سارا دماوندان – «زنان سرپرست خانوار به زنانی گفته می‌شود که بنا به دلایلی از جمله طلاق، فوت، از کار افتادگی و در برخی مواقع مهاجرت شوهر، مسئولیت معیشت خانواده را برعهده می‌گیرند.»
آمار دقیقی از تعداد زنان سرپرست خانوار در ایران دست نیست اما بر اساس گزارش‌های منتشر شده در سال ۸۵، ۵/۶ درصد از جمعیت را زنان سرپرست خانوار تشکیل می‌دادند. این آمار در سال ۹۱ به ۵/۱۲ درصد رسید و براساس پیش‌بینی‌ها، آمار زنان سرپرست خانوار در سال ۹۵ به ۱۵ درصد رسیده است.
نداشتن شغل، مسکن و مسئولیت نگهداری از فرزند یا فرزندان همچنین نبود امنیت اجتماعی از عمده مشکلاتی است که برای همه اقشار جامعه سخت است این سختی برای زنان سرپرست به مراتب بیشتر است.
فرانک ناصربخت زنی ۴۴ ساله، بیش از ۲۰ سال است که به تنهایی امورات زندگی خود، دو فرزند و همسر معلولش را از طریق بافندگی می‌گذراند. فرانک در گفت‌وگو با کیهان لندن درباره این سال‌ها می‌گوید: «بیشتر از ۲۰ سال است که نان آور خانواده هستم. همسرم یک روز که مشغول درست کردن دیوار خانه بود برای استراحت می نشیند و به دیوار تکیه می‌دهد. در یک چشم برهم زدن دیوار برسرش آوار و او از مهره سوم کمر قطع نخاع می‌شود. آن‌زمان فرزند اولمان دنیا آمده بود و من دخترم را حامله بودم حدود ۲۰ سال سن بیشتر نداشتم. شرایط زندگی خوب نبود. پس اندازمان همان ماه‌های اول تمام شد و باید کار می‌کردم. تنها شغلی که بلد بودم بافندگی بود. »
-آیا از این راه امورات یک خانواده ۴ نفری سپری می‌شود؟
-سپری که خیر. به سختی می‌توانستم مخارج خانه را تأمین کنم. در همین شرایط همسرم به دلیل نبود امکانات پزشکی و پرستاری زخم بستر گرفت. به بهزیستی مراجعه کردم و یکی از مشاوران بهزیستی در حقمان انسانیت را تمام کرد. به طور یک ماه به وسیله یک پرستار که به خانه فرستاده می‌شد زخم‌هایش پانسمان شد. بعدها همان خانم مشاور توانست یک چرخ بافندگی تهیه کند و من راحتتر از قبل توانستم کار کنم.»
-آیا کمیته امداد یا سازمان بهزیستی هیچ کمک هزینه‌ای برای شما در نظر گرفتند؟
-سازمان بهزیستی که خیر . کمیته امداد ماهی ۴۰ هزار تومان در نظر گرفت که با راه افتادن یارانه، آن مبلغ نیز دیگر پرداخت نشد. خیّرین برایمان پول جمع کردند و ما توانستیم یک مسکن کوچک تهیه کنیم. اما از نهادهای دولتی هیچ کمکی شامل حال ما نشد.
این برشی کوتاه از زندگی یک زن سرپرست خانوار بود. زنی که در جوانی سرپرستی خانواده را بنا به شرایطی که بر او تحمیل شد قبول می‌کند. همانند فرانک در ایران کم نیستند زنانی که در سنین بسیار پایین بنا به شرایطی که در آن قرار گرفته‌اند به تنهایی امورات خود و خانواده خود را می‌گذرانند.
رشد ۵۵ درصدی زنان سرپرست خانوار
سال گذشته رییس سازمان بهزیستی کشور از رشد ۵۵ درصدی زنان سرپرست خبر داده و گفته بود: «تعداد زنانی که سرپرستی خانواده را برعهده دارند در سال ۷۰، یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر در سال ۸۵، یک میلیون و ۶۰۰ هزار نفر بوده است که این آمار در سال ۹۰ به ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار افزایش یافته که نشان‌دهنده رشد ۵۵ درصدی این آسیب اجتماعی است».
