حیوان خانگی را مناسب فرزندتان انتخاب کنید

سارا دماوندان – بنا به گفته روان‌شناسان، کودکان در دوران سه، چهار سالگی در «بازی‌های دام‌پروری» قرار دارند. آنها بر این باورند که کودکان در این سنین از بازی با جوجه‌ها، مورچه‌ها، پرندگان و گوسفندان لذت برده و در نخستین سال‌های زندگی علاوه بر بازی‌های تکاملی، با مراقبت و نگهداری از حیوان خانگی خود، در واقع مشق مهارت‌های مراقبت و حمایت از دیگران را می‌کنند و به این صورت در خود احساس رضایت و مفید بودن کرده و نوعی همزادپنداری با والدین خویش پیدا می‌کنند.

اینکه داشتن یک حیوان خانگی تا چه اندازه می‌تواند حس مسئولیت پذیری را به کودک آموزش دهد یا آنها را از تنهایی درآورد پرسشی است که شاید بسیاری از والدین با آن درگیر شده و به دنبال پاسخ مناسب می‌گردند.

نفیسه باقری کارشناس ارشد روان‌شناسی تربیتی در گفت‌وگویی به نقش و تاثیر حیوانات خانگی بر کودکان می‌پردازد.

-در حال حاضر بیشتر خانواده‌ها تک فرزند هستند، آیا حیوانات خانگی می‌توانند یک همبازی مناسب برای کودکان تنها باشند؟
-کودکان می‌توانند سیگنال‌هایی از حیوانات خانگی دریافت کنند .این سیگنال‌ها باعث می‌شود کودک، احساسات دیگران را بهتر درک کند و در نتیجه در روابط خود با انسان‌های دیگر حساس‌تر و بهتر عمل کند و از درک بالاتری نسبت به دیگر کودکان برخوردار باشد. در ضمن احساس تنهایی کمتری نیز در مقایسه با هم سن و سالان خود داشته باشد و در صورت تک‌فرزند بودن او را از تنهایی درآورد و برایش یک همبازی یا یک همدم و همراه باشد.

-کودکان از چه سنی درک همبازی بودن با حیوانات را پیدا می‌کنند؟
-آنها معمولاً تا قبل از سه سالگی فکر می‌کنند همه اشیای متحرک زنده‌اند، ولی بعد از مدتی متوجه می‌شوند که برخی اشیا جاندار نیستند، از این‌ رو تا وقتی که او درک نکرده ماشین کوکی اتاق‌اش موجود زنده نیست فرقی بین جوجه و ماشین نمی‌گذارد اما وقتی این تفاوت را متوجه شد گرفتار ترس از جوجه می‌شود. در واقع این ترس نشانه تکامل رشدی کودک است زیرا کودکی که از حیوانات نمی‌ترسد امکان دارد بی محابا به آن دست بزند و وقتی آن‌ را دست زد متوجه تفاوت‌های آن با حیوانات اسباب بازی شده و ناگهان بترسد .این ترس کودک نشانگر آغاز تشخیص او میان جانداران و اشیای بی‌جان است و این تجربه‌ی عینی به کودک کمک می‌کند تا به تکامل رشد شناختی برسد.

-بسیاری از والدین بخصوص در ایران از ارتباط کودک‌شان با حیوانات خانگی ترس دارند در حالی‌که کودکان به شدت تمایل دارند با آنها بازی کنند، بهترین رفتار در این مواقع چیست؟
-گاهی مقاومت والدین و برخورد سختگیرانه نسبت به مسئله نگهداری حیوان در منزل اثرات نامطلوبی را در پی دارد که با پافشاری از جانب کودک، لجبازی و برخوردهای پرخاش‌گرانه در جهت رسیدن به هدف شدت می‌یابد. در این هنگام والدین باید با صبوری و آرامش تلاش کنند با فرزندشان به تفاهم رسیده و ابعاد مسئله را بررسی کنند و ببینند آیا می‌توانند درخواست کودک‌شان را برآورده کنند یا نه. در غیر این‌صورت فرزندشان را قانع کنند که پذیرش مسئولیت یک موجود زنده سخت و طاقت‌فرساست و در کنار تمام لذت‌هایش مسئولیت‌های سنگینی به همراه دارد.

-اصرار کودکان برای داشتن حیوان از کجا ریشه می‌گیرد؟
-می‌تواند دلایل متفاوتی داشته باشد. برخی از کودکان و نوجوانان واقعا عاشق حیوانات هستند و از نگهداری آنها احساس لذت کرده و از اینکه مسئولیتی به آنها واگذار شود احساس رضایت می‌کنند. دیگر اینکه، گاهی نگهداری حیوان برای پر کردن تنهایی است و فرزند به دنبال موجودی می‌گردد تا تنهایی خود را با آن پر کند؛ در واقع کودک عشق و محبتی که خود خواهان آن است، نثار موجودی دیگر می‌کند. سومین دلیل به حسادت کودک برمی‌گردد که حاصل حسادت و یا تقلید از کودکان دیگر است که این علاقه زودگذر و سطحی است.

