کلاه‌گیس و یک سینما؛ دیگر فیلمی نمی‌سازم که خانم‌ها در آن روسری داشته باشند

آزاده کریمی (+عکس، ویدیو) با کنار گذاشته شدن فیلم «کاناپه» از بخش مسابقه جشنواره فیلم «فجر» به بهانه کلاه‌گیس داشتن بازیگران زن، کیانوش عیاری، کارگردان این فیلم، می‌گوید، دیگر فیلمی نمی‌سازد که خانم‌ها در آن روسری به سر داشته باشند، چه در خلوت خود، چه در حضور محارم‌شان.

پس از ۳۵ سال اجباری شدن حجاب در ایران، سینما نیز دستخوش تغییرات گسترده‌ای از جمله تحمیل استفاده از حجاب به زنان بازیگر در صحنه‌های مربوط به خانه و در کنار همسر و پدر و برادر و دیگر افراد خانواده‌شان شد؛ اگرچه فیلمسازان برای فرار از این معضل هر کدام دست به خلاقیت‌هایی زده‌اند یا چون عباس کیارستمی هرگز زنان را زیر سقف خانه تصویر نکردند ولی حجاب زنان به عنوان خط قرمزی به شدت محدودکننده برای سینمای ایران در دوران جمهوری اسلامی باقی ماند.

کیانوش عیاری که فیلمسازی به واقع نئورئالیست در سینمای ایران محسوب می‌شود، از «کلاه‌گیس» در تازه‌ترین فیلم خود به نام «کاناپه» برای بازیگران زن بهره برده است؛ ابزاری که اکنون به عامل حذف این فیلم از جشنواره فیلم «فجر» بدل شده است.

پس از اعلام اسامی فیلم‌های پذیرفته شده در بخش مسابقه  سی‌وپنجمین دوره جشنواره فیلم «فجر» معلوم شد جای فیلم «کاناپه»، «هجوم» (شهرام مکری) و «لرد» (محمد رسول‌اف) در این جشنواره خالی خواهد بود؛ همچنین چندی پیش برخی سایت‌های سینمایی و کانال‌های تلگرام از اعمال سانسورهای شدید بر این فیلم‌ها خبر داده بودند.

این در حالیست که محمد حیدری دبیر جشنواره فیلم «فجر» می‌گوید با هیچ یک صاحبان فیلم‌ها درباره اعمال سانسور بر اثرشان صحبت نشده است. حیدری ضمن بیان اینکه هیات انتخاب به طور مستقل دست به انتخاب آثار می‌زند، درباره حذف فیلم «کاناپه» گفت، این فیلم بدون تصمیم‌گیری هیات انتخاب‌کننده فیلم‌ها از بخش مسابقه کنار گذاشته شده تا مراجع بالاتری نسبت به آن تصمیم بگیرند.

آنطور که حیدری در برنامه تلویزیونی «هفت» عنوان کرد، موضوع و محتوای فیلم، باعث شد تا از سوی هیات انتخاب مورد بررسی بیشتری قرار بگیرد ولی چون جشنواره باید تصمیم قاطع و سریعی اتخاذ کند، شرایط خاص فیلم نیاز به اعمال نظر مقامات بالاتر دارد.

کیانوش عیاری در واکنش به این اتفاق گفت که به هیچ عنوان نسبت به این رای هیات انتخاب اعتراض ندارد و اعتقاد دارد رد شدن فیلم‌اش کاملا طبیعی و قابل پیش‌بینی بوده است.

عیاری حتی اظهار داشت که از ابتدا می‌دانسته که این فیلم برای بخش جایزه انتخاب نمی‌شود.

عماد افروغ، چهره سیاسی که عضو شورای صدور پروانه نمایش فیلم‌های سینمایی و هیات انتخاب جشنواره فیلم «فجر» است، درباره وضعیت فیلم «کاناپه» گفته، با توجه به ملاحظات مذهبی، برای حل مشکل فیلم «کاناپه» نیاز به حکم حکومتی است!

در حالی که دبیر جشنواره و عضو هیات انتخاب از ابراز صریح دلایل حذف «کاناپه» از بخش مسابقه سر باز زده‌اند، کیانوش عیاری دلیل این حذف را چنین توضیح می‌دهد: «زیرا بازیگران خانم ما در این فیلم روسری به سر ندارند، در «کاناپه» شش بازیگر خانم ایفای نقش کرده‌اند که همه آنها موهای‌شان را با نمره چهار کوتاه کردند.»

او ادامه داد: «تمام سکانس‌های فیلم این خانم‌ها با کلاه‌گیس هستند و پوشش خاصی ندارند.»

محمد حیدری دبیر جشنواره فیلم فجر در نشست با خبرنگاران تاکید کرده که فیلم «کاناپه» از جمله فیلم‌هایی بوده که نیاز فراوان به سانسور داشته تا پروانه موقت برای نمایش در این جشنواره را بگیرد.