افزایش آمار تنها یک روی ماجراست و روی دیگر سکه جوان شدن و کاهش سن زنان سرپرست خانواده است. معضلی که به شدت رو به گسترش است.
وحیده نگین مشاور وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی در امور زنان و خانواده با ابراز نگرانی در خصوص جوان شدن سن زنان سرپرست خانواده معتقد است: «بیشترین تعداد زنان سرپرست خانوار در گروه سنی ۵۰ تا ۵۹ سال قراردارند اما حدود ۹ هزار نفر از زنان سرپرست زیر ۲۰ سال هستند و این مسئله نگران کننده است.» بنا بر آمار ارائه شده از سوی حسن موسوی چلک رییس انجمن مددکاری ایران در حال حاضر بیش از ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر زن سرپرست خانوار در کشور زندگی می‌کنند. نیمی از آنان پس از ۵۰ سالگی تحت پوشش نهاد حمایتی قرار می‌گیرند و حدود ۴۰ درصد از آنان تحت حمایت کمیته امداد خواهند بود.
سیستان و بلوچستان دارای بیشترین زنان سرپرست خانوار
سازمان آمار ایران، در سال ۹۲ سیستان و بلوچستان را پرجمعیت‌ترین استان دارای زنان سرپرست خانوار و خراسان جنوبی و خراسان رضوی را به ترتیب در رده استان‌های دوم و سوم معرفی کرد. بنا به آمار ارائه شده، کردستان با داشتن ۹٫۵ درصد از زنان سرپرست خانوار، بویراحمد ۱۰ درصد و قزوین ۱۰٫۲ درصد کمترین استان‌ها در تعداد جمعیت زنان سرپرست خانوار به حساب آمدند.
عدم اشتغال مشکل حل نشدنی زنان سرپرست
شهرداری تهران به منظور سامان بخشیدن به برخی مشکلات مالی زنان سرپرست خانوار، تعدادی بازارچه محلی در مناطق مختلف از جمله منطقه ۷ تهران دایر کرد. این اقدام در جهت توانمندسازی و ایجاد زمینه مناسب برای امرار معاش و کسب درآمد این قشر آسیب‌پذیر جامعه بود. اگر چه این اقدام مثبت شهرداری را نمی‌توان نادیده گرفت اما بدون شک کارگشای مشکلات این زنان نخواهد بود. فراکسیون زنان مجلس شورای اسلامی یکی از نهادهایی است که می‌تواند در این زمینه کمک شایانی به زنان سرپرست خانوار داشته باشد اما این نهاد موثر هم با وجود ارائه طرح‌ها و نظریات گوناگون از جمله لایحه حمایت از زنان سرپرست خانوار، تا کنون نتوانسته است گامی مثبت در جهت رفع مشکلات زنان بردارد.
فریده اولاد قباد نماینده تهران و عضو فراکسیون زنان مجلس دهم در گفت‌وگویی با خبرگزاری مهر «کارآفرینی و ساماندهی زنان سرپرست خانوار، بد سرپرست و آسیب دیده اجتماعی، همچنین بررسی پدیده اسیدپاشی را از مهمترین اولویت های خود در فراکسیون زنان عنوان کرده است.»
آمار مربوط به زنان سرپرست خانوار به‌روز نیست. اعداد و ارقام ارائه شده به دو یا سه سال پیش باز می‌گردد. آخرین درصد اعلام شده از اشتغال زنان سرپرست خانوار مربوط به سال ۹۲ است. «بر اساس آمار اعلام شده از سوی مرکز آمار ایران در آن زمان، تنها ۱۸ درصد از زنان سرپرست خانوار شاغل بودند و ۸۲ درصد از این قشر نتوانستند برای خود شغلی پیدا کنند. بنا به گفته مسئولین، زنانی که هیچ شغلی ندارند، تحت پوشش هیچ بیمه‌ای نخواهند بود».