-بیشترین دلیلی که باعث مخالفت والدین می‌شود مسئله بهداشت است؛ آیا حیوانات خانگی باعث بیماری می‌شوند؟
-همان‌گونه که اشاره کردید، یکی از مسائلی که بیشتر والدین را از داشتن حیوان خانگی باز می‌دارد مسئله بهداشتی است. ترس والدین از اینکه با ورود یک حیوان به منزل، فرزندان‌شان در معرض بیماری‌های مختلف قرار گیرند. باید پذیرفت که در کنار تمام لذت‌های نگهداری حیوانات، یک سری مشکلات نیز به وجود می‌آید مانند ایجاد حساسیت و مشکلات تنفسی و پوستی برای کودکان. حیوانات خانگی که از منزل بیرون برده می‌شوند به ویژه در مناطق جنگلی در معرض آلودگی هستند و ممکن است دچار آکنه‌ یا بیماری‌های دیگری که بین انسان و حیوان مشترک است، بشوند.
درصورت عدم نگهداری درست، حیوانات باعث انتشار بعضی از عفونت‌ها و انگل‌ها به انسان می‌شوند به عنوان مثال مدفوع گربه و سگ ممکن است موجب بیماری توکسوپلاسما شود؛ این بیماری ممکن است حتی منجر به کوری شود و برای زنان باردار خطرناک است. برای جلوگیری از بیماری باید یک سری از مسائل بهداشتی به کودک آموزش داده شود.

-چه حیوانی برای چه سنی مناسب است؟
-بهتر است سعی شود در صورت تمایل به نگهداری حیوان خانگی، حیوان خانگی متناسب با سن فرزند را انتخاب کرد. نوزادان توانایی تربیت کردن یا مراقبت از یک حیوان را ندارند؛ کودکان نوپا نیز بسیار کنجکاو هستند و موها و اندام‌ها و گوش‌های حیوان را می‌کشند و اغلب با لمس کردن ارتباط برقرار می‌کنند، حیوانی مناسب این سنین است که با لمس کردن‌های این چنینی از بین نرود و برای پوست کودک نیز ضرر نداشته باشد. کودکان سنین پایین بهتر است ماهی‌های آکواریومی را از دور ببینند و با فاصله مناسب با دنیای حیوانات آشنا شوند چرا که اغلب کودکان نوپا هر چیزی را به سمت دهان می‌برند و این رفتار برای‌شان خطرناک است. به هر حال، زمانی که کودک در کنار حیوان است باید همیشه تحت نظارت والدین باشد تا برای هم خطری ایجاد نکنند. احتیاط در مورد دست نزدن کودک به ظرف آب و غذا، ظرف خاک گربه و محتویات آن نیز از احتیاط‌های لازم است که باید به آن توجه کرد.
در مجموع حیوانات خانگی متعارف مانند جوندگان و پرندگان خطری برای کودک ندارند ولی معمولا توصیه می‌شود تا وقتی کودک قدرت جسمانی لازم را به دست نیاورده والدین از نگهداری سگ و گربه خودداری کنند. اگر حیوان خانگی در محیط بهداشتی با رعایت اصول بهداشتی و انجام واکسن به موقع نگهداری شود از لحاظ رشد عاطفی برای کودکان می‌تواند آموزش‌های غیرمستقیم مفیدی به همراه داشته باشد.

-اتفاقا می‌خواستم همین موضوع را مطرح کنم که آیا وجود حیوانات خانگی می‌تواند اصلا برای رشد کودک مفید باشد؟
-خانواده‌ها باید به این نکته توجه کنند که هر حیوانی را نباید تحت مراقبت قرار دهند، زیرا حیوانات هر کدام اثر جداگانه‌ای بر کودک می‌گذارند. مثلاً نگهداری از سگ برای کودک خطرناک و ممکن است رفتار آن با خلق و خوی کودک همخوانی نداشته باشد. نگهداری از جوجه به کودک کمک می‌کند تا احساسات مثبت‌اش را درباره حیوانات رشد داده و باعث افزایش اعتماد به نفس او شود. به طور کلی ارتباط مثبت با حیوانات می‌تواند به رشد ارتباط‌های غیرکلامی، یکدلی و همدلی او نیز کمک کند. حیوانات باعث می‌شوند که کودک با به کار گرفتن سبک خودگویی، تفکرات و رازهایی شخصی برای خود داشته باشد. کودک در ارتباط با حیوانات، فرایندهای دیگر زندگی را از تولد گرفته تا مرگ، بیماری و… را تجربه و درک می‌کند زیرا یک ارتباط مناسب با طبیعت پیدا کرده و از طرف دیگر نیازهای عاطفی او پاسخ داده می‌شود. در بسیاری از مواقع فرآیند سوگ و عزاداری را در کودکی که جوجه‌اش را از دست داده است، می‌بینیم. این فرآیند یک گام کودک را جلوتر برده و کودک درک می‌کند که اگر اکنون جوجه را از دست داده، دیگر قابل برگشت نیست و جوجه مثل عروسک او نبوده که در صورت خراب شدن دوباره تعمیر شود. اما در خصوص کودکانی که حیوان‌آزاری از سوی آنها بروز می‌کند احتمال مشکلات عاطفی در کودک پیش‌بینی می‌شود. در کنار تمام اثرات مثبت و منفی نگهداری حیوان در منزل باید نسبت به کودکانی که آسم یا آلرژی دارند احتیاط بیشتری به عمل آورد چون ممکن است با نگهداری حیوان خانگی این بیماری‌ها تشدید شود. در صورتی که چنین کودکانی علاقمند به نگهداری از حیوانات هستند پیشنهاد می‌شود حیوان مورد نظر حتماً هفته‌ای دو بار استحمام شود البته به شرطی که شدت بیماری به حدی نباشد که اصلا نگه داشتن حیوان خانگی را منتفی سازد.