گزینش یک چهرهی نفتی و اقتصادی به عنوان وزیر امور خارجهی دولت ترامپ، مانند انتخاب خودش به ریاست جمهوری آمریکا، نامنتظره بود.
حدس و گمانها درباره میت رامنی و جان بولتون با معرفی رکس تیلرسون یک بار دیگر نشان داد که در شرایط جدید میبایست منتظر انتخابها و انتصابها و رویدادهای پیشبینیناپذیر بیشتری بود که سرانجام پازل پیچیدهی سیاستهای دولت جدید آمریکا را به ویژه در عرصهی خارجی تکمیل خواهند کرد.
در این میان، به نظر میرسد معیارهای تا کنونی، چه در دوران جنگ سرد و چه در سه دههی پس از فروپاشی بلوک شرق، برای ارزیابی چشمانداز مبهم کنونی کافی و گویا به نظر نمیرسند. از جمله میتوان به نکات و تأملات زیر اشاره کرد:
یک، جهانی که پس از به در آمدن از پیلهی دو قطبی بودن، سالها بلاتکلیف مانده و در جدال بین نیروهای اجتماعی و اقتصادی پیشرو و واپسگرا بیش از آن به خود مشغول بود که عطش ملیگرایی را به عنوان یک پدیدهی خودجوش سیاسی و فرهنگی، در روند جهانی شدن به عنوان یک پدیدهی تحمیلی و ناگزیر اقتصادی، ببیند، امروز نزدیکی دو قطب سابق را به یکدیگر تجربه میکند.
دو، اگر در دوران جنگ سرد، ابرقدرتها با تکیه بر «توافق»، مناسبات بین خود را تنظیم میکردند، در شرایط کنونی، نزدیکی آنها به صورت «ائتلاف» و یا حتی «اتحاد»، جایی برای مانور کشورهای ضعیفتر باقی نمیگذارد. از این «ائتلاف» یا «اتحاد» بوی خوشی برای کشورهایی که داعیهی «اقتدار» دارند، به مشام نمیرسد. به نظر میرسد کشورهای ضعیف و ضعیفتر بیشتر در امان بمانند.
سه، جهان یکقطبی ابرقدرتها، چنانچه شکل بگیرد، فقط بر زمینهی تقسیم مجدد منابع اقتصادی جهان ممکن خواهد بود که به دلیل جهانیشدن، نیروی کار شناور و بازارهای مصرف میلیونی، در آن نقش اساسی بازی میکنند. اگر پیشرفت سرسامآور تکنولوژی را نیز بر آنها بیفزاییم، آنگاه عواملی وارد محاسبات میشوند که برخی ابعاد آن در حال حاضر ناشناخته هستند.
چهار، اگر مانند آنچه در آمریکا روی داد، قرار باشد محافل اقتصادی عظیم از پشت صحنهی سیاست به روی صحنه بیایند و اقتصاد بر مسند سیاست نیز تکیه زند، فقط باید منتظر ماند و دید آیا اوضاع با این تلفیق نقشها بهتر خواهد شد یا بدتر.
این همه برای ایران چه معنی خواهد داشت؟ آیا نزدیکی آمریکا و روسیه به سود جمهوری اسلامی تمام خواهد شد؟ یا اینکه هر دو ابرقدرت کنونی در کنار کشورهای قدرتمند دیگر مانند چین و برخی کشورهای اروپا مجبور میشوند تنشان را از گرد و خاک رژیمهایی مانند حکومت ایران بتکانند؟
سیاست جهانی به هر سو که برود، همواره نیروهایی علیه نیروهای دیگر به هم نزدیک میشوند. خوشا به حال مردمانی که سکانداران کشورشان میتوانند آنها را به سلامت و با کمترین هزینه از چهارراههای تاریخ و سرنوشت عبور دهند.