سارا دماوندان- با شروع فصل بازگشایی مدارس بسیاری از پدران و مادرانی که فرزندشان برای نخستین بار به مدرسه می‌رود با مساله وجود وابستگی به والدین و به ویژه مادر و ترس از مدرسه رفتن در کودکشان روبرو هستند.
اگرچه ترس از مدرسه ممکن است در کودکان در دوره‌های مختلف تحصیلی وجود داشته باشد ولی کودکان کلاس اول نوع ترسشان با کودکان دوره‌های دیگر فرق می‌کند. بعضی از آنان دچار اضطراب جدایی از محیط خانواده هستند.
اضطراب جدایی در هر سنی در کودکان ممکن است وجود داشته باشد اما کودکان در سنین مدرسه بیشتر آن را تجربه می‌کنند. معمولا در یک محیط طبیعی، همه کودکان نسبت به پدر و مادر خود وابستگی عاطفی پیدا می‌کنند و این وابستگی در حد تعادل هیچ گونه مشکلی ایجاد نمی‌کند اما مادرهایی که بیش از حد کودک را به خود وابسته کرده و مراقب رفتار و حرکات او هستند از کودک خود شخصیتی منفعل می‌سازند که حتی نمی‌تواند زمانی کوتاه دوری از مادر را تحمل کند.
نفیسه باقری کارشناس ارشد روانشناسی تربیتی و استاد دانشگاه در این گفت‌وگو به ما کمک می‌کند که این ترس‌ها و وابستگی‌های موجود میان والدین و کودکان را بشناسیم و با راهکارهای لازم برای از بین بردن این مشکل آشنا شویم.
-در آستانه سال جدید تحصیلی هستیم و مشکل جدایی مادران و فرزندان در هنگام رفتن به مدرسه دوباره موضوع روز در این عرصه است. از نگاه روانشناسی ویژگی‌های موجود در این جدایی و اضطراب چیست؟
-معمولاً مادران کودکانی که دچار اضطراب جدایی هستند ویژگی‌هایی مثل افراطی بودن، مضطرب بودن، بیش از حد حمایتکننده، غیرمنطقی، حساس و عاطفی دارند و این اضطراب خود را با بیان افکار منفی و استرس‌زا به کودکان منتقل می‌کنند .ترس یا امتناع از رفتن به مدرسه بیش از آنکه علت شخصیتی و عاطفی داشته باشد، ناشی از یادگیری است. مادر یا پدری که در ارتباط خود با کودکان تجربیات توام با وحشت و ترس و اضطراب خود را از دوران مدرسه و تنبیه و توبیخ‌ها را به بچه‌ها انتقال می‌دهند و در واقع از آنها می‌خواهند که مواظب رفتارشان باشند، خواه ناخواه بذر امتناع و ترس از مدرسه را در افکار کودکان می‌کارند .البته وابستگی بیش از حد به پدر و مادر و ترسِ جدا شدن از آنها برای رفتن به مدرسه ممکن است علل دیگری هم داشته باشد.
-این ترس و جدایی عمدتا در چه سنی دیده می‌شود؟
-ترس غیرمنطقی از جدایی و رفتن به مدرسه در هر سنی در بین دختران و پسران دیده می‌شود و در خانواده‌هایی که کودکان با فاصله‌های زیاد از یکدیگر متولد می‌شوند بیشتر است. شدت این اضطراب تا اندازه‌ای است که کودکان در هنگام مدرسه رفتن مشکلات زیادی را برای پدر و مادر ایجاد می‌کنند. آوردن بها‌نه‌های مختلف مانند دل‌درد ، سردرد و غیره از جمله آنهاست. والدین ممکن است این بهانه‌ها را جدی گرفته و از رفتن کودک به مدرسه ممانعت کنند و همین باعث می‌شود که ترس کودک هر روز بیشتر شود.
-اقدامات اولیه‌ای که در این رابطه باید انجام داد چیست؟
-برای از بین بردن این اضطراب در کودکان قدم اول به عهده پدر و مادر است. پرهیز از وابسته کردن کودک به خود و عدم ایجاد تلقین‌های روحی مضر در کودکان زیر شش سال و ایجاد یک روحیه مستقل برای آمادگی در کودک در مواجهه با مدرسه از اقدامات اولیه‌ای هستند که باید توسط والدین اجرا شود. همچنین پدر و مادر نباید تجارب و بازخوردهای منفی خود را به کودک انتقال دهند. در سنین ابتدایی از ترساندن کودکان، ایجاد رعب و وحشت از معلم و تهدیداتی مانند «اگر بچه خوبی نباشی به معلم‌ات می‌گویم تو را در کلاس حبس کند» خودداری کنند. خاطرات خوب و مثبت خود را با معلمان دوره ابتدایی با کودکان در میان بگذارند، از معلمان با صفت‌های خوب یاد کنند، پیش از آغاز مدرسه آنها را با مسوولین، معلمان و فضای مدرسه آشنا کنند و به هیچ‌وجه به خاطر ضعف در فهم یا انجام تکالیف، آنها را تنبیه یا توبیخ نکنند. همچنین والدین برای جلوگیری از دوری‌گزینی و انزواطلبی می‌بایست سعی کنند از معلمان سرِ خانه استفاده نکنند و تا می‌توانند کودکان را در محیط‌های آموزشی و حضور جمع قرار دهند. توجه به نکات زیر می‌تواند بسیار مفید باشد:
۱.برخورد مناسب با کودک در منزل
از سرزنش و مقایسه و تحقیر فرزندتان برای رفتارهایی که دارد پرهیز کنید. دوست داشتن او را مشروط به مدرسه رفتن نکنید و وقتی از مدرسه رفتن اجتناب می‌کند پیام‌های هیجانی مانند «من دیگر مادرت نیستم» به او ندهید و مساله را شخصی نکنید. کودک نباید حس کند برای خوشحالی مادر باید به مدرسه برود. دلیل مدرسه رفتن را برای کودک می‌توان به عنوان یک قانون اجتماعی بیان کرد.
۲. معرفی تجربه جدیدی به نام رفتن به مدرسه
پیش از شروع مدرسه هنگام ثبت نام، کودک را با خود به مدرسه ببرید و فضای داخل مدرسه را به او نشان دهید و مربی و ناظم مدرسه را معرفی کنید تا آمادگی لازم را به دست بیاورد. در مواردی که کودک از محیط فیزیکی مدرسه وحشت دارد گذراندن ساعت‌های لذت‌بخش در مدرسه می‌تواند به کاهش ترس او کمک کند.
۳.وقتی کودک در مدرسه است
به او توانایی مراقبت از خود در مدرسه را بیاموزید مثلاً چگونه می‌تواند در مدرسه به تنهایی به دستشویی برود. آسان جلوه دادن مقررات مدرسه و وجود مربیانی که ارتباط خوبی با کودک برقرار می‌کنند به آسان شدن حضور او در مدرسه کمک می‌کند. کودک نباید به علت گریه کردن تمسخر شود و مربیان مدرسه نباید به علت گریه کردن او را به خانه بفرستند. حتی اگر سردرد و سایر علایم اضطراب را نشان داد باید به مدرسه برود زیرا در این صورت به تدریج علایم فروکش خواهد کرد. اگر اجازه دهید در منزل بماند به احتمال قوی این علایم تثبیت خواهند شد اما لازم است مدیر و معلم را در جریان وضعیت او قرار دهید چون این کودک به توجه خاص نیاز دارد. داشتن مهارت‌های ارتباطی مناسب و دوست‌یابی باعث کسب تجربه‌های مثبت کودک می‌شود و کودکانی که سال‌های قبل از دبستان به مهدکودک رفته‌اند در این امر موفق‌تر هستند. می‌توانید با دادن مسوولیت‌های اجتماعی در کلاس درس حضور او را در مدرسه هدفمند کنید.
۴.وقتی کودک از مدرسه برمی‌گردد
وقتی کودک از مدرسه به خانه بازمی‌گردد حتماً باید یکی از اعضای خانواده در کنار او باشد. پس از انجام تکالیف اجازه دهید بازی و استراحت کند. برخی از کودکان در بازی‌هایشان از زبان عروسک و اسباب‌بازیشان دلیل ترس از مدرسه را بیان می‌کنند، دانستن این علت به حل مشکل وی کمک خواهد کرد.
اجازه دهید کودک درباره احساسش در مورد مدرسه صحبت کند. همیشه او را برای مدرسه رفتن تشویق کنید و اگر در خانه ماند اجازه بازی و تماشای تلویزیون را در ساعت‌هایی که باید در مدرسه باشد به وی ندهید.
در پایان، برای کاهش هرچه بیشتر مشکل امتناع از مدرسه سعی کنید در هر مقطع، از وجود کارشناسان روانشناسی و مشاوران آموزشی جهت راهنمایی بهره بگیرید.
[برای طرح پرسش‌های خود با ایمیل [email protected] تماس بگیرید]
