست و همچنین اعلام آمار غلط برخی از مسوولان شهرستانی و استانی در خصوص آخرین وضعیت آتشسوزی بود و باوری به عمق فاجعه نداشتند و گمان میکردند که این آتش سوزی در چند ساعت قابل مهار شدن است ولی متاسفانه شاهد بودیم که چه خسارات وحشتناک و جبران ناپذیری به وجود آمد.»
هر سال در ایران با آغاز فصل تابستان، شمار آتشسوزی جنگلها و عرصههای منابع طبیعی افزایش پیدا میکند با این حال هنوز و همچنان مهار حریق با شیوههای غیرعلمی و غیر تخصصی انجام میشود.
نبود مدیریت واحد و یکپارچه، به کارگیری نیروی انسانی آموزش ندیده و کمبود نیروی حفاظتی یکی از مشکلات موجود در مهار آتشسوزی در جنگلهای ایران به شمار میرود که همواره عملیات خاموشی آتش را با کندی روبرو میکند.
مصیب همتی، رییس انجمن مرتعداران شمال فارس و عضو شورای سیاست گذاری انجمن جوانان سپید پارس در گزارشی اعلام کرده است: «با توجه به وقوع آتشسوزی در مناطق غیرقابل دسترس و صعبالعبور، با وجود کافی بودن تعداد نیروهای انسانی داوطلب، در عمل کارایی لازم را نداشتند چرا که تا پیش از رسیدن به محل آتشسوزی، نیرو و توان خود را در مسیر پیاده روی از دست میدادند.»
وی در این گزارش افزوده است: «استفاده از بالگرد برای اعزام نیرو به منطقه، با توجه به بوروکراسی نادرست، با تاخیر صورت میگیرد و در نهایت بالگردی با ظرفیت ۲ نفر برای چند ساعت اعزام میشود.»
در حالی که مهرزاد بوستانی، مدیر کل منابع طبیعی استان فارس اعلام کرده است: «این آتشسوزی به دلیل «سهلانگاری مرتعداران و دامداران» صورت گرفته، همتی معتقد است: «مسوولان بدون مطالعه عامل آتشسوزی را چوپانان و مرتعداران در منطقه اعلام کردند که این موضوع تا روشن شدن قطعی و بررسیهای درست قابل اعتماد و استناد نخواهد بود، گویا هر کجا که توانایی تحقیق یا پاسخگویی علت را ندارند دست بر روی سادهترین گزینه گذاشته و مرتعداران و دامداران را مقصر آتشسوزی معرفی مینمایند در حالی که در این هنگام سال، مرتعداران در این منطقه حضور ندارند چرا که با توجه به خشکسالی سالهای گذشته، دیگر منابع آبی وجود ندارد که دامداران و مرتعداران در آنجا حضور یابند.»
در سالهای اخیر، تخریب جنگلهای هیرکانی و زاگرس آنچنان وسیع بوده که مساحت جنگلهای ایران از ١٨میلیون هکتار به ١٢میلیون رسیده است.
ایران جزو ۵۶ کشوری است که دارای پوشش جنگلی کم در جهان تلقی میشود، بنا بر اعلام سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو)، مساحت کنونی جنگلهای ایران به ٧میلیون هکتار کاهش پیدا کرده اما بر اساس آمارهای سازمانهای داخلی جنگلهای کشور از حدود ١٨میلیون هکتار به ١١میلیون و ٧۵هزار هکتار و سطح جنگلهای شمال نیز از حدود ۴/٣ به ٩/١میلیون هکتار کاهش پیدا کرده است.
به گفته قاسم سبزعلی، فرمانده یگان حفاظت سازمان جنگلها و مراتع ایران، در بهار سال ۱۳۹۴ نسبت به سال ۱۳۹۳، تعداد آتش سوزی در مراتع و جنگلهای ایران ۲۰ درصد و سطح آتشسوزی نیز ۱۵ درصد افزایش یافته است. در این مدت در جنگلها و مراتع استانهای فارس، کرمان و لرستان بیشتر از سایر مناطق ایران آتشسوزی رخ داده است.
برپایه برآورد بانک جهانی در سال ۱۳۸۴بالغ بر ۱۲۵ هزار هکتار از جنگلهای ایران تخریب و ویران شده است. این همه در کنار دیگر تخریبهای محیط زیست، آیندهای فاجعهبار را برای ایران که سرزمینی خشک و کم آب است، رقم میزند.