عیاری نیز با بیان اینکه «از ابتدا برایم روشن بود و می‌دانستم که دوستان این فیلم را کنار می‌گذارند»، تاکید کرده است: «به شخصه این موضوع را می‌دانستم و با این علم فیلم را ساختم.»

وی همچنین گفت که هیچ اعتراضی نسبت به این اقدام ندارد، بلکه منتظر است تا آنها به وی اعتراض کنند که چرا بازیگران زن را بدون روسری جلوی دوربین فرستاده!

این کارگردان سینما که فیلم توقیفی «خانه پدری» را نیز در کارنامه‌ی هنری‌ خود و کارنامه‌ی سانسور سینما در جمهوری اسلامی دارد، اضافه کرد: «زحماتی که کشیده‌ام برایم اهمیتی ندارد. این تصمیم را گرفته بودم و پای آن خواهم ایستاد.»

کیانوش عیاری همچنین تاکید کرده است: «دیگر هیچ فیلم سینمایی نمی‌سازم که خانم‌ها در آن روسری به سر داشته باشند، چه در خلوت خودشان چه در مقابل محارم این کار را نخواهم کرد.»

به گفته این کارگردان، بازیگران زن فیلم موهایشان را تراشیده‌اند تا کلاه گیس‌ها به صورت مشهود مشخص باشد که موی خانم‌های بازیگر نیست.

«کاناپه» زندگی دو خانواده از سطوح مختلف اقتصادی را روایت می کند که یک کاناپه باعث ایجاد مشکلاتی در زندگی آنها می‌شود. در این فیلم تاثیرات شرایط اقتصادی بر طبقه متوسط در سال‌های اخیر به نوعی به تصویر کشیده شده است.

به گفته یک منتقد سینما، کیانوش عیاری هنگام فیلم‌برداری «کاناپه» در پاسخ به این پرسش که آیا نگران نیست برای استفاده از کلاه‌گیس در فیلم اذیت‌اش کنند، گفته: «واقع‌گرایی مرا به اینجا رسانده. دیگر توان‌اش را ندارم. در «روزگار قریب» [سریال] از آبدارچی پروژه هم خجالت می‌کشیدم که دارم پرستارهای دهه پنجاه را با مقنعه تصویر می‌کنم!»

در عنوان «روزگار قریب» با نام دکتر محمد قریب و واژه‌ی «غریب» در اصطلاح «روزگار غریب» بازی شده است. دکتر محمد قریب به راستی در روزگاری می‌زیست که در ایران امروز «غریب» به نظر می‌رسد.

علیرضا رئیسیان کارگردان و تهیه‌کننده سینما درباره انتخاب‌های جشنواره امسال گفته: «قطعاً افراد صاحب‌نام باید در جشنواره حضور داشته باشند چرا که این مردم و منتقدان و داوران هستند که باید ارزیابی کنند که فیلم‌های آنها خوب است یا خیر و اینکه از قبل ما بخواهیم مانع ورود افراد صاحب نام به جشنواره شویم کاری غلط است.»

کیانوش عیاری پیش از این با توقیف فیلم «خانه پدری»، کوتاه‌ترین اکران عمومی سینمای ایران (یک روز) را از آن خود کرد؛ این فیلم که در دوران ریاست‌جمهوری محمود احمدی‌نژاد توقیف شد، در دوران حسن روحانی به اتهام سیاه‌نمایی، نمایش بی‌پرده خشونت و فرزندکشی و در نهایت «ضد ایرانی بودن» از روی پرده سینماها پایین کشیده شد.

این فیلم داستان قتل یک دختر جوان توسط پدر و برادرش را روایت می‌کند که در خانه دفن می‌شود و اثرات این قتل در ۴ نسل بعد از این خانه نیز باقی می‌ماند.

عیاری در حاشیه نمایش «خانه پدری» در فستیوال ونیز از سیاست‌های یک بام و دوهوا در سینمای کنونی ایران ابراز ناامیدی کرده و گفته بود: «اگر فیلم خانه پدری نمایش داده شود، من می‌توانم با صدای بلند گواهی دهم فرهنگ در دولت روحانی دچار تحول شده.»

سیدضیا هاشمی (تهیه‌کننده سینما)، نرگس آبیار (کارگردان)، محمدعلی حسین‌نژاد (تهیه‌کننده سینما)، عماد افروغ (چهره سیاسی)، حسین کرمی (رئیس مرکز امور نمایشی سیما) و حجت‌الاسلام طه مرقاتی (استاد دانشگاه) اعضای هیات انتخاب این دوره از جشنواره فیلم «فجر» را تشکیل می‌دهند.

انتخاب این افراد که اغلب از طیف محافظه‌کار و نزدیک به جواد شمقدری (رئیس سازمان سینمایی دوران احمدی‌نژاد) هستند نشان می‌دهد که دولت روحانی در ماه‌های پایانی کار خود در حوزه فرهنگ و هنر، بیش از پیش در پی اعمال محدودیت است، چنانکه مراسم فرش قرمز جشنواره فیلم «فجر» نیز به بهانه حجاب نامناسب سینماگران زن برچیده شد